ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Ο κυπριακός τρόπος στην τέχνη της εικονογραφίας

Στην έκθεση του Βυζαντινού Μουσείου Λευκωσίας ξετυλίγεται η μανιέρα ενός αιώνα

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Του Απόστολου Κουρουπάκη

kouroupakisa@kathimerini.com.cy

Υπάρχει τεχνοτροπικό καλλιτεχνικό ιδίωμα στη Βυζαντινή τέχνη; Αυτό είναι το ερώτημα που καλείται να απαντήσει η έκθεση «Κυπριακώ τω τρόπω - Maniera Cypria» και να αναδείξει συνάμα τη ζωγραφική τέχνη στο νησί σε μία περίοδο που τα εκκλησιαστικά και όχι μόνο πράγματα στην Κύπρο αλλάζουν άρδην. Ο 13ος αιώνας αποτελεί καίρια καμπή στην εξέλιξη της βυζαντινής τέχνης εν γένει.

Η Έκθεση αναδεικνύει και παρουσιάζει εικόνες από την πλούσια συλλογή του Βυζαντινού Μουσείου του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, αλλά και εικόνες που παραχωρήθηκαν από τις μητροπόλεις Μόρφου, Λεμεσού και Πάφου, στις οποίες εντοπίστηκαν σημαντικοί θησαυροί, που δείχνουν μία διαφορετική καλλιτεχνική προσέγγιση.

Στην Αίθουσα προσωρινών Εκθέσεων μας υποδέχθηκε ο επιμελητής της Έκθεσης και διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου δρ Γιάννης Ηλιάδης και μας λέει ότι ήταν ιδιαίτερα αποκαλυπτική και μία πολύ καλή ευκαιρία για να μελετηθεί λεπτομερέστερα υλικό που δεν είχε ερευνηθεί εδώ και τριανταπέντε χρόνια, αλλά και γιατί τα τελευταία χρόνια αποκαλύφθηκαν εικόνες ή καθαρίστηκαν άλλες, δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε όσους ασχολήθηκαν με την Έκθεση να
αναδείξουν νέες πτυχές που προηγουμένως δεν ήταν εμφανείς. Αφορμή για να γίνει μία παρόμοια Έκθεση ήταν ο καθαρισμός δύο εικόνων, της εικόνας του Αγίου Νικολάου της Στέγης, και της Παναγίας με τους Καρμηλίτες δωρητές.

Τον επισκέπτη στην έκθεση υποδέχεται μέρος από ξυλόγλυπτο του 13ου αιώνα από τον Καλοπαναγιώτη στο οποίο είναι
επιζωγραφισμένο το οικόσημο των Λουζινιανών, προϊδεάζοντάς τον κατά κάποιον τρόπο για την έκθεση αυτή καθ’ εαυτή.
Επίσης, στην είσοδο της αίθουσας υπάρχει φωτογραφία της κλαπείσας εικόνας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ από τον Κουτσοβέντη, που είναι η αρχαιότερη εικόνα με φωτοστέφανο του 13ου αι. Ο κ. Ηλιάδης εξηγεί ότι το χαρακτηριστικό
του 13ου αιώνα είναι οι γύψινοι φωτοστέφανοι που καλύπτουν και το βάθος της εικόνας αλλά και τους κυρίως φωτο-στεφάνους. Σταδιακά, σημειώνει ο επιμελητής, εισάγονται στη λατρεία και την εικονογραφία εκείνη την περίοδο άγιοι
από τη Συρία και την Εγγύς Ανατολή. Η τέχνη του αιώνα αυτού επηρεάζεται από εικόνες της υστεροκομνήνειας τέχνης,
και στην Κύπρο έχουμε αρκετά παραδείγματα (εικόνες του Θεόδωρου Αψευδή στον Άρακα, στη Μονή του Μεγάλου
Αγρού κ.α.).

Γόνιμη ανάμιξη στην τέχνη 

Μέσα από τις φορητές εικόνες που παρουσιάζονται στην Έκθεση, αλλά και σε συνδυασμό με άλλα έργα ζωγραφικής ή άλλων καλλιτεχνικών κλάδων, αναλύονται οι παράμετροι που επηρεάζουν την καλλιτεχνική παραγωγή: το πολιτισμικά ποικιλόχρωμο περιβάλλον που δημιουργείται στην Κύπρο τον πρώτο αιώνα της φραγκικής κατάκτησης του νησιού, η εγκατάσταση της Λατινικής Εκκλησίας, η παρουσία Δυτικών καλλιτεχνών, αλλά και προσφύγων από τη Συρία, την Παλαιστίνη, ενδεχομένως και από την ίδια την Κωνσταντινούπολη, τα ελληνικά βασίλεια ή τα Δεσποτάτα. Σκοπός είναι να αισθητοποιηθεί, πως η τέχνη αυτής του πρώτου περίπου αιώνα από την φραγκική κατάκτηση της Κύπρου (1191-1300) είναι συνέχεια της πλούσιας βυζαντινής τέχνης της υστεροκομνήνειας περιόδου, με λίγο ή πολύ γόνιμη, επιδέξια ανάμιξη και ξένων στοιχείων, που εντοπίζονται σε δευτερεύοντα σημεία των συνθέσεων.

Ο κ. Ηλιάδης εξηγεί τι σημαίνει τοπική ιδιοτυπία και πώς ακριβώς συμβιώνουν δύο διαφορετικοί κόσμοι, αυτός της ορ-
θόδοξης Ανατολής και της Λατινικής Δύσης «Η τέχνη του 13ου αιώνα δεν φαίνεται να είναι σταυροφορική ούτε να έχει όσες επιρροές πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Φυσικά η τέχνη αυτή δεν σημαίνει ότι δεν είναι βυζαντινή τέχνη, είναι το κυπριακό ιδίωμα, και οι αγιογράφοι λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν προσπάθησαν να κρατήσουν τα δογματικά τους πρότυπα» και συμπληρώνει, «Το συμπέρασμα είναι ότι από την Έκθεση φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια του 13ου ο κυπριακός τρόπος στην εικονογραφία υπερισχύει. Στην αρχή πιστεύαμε ότι θα φαινόταν μία μεγαλύτερη επιρροή από τη Δύση ή και από την Ανατολή, αυτό τελικά δεν διαφάνηκε».

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Έκθεση διοργανώνεται από το Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ σε συνεργασία με τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 40 χρόνων από το θάνατο του Εθνάρχη Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ και τη δημιουργία του Πολιτιστικού Κέντρου Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ και εντάσσεται στα προγράμματα του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού για τον θρησκευτικό Τουρισμό και αποτελεί μία από τις επίσημες εκδηλώσεις της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης – Πάφος 2017.

Έγχρωμος κατάλογος

Για την έκθεση έχει εκδοθεί δίγλωσσος κατάλογος (ελληνικά / αγγλικά) με δοκίμια που αφορούν την καλλιτεχνική παραγωγή του 13ου αιώνα στην Κύπρο. Στον κατάλογο συμμετέχουν αρκετοί ερευνητές (Δ.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Κ. Βαφειάδης, Χαρ. Χοτζάκογλου, Χρ. Χατζηχριστοδούλου και Ι. Ηλιάδης) αλλά και με ιστορικά στοιχεία. Στον κατάλογο δεν παρουσιάζονται μόνο οι εικόνες που εκτίθενται στην Έκθεση, έτσι ώστε ο αναγνώστης μετά το πέρας της Έκθεσης να έχει ένα πλήρες εγχειρίδιο για τη ζωγραφική τέχνη του 13ου αιώνα.


Πληροφορίες:

Αίθουσα περιοδικών Εκθέσεων του Βυζαντινού Μουσείου Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, Λευκωσία από 19 Ιανουαρίου ως 31 Ιουλίου 2017. Ωράριο επισκέψεων: Δευτέρα – Παρασκευή: 09: 00-46:00 μ.μ. και Σάββατο 09:00-1:00 μ.μ.

Άλλα άρθρα συγγραφέα

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Αναδρομές: Τελευταία Ενημέρωση

X