Του Ανδρέα Ανδρέου
«Σύννεφα μαζεύονται πάνω από την κυπριακή οικονομία…», λέει η είδηση. Να ανησυχούμε ή μήπως όχι; Εάν θεωρήσαμε πως οι ρυθμοί ανάπτυξης του 3,8% και του 4% είναι «κοτσιανιασμένοι», τότε ο βαθμός ανησυχίας μας πρέπει να είναι πάρα πολύ μεγάλος. Οι σχετικά μεγάλοι ρυθμοί ανάπτυξης που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια και που μας ανέβασαν στα ρετιρέ των ρυθμών μεγέθυνσης οικονομιών, ήταν απότοκο του μεγάλου σοκ που υπέστη η οικονομία μας το 2013 αφενός, και των άμεσων και έκτακτων μέτρων που ελήφθησαν για επανεκκίνησή της αφετέρου.
Σε συντομία, αυτά τα μέτρα απέτρεψαν την άμεση χρεοκοπία του κράτους, σταθεροποιώντας το τραπεζικό σύστημα, το οποίο απειλείτο με πλήρη κατάρρευση, περιορίζοντας τον δημόσιο τομέα σε επίπεδο μισθών και νέων προσλήψεων, ενώ επιτεύχθηκε πλήρης δημοσιονομική πειθαρχία, πετυχαίνοντας έκτοτε ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, θέτοντας το δημόσιο χρέος σε σωστή τροχιά εξυπηρέτησης και υποχώρησης (άσχετα αν προέκυψε μια εφάπαξ αύξηση του λόγω Συνεργατισμού), μειώνοντας την ανεργία κοντά στο 7%, βγαίνοντας με επιτυχία ξανά στις αγορές δημόσιου δανεισμού και αναβαθμίζοντας την οικονομία σε επενδυτική βαθμίδα.
Ο ιδιωτικός τομέας επωφελήθηκε τμηματικά από την εισαγωγή μέτρων ενθάρρυνσης της δραστηριότητας. Ο τομέας των κατασκευών, για παράδειγμα, είναι ένας από αυτούς. Σε τέτοιο βαθμό που οι κατασκευές αποτελούν έναν από τους βασικούς πυλώνες ανάπτυξης της οικονομίας και που εδώ φαίνεται να επικρατούν συνθήκες πλήρους απασχόλησης. Το ίδιο δεν μπορεί όμως να ειπωθεί για άλλους τομείς. Για παράδειγμα, η αυστηρή λήψη μέτρων για την καταπολέμηση του ξεπλύματος μαύρου χρήματος, ο αυστηρότερος έλεγχος των εταιρειών διεθνών δραστηριοτήτων, των shell companies κ.λπ. – στοιχεία που είναι αναγκαία για αποτίναξη της άσχημης εικόνας που δημιούργησε διαχρονικά η Κύπρος και την οποία πληρώσαμε ακριβά, μείωσε και μειώνει δραστικά τον τομέα των εταιρειών και αύξησε τη φυγή κεφαλαίων. Αυτό ώθησε, όμως, στη δημιουργία άλλων αγορών, όπως για παράδειγμα τη δημιουργία του τομέα των funds, ο οποίος με σωστή δουλειά θα αποφέρει οφέλη στη χώρα μας σε βάθος χρόνου. Η κρίση παράλληλα ώθησε τους μεγάλους κυρίως ελεγκτικούς οίκους να μπουν στον τομέα του real estate, αλλά και στην εξέλιξη λογισμικών συστημάτων. Ο κόσμος του ΙΤ είναι ένας τομέας που φυσιολογικά τους ταιριάζει σαν μετεξέλιξη του επαγγέλματός τους, ο τομέας του real estate όμως όχι, παρόλο που θα μπορούσε κάποιος να δει το ελκυστικό του πράγματος.
Ο τουρισμός είναι ένα κεφάλαιο από μόνο του. Ναι μεν μας έκατσε πολύ καλά η φάση από το 2015 μέχρι το 2018, αλλά σε αυτό συνέτειναν πολλοί εξωγενείς παράγοντες που μάλιστα κάποιος θα μπορούσε να αποκαλέσει και ευθυγράμμιση των άστρων. Και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε καλά. Ο τουρισμός δεν έχει να κάνει με το αν εμείς ως χώρα ή ως οικονομία πάμε καλά. Ο εγχώριος τουρισμός είναι λίγος σε σχέση με το σύνολο. Πρέπει οι άλλες χώρες των οποίων οι υπήκοοι μας επισκέπτονται να πηγαίνουν καλά. Σήμερα, φαίνεται να έχουμε επιβράδυνση στη Γερμανία, ενώ στη Βρετανία επικρατεί αυτό το σήριαλ με το Brexit. Η αβεβαιότητα, η οικονομική επιβράδυνση, τα ανταγωνιστικά προϊόντα άλλων τουριστικών προορισμών είναι σοβαροί παράγοντες που κρίνουν το αν θα πάμε καλά στον τουρισμό κάθε σεζόν ή όχι. Επίσης, όπως ο κάθε εργολάβος ή ο καθένας από εμάς κρατά το κινητό στο χέρι και κοιτάζει τις εξήντα ειδοποιήσεις ανά ώρα του «Kitas Weather» ή του όποιου προγνωστικού λογισμικού για τον καιρό, έτσι και οι ξένοι – υποψήφιοι τουρίστες – κοιτάζουν τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν εκεί που θα ήθελαν να πάνε για διακοπές. Αν βλέπουν πως η Κύπρος προσφέρει βροχές και συννεφιές, λογικό είναι να αλλάζουν προορισμό. Φέτος, ο καιρός θα παίξει τον ρόλο του στην επιβράδυνση της τουριστικής ροής προς τη χώρα μας. Φυσικά εμείς θα πρέπει να συνεχίζουμε να αναβαθμίζουμε το τουριστικό μας προϊόν ανεξάρτητα επειδή, όπως είπαμε επανειλημμένα, χρειάζεται ολικό facelift. Και δεν έχουμε παρά να χαιρετίσουμε όλες αυτές τις επενδύσεις προς αυτή την κατεύθυνση.
Οι υπόλοιποι τομείς τις οικονομίας – με εξαίρεση τη ναυτιλία – δεν μπορούμε να πούμε πως πάνε και αυτοί το ίδιο καλά, όπως αυτούς που προαναφέραμε. Η πρόοδος είναι ασθενική και εκεί που πάει να πάρει μπρος υποτροπιάζει πολύ εύκολα. Το λιανικό εμπόριο δοκιμάζει εναλλακτικούς τρόπους να βρει τον δρόμο του και να σταθεί στα πόδια του, πότε με ανακαινίσεις καταστημάτων, πότε με μετακινήσεις στα Malls, πότε με «Μαύρες Παρασκευές», αλλά μάλλον μαύρα και άραχνα είναι τα πράγματα. Οι online αγορές φαίνεται να μπαίνουν για καλά στη ζωή του Κύπριου. Η εστίαση είναι το νέο πράγμα στο οποίο επενδύονται πολλά. Αυτό, όμως, και πάλι δεν γίνεται με ιδιαίτερη μελέτη, αλλά περισσότερο με «ένστικτο». Γι’ αυτό και μετά από κάποιο μικρό κύκλο κλείνουν και παραδίδουν (αν τα καταφέρουν) σκυτάλη στον επόμενο.
Μετά έχουμε την αγορά αυτοκινήτου, που πάγωσε παρατεταμένα μέχρι να καταλάβουν οι βουλευτές τι είναι ρύπος, τι είναι οι κατηγοριοποιήσεις του EURO, αν θα πρέπει να καταργηθεί ο φόρος εισαγωγής ή αν θα μηδενιστεί, πού τραβάμε τις γραμμές καθορισμού ρύπανσης της ατμόσφαιρας κ.λπ. Τελικά έγινε μεν, απλώς πέρασε το τελευταίο τρίμηνο του 2018 και το πρώτο τρίμηνο του 2019 χωρίς να πουληθεί τιμόνι. Να δούμε από εδώ και πέρα.
Όποια επιβράδυνση και αν υπάρξει που να μας δίνει ρυθμούς ανάπτυξης πέριξ του 3% είναι λογική. Και μακάρι να κυμαινόμαστε μεσοπρόθεσμα γύρω εκεί. Το θέμα είναι αλλού. Πρέπει να αλλάξουμε πολλά πράγματα για να διασφαλίσουμε ότι έχουμε ένα λειτουργικό κράτος και μια σύγχρονη και ευέλικτη οικονομία. Η δικαιοσύνη πρέπει να απονέμεται πιο γρήγορα. Χώρα, η οποία αναλώνει επτά με δέκα χρόνια για να βγάλει δικαστικές αποφάσεις είναι χώρα που δεν ελκύει σοβαρούς επενδυτές. Πρέπει επιτέλους να περάσει η αναδιάρθρωση της τοπικής αυτοδιοίκησης και ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης.
Οι τράπεζες θα πρέπει να γίνουν κατ’ ουσία τράπεζες και θεωρώ πως έχουν πολύ κουπί να τραβήξουν. Θετικό είναι πως έχουμε νέα ηγεσία στην Κεντρική Τράπεζα που ευελπιστώ πως θα ανεβάσει το κεφάλαιο εποπτεία σε άλλο επίπεδο. Το ότι ήδη υπάρχει νέος αέρας στην ατμόσφαιρα είναι γεγονός. Σύννεφα, λοιπόν, δεν υπάρχουν μόνο παράκαιρα τον Απρίλιο, αλλά είναι πολύ πιθανά και πάνω από την οικονομία. Ας εξοπλιστούμε με τις κατάλληλες ομπρέλες.
Ο κ. Ανδρέας Α. Ανδρέου, MRICS, είναι CEO της APS Andreou Property Strategy - Chartered Surveyors.
