Του Ανδρέα Ανδρέου
Διανύουμε μια πρωτόγνωρη για εμάς εποχή: πληρώνουμε τις τράπεζες για να κρατάνε τις καταθέσεις μας. Τα αρνητικά επιτόκια δεν είναι μια εύκολη έννοια για να συλλάβει ο ανθρώπινος νους, καθώς πάνε κόντρα στη λογική των επιτοκίων που διαχρονικά μαθαίναμε.
Και μέχρι τώρα ξέραμε πως οι τράπεζες χρειάζονται καταθέσεις έτσι ώστε να χρησιμοποιήσουν αυτή τη ρευστότητα για να δανείσουν χρήματα. Για να ελκύσουν καταθέτες, καταβάλλουν ένα επιτόκιο σαν ανταμοιβή επειδή τους εμπιστεύτηκες τα χρήματά σου. Επιπλέον, όσο περισσότερο τα έχεις «κλειδωμένα» τόσο μεγαλύτερη είναι η ανταμοιβή. Ακολούθως χρησιμοποιούν αυτή τη ρευστότητα και χορηγούν δάνεια χρεώνοντας ψηλότερα επιτόκια από αυτά των καταθέσεων, με τη λογική πάντοτε να είναι πως η διαφορά μεταξύ των επιτοκίων που πληρώνουν προς τους καταθέτες και αυτών που εισπράττουν από τους δανειολήπτες αποτελεί το μικτό τους κέρδος. Όλα αυτά όπως τα περιγράφω είναι στην πιο απλή τους μορφή.
Τι να σημαίνει άραγε η εφαρμογή αρνητικών επιτοκίων;
Όλα ξεκινούν από την εποπτική αρχή, δηλαδή την Κεντρική Τράπεζα μιας χώρας ή στη δική μας περίπτωση, της Ένωσης. Οι ασθενικοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης εντός της Ευρωζώνης, παρά την παρατεταμένη πολιτική των χαμηλών επιτοκίων και της ποσοτικής χαλάρωσης, αποδεικνύουν πως αυτά τα ριζοσπαστικά οικονομικά μέτρα άσκησης νομισματικής πολιτικής δεν πέτυχαν τον σκοπό τους ή τουλάχιστον δεν έφεραν το ποθητό αποτέλεσμα που δεν ήταν άλλο από το να υπάρχει ικανοποιητική μεγέθυνση των οικονομιών και να διατηρείται ένα επίπεδο πληθωρισμού κάπου μεταξύ 2-3%. Αυτό θα εξασφάλιζε ικανοποιητικές τουλάχιστον οικονομικές δραστηριότητες, με αυξήσεις στην κατανάλωση, μειώσεις στην ανεργία, επενδύσεις κλπ.
Ενώπιον ενός ξεκάθαρου κινδύνου να εισέλθουμε όλοι μαζί σε μια αποπληθωριστική σπείρα που θα είναι ό,τι χειρότερο για το οικονομικό μας μέλλον, τα εργαλεία στο οικονομικό οπλοστάσιο περιορίζονται δραστικά. Η επιβολή αρνητικών επιτοκίων στοχεύει αφενός στο να αποθαρρύνει τις καταθέσεις και να ενθαρρύνει τον δανεισμό, την κατανάλωση και τις επενδύσεις και αφετέρου να αποδυναμώσει το ευρώ. Η λογική του να δημιουργηθεί κόστος στο να παρκάρεις τα χρήματα σε τράπεζες, με ταυτόχρονη ανταμοιβή στο να δανείζεσαι έχει βάση. Θεωρητικά σε ενθαρρύνει να αυξήσεις την κατανάλωση σου σε αγαθά και υπηρεσίες, σε ενθαρρύνει να προβείς σε επενδύσεις σε πιο παραγωγικά μέσα, ενώ ένα αποδυναμωμένο νόμισμα έναντι άλλων νομισμάτων βοηθά τις εξαγωγές σου προς αυτές τις τρίτες χώρες. Αύξηση των εξαγωγών σημαίνει νέες επενδύσεις στη βιομηχανία, στη γεωργία, στον τουρισμό, στην αγορά ακινήτων κλπ, που οδηγεί και σε επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό, μειώνοντας έτσι την ανεργία και αυξάνοντας την παραγωγή.
Το στοίχημα είναι να πειστεί ο καταθέτης ότι αυτά θα λειτουργήσουν ομαλά και στον σκοπούμενο βαθμό έτσι ώστε στο τέλος της ημέρας θα έχει οικονομικό όφελος. Την ίδια ώρα όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος οι καταθέτες να μην πειστούν και ενόψει των αρνητικών επιτοκίων να επιλέξουν να βάλουν τα χρήματα τους κάτω από το στρώμα τους. Αυτό θα στερέψει τις τράπεζες από ρευστότητα – μπορεί να δημιουργήσει και bank- run, ενώ στην καλύτερη να οδηγήσει σε αύξηση των επιτοκίων λόγω της μειωμένης κερδοφορίας τους – άρα να αποτύχει η βασική στόχευση της μείωσης του κόστους δανεισμού και της αποθάρρυνσης της κατάθεσης διοχετεύοντας την σε παραγωγικούς τομείς.
Γι’ αυτό δεν είναι και τυχαία η πορεία που χάραξαν και σιγά – σιγά ενδυναμώνουν οι αρχές διαφόρων χωρών προς κοινωνίες χωρίς ρευστό (cashless societies). Με αυτό το καθεστώς θα πετυχαίνουν με ένα σμπάρο … όλα τα τρυγόνια. Μηδέν χρήματα στο σπίτι και σε θυρίδες και πλήρη έλεγχο όλων των συναλλαγών με ταυτόχρονη εκμηδένιση της φοροδιαφυγής.
Πέραν όλων αυτών που είναι αρκετά για να προκαλούν ημικρανίες σε όλους – από τους κεντρικούς τραπεζίτες, στους υπουργούς οικονομικών, μέχρι και τους απλούς καταθέτες – έχουμε και το Brexit που σέρνει τη βάρκα σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά αυξάνοντας το ρίσκο της όποιας απόφασης και της όποιας εφαρμογής πολιτικής.
