Του Γιάννη Ιωάννου
Ο διάσημος Γερμανός πολιτικός επιστήμονας Peter Reichel όριζε την έννοια της πολιτικής κουλτούρας ως «τα χαρακτηριστικά πολιτικά πρότυπα προσανατολισμού και συμπεριφοράς μιας κοινωνίας ή μεγάλης κοινωνικής ομάδας κατά μια συγκεκριμένη εποχή». Ένας πολύ τίμιος ορισμός, ο οποίος συνοψίζει την έννοια της πολιτικής κουλτούρας τόσο σε σχέση με το πρότυπο όσο και με το συγκείμενο του χρόνου –πολύ σημαντικού για τα νέα κράτη –όπως η Κύπρος που μετρά, αισίως, 61 ταραγμένα χρόνια.
Σκεφτείτε τώρα τη ζωή και τη συμπεριφορά ενός 61χρονου ή μιας 61χρονης στην Κύπρο. Πολύ πιθανόν να είναι ήδη παππούς ή γιαγιά. Έχει μια οικογένεια –τα παιδιά της οποίας πάντρεψε και βοήθησε στο να ανοίξουν ένα νοικοκυριό (σ.σ. να χτίσουν ή να αγοράσουν ένα σπίτι ή ένα διαμέρισμα). Πολύ πιθανόν δουλεύει, ακόμη, δύο δουλειές και το 1974, όταν η Κύπρος βρέθηκε στη δίνη του πολέμου, ήταν μόλις 14 ετών. Αρκετά ώριμος/η για να συνειδητοποιήσει τι συνέβη και να θυμάται, έντονα, τα γεγονότα ακόμη και τη βίαιη εκδίωξη από τις σημερινές, κατεχόμενες, επαρχίες της Κύπρου. Πολύ μικρός για να συμμετέχει, ενεργά, στο σκηνικό της πολιτικής βίας και των πολεμικών συγκρούσεων της περιόδου.
Ο 61χρονος/η διαβάζει εφημερίδα. Παρακολουθεί δελτία ειδήσεων και έχει φτιάξει μέχρι και προφίλ στο Facebook. Αναλόγως, θρησκεύεται και πηγαίνει στην εκκλησία –τις Κυριακές, στα μνημόσυνα συγγενών και γνωστών και στις μεγάλες γιορτές. Γνωρίζει να χειρίζεται το τάμπλετ του εγγονού και διασκεδάζει στην κυπριακή ταβέρνα, τον καφενέ, την καφετέρια ή το σωματείο. Ανυπομονεί να ταξιδέψει αν υπάρχει συγγενής στην Ελλάδα ή στην Αγγλία. Έχει ακόμη πολλά ποιοτικά χρόνια ζωής ενώπιόν του αλλά και δύο, και πλέον, γεμάτες δεκαετίες σκληρής δουλειάς και προβλημάτων στην πλάτη του, όπως όλοι οι άνθρωποι της γενιάς του –η κούραση των οποίων είναι εμφανής. Καμαρώνει ωστόσο για όσα πέτυχε, κυρίως για τα εγγονάκια, αν υπάρχουν ή για την επιτυχημένη καριέρα, επαγγελματική, ή τη μόρφωση της κόρης και του γιου. Ο εν λόγω 61χρονος/η έχει σίγουρα δάνειο, έχει σε μεγάλο βαθμό συνειδητοποιήσει τη διαχρονική διαφθορά στην Κύπρο μεταξύ των πρωταγωνιστών του δημόσιου πολιτικού βίου και έχει σίγουρα χρησιμοποιήσει –σε κάθε έκφανση της καθημερινότητάς του– τον «κουμπάρο» προκειμένου να εξυπηρετηθεί γρηγορότερα και αποτελεσματικά. Από μια επίσκεψη στον γιατρό μέχρι μια διευκόλυνση για την πρόσληψη του παιδιού του στη δημόσια υπηρεσία. Ο/η 61χρονος/η ζει παντού στην Κύπρο. Στα αστικά κέντρα και στα χωριά. Ο/η 61χρονος/η που περιγράφω μπορεί να είναι ο γονιός σας, ο πεθερός ή η πεθερά σας. Ο αγαπημένος θείος ή ο γείτονάς σας. Είναι υπαρκτό πρόσωπο και η σκιαγράφηση του χαρακτήρα του 100% ρεαλιστική –βασισμένη σε μια προσεκτική, αναστοχαστική ματιά, του ανθρώπου στην Κύπρο, γυναίκας και άντρα, μέσης ηλικίας γύρω μας. Αλήθεια ποιαείναι η πολιτική κουλτούρα του εν λόγω ανθρώπου;
Το ερώτημα δεν έχει μία απάντηση. Ο εν λόγω άνθρωπος μπορεί να έχει περισσότερες από μία (πολιτική) κουλτούρα –όπως και αντιστοίχως διαφορετικές ταυτότητες– πολιτικές ή άλλες. Ο/η 61χρονος/η έχει, ωστόσο, και μια ενδιαφέρουσα, εγγενή, αντίφαση –συνώνυμη θα έλεγε κανείς των αντιφάσεων της συνομήλικής του Κυπριακής Δημοκρατίας: Είναι αρκετά ορθολογιστής/ρια, αλλά και συναισθηματικός/ή, ώστε να αντιδράσει καταδικάζοντας καθολικά με το, βαθιά μη πολιτικό, «α, μάνα μου την κορού τζαι εν κρίμα» τη δράση της Κυπριακής Αστυνομίας, όταν ένα αντιοχλαγωγικό όχημα χτυπάει με πίδακα νερού υψηλής πίεσης μια νεαρή διαδηλώτρια σε εκδήλωση διαμαρτυρίας της πρωτοβουλίας «Ως Δαμέ». Και είναι αρκετά συντηρητικός/ή για να δει τα παιδιά των π.χ. μικρότερων (Συναγερμικών, Ακελικών, Δηκοϊκών ή Εδεκιτών) αδερφιών του ή τα δικά του που συμμετέχουν σε μια οργάνωση όπως το «Ως Δαμέ» ως «εν δυνάμει κίνδυνο», ως «5η φάλαγγα» ή ως «συνδεόμενους με Τούρκους τζιχαντιστές».
Η εγγενής αυτή αντίφαση του/της 61χρονου/ης μάς ορίζει την πολιτική του κουλτούρα, εν έτει 2021, μιας και επικαθορίζει τα πρότυπα με τα οποία προσανατολίζεται, πολιτικά. Ορθά ή λανθασμένα, δίκαια ή άδικα, πολιτικοποιημένα και ιδεολογικά ή ευκαιριακά και απολιτίκ δεν έχει σημασία, μιας και τα εν λόγω πρότυπα θα ορίσουν και την πολιτική του συμπεριφορά –δηλαδή τη συμμετοχή του στις εκλογές μέσω του δικαιώματος της ψήφου. Αυτή την εγγενή αντίφαση μεταξύ ορθολογισμού/συναισθηματισμού και συντηρητισμού –ανεξαρτήτως ιδεολογίας– τη γνωρίζουν στην Κύπρο καλύτερα από όλους οι επαγγελματίες πολιτικοί. Και τη στοχεύουν για να συντηρούν ένα σύστημα, πολιτικό, στο οποίο το «Ως Δαμέ» (σ.σ. και το κάθε Ως Δαμέ) δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Σε αντίθεση με το «ως παρατζεί», το οποίο περιοδολογικά μετριέται πάντα σε θητείες (προεδρικές ή κοινοβουλευτικές).
