Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Η επόμενη μέρα της πανδημίας ολοένα και περισσότερο απασχολεί την οικονομική συζήτηση. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο στην ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών ως απαραίτητης προϋπόθεσης διασφάλισης των εισοδημάτων των νοικοκυριών και του βιοτικού επιπέδου μακροχρόνια. Η ανησυχία εστιάζεται στο γεγονός ότι η πανδημία έχει προκαλέσει ρήγματα στο οικονομικό οικοδόμημα, σε τέτοιο βαθμό που ενδεχομένως θα μας συνοδεύουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και μετά την εκπνοή του υγειονομικού συναγερμού. Η συγκεκριμένη συζήτηση αφορά τον τρόπο που μια μακρά περίοδος όπου η παραγωγική δυνατότητα υπολειτουργεί, επηρεάζει αρνητικά τη μελλοντική ικανότητα για διατήρηση της παραγωγής στα προηγούμενα επίπεδα.
Η αγορά εργασίας έχει προφανώς επηρεαστεί λόγω της μειωμένης δραστηριότητας που επέβαλαν τα lockdowns και η κάμψη στη ζήτηση. Αυτή η κατάσταση, όπως εκτιμά η ΕΚΤ, ανατρέπει τις ισορροπίες για αυτούς που ήταν στην παραγωγική διαδικασία αφού η συσσώρευση γνώσεων και εμπειριών που αποκτώνται καθώς δουλεύουμε (on the job training) έχει διακοπεί για σημαντικό χρονικό διάστημα. Με ανάλογο τρόπο έχουν επηρεαστεί και όσοι βρίσκονται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα (τελειόφοιτοι), των οποίων τα προγράμματα κατάρτισης/ σπουδών έχουν επηρεαστεί άρδην τον τελευταίο τουλάχιστον χρόνο, κυρίως εκεί και όπου απαιτείται πρακτική εκπαίδευση. Η επιβολή περιοριστικών μέτρων στις μετακινήσεις έχει επηρεάσει σημαντικά συγκεκριμένους οικονομικούς κλάδους, όπως είναι οι μεταφορές, η εστίαση και η ψυχαγωγία.
Η καταβαράθρωση των εισοδημάτων σε συγκεκριμένους κλάδους, όπως σημειώνει η ΕΚΤ, έχει προκαλέσει σε ορισμένες περιπτώσεις δομικά προβλήματα στους ισολογισμούς με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν αυτές οι επιχειρήσεις να μην καταφέρουν στο μέλλον να προσελκύσουν τις αναγκαίες επενδύσεις για επανεκκίνηση. Ένα νέο κύμα εταιρικών αποτυχιών σε βιώσιμες επιχειρήσεις του παρελθόντος είναι μια αρνητική εξέλιξη μακροοικονομικά διότι αφαιρεί από το οικοσύστημα τη συσσωρευμένη εμπειρία και γνώση αυτών των επιχειρήσεων. Η διάρκεια της πανδημίας και η αβεβαιότητα που συνοδεύει αυτήν την περίοδο, μιας και ακόμα και σήμερα κανένας δεν μπορεί να προβλέψει το τέλος του δρόμου, έχει προκαλέσει εκ των πραγμάτων νέες νοοτροπίες και μια νέα εργασιακή καθημερινότητα. Η εργασία από το σπίτι και οι συναντήσεις εξ αποστάσεως είναι μια νέα πραγματικότητα που μάλλον ήρθε για να μείνει επηρεάζοντας αρνητικά τα ταξίδια για επαγγελματικούς σκοπούς και όλη τη βιομηχανία που έχει κτιστεί γύρω από αυτό, όπως είναι διακεκριμένες θέσεις στα αεροπλάνα και τα ξενοδοχεία με συγκεκριμένες παροχές για αυτήν την πελατειακή ομάδα.
Η μεγαλύτερη ανησυχία, όπως εκφράζεται από τα ψηλά δώματα της ΕΚΤ, αφορά στο αρνητικό ενδεχόμενο της προσαρμογής της συνολικής ζήτησης σε νέα χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τα προ πανδημίας επίπεδα. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, οι τράπεζες θα είναι επιφυλακτικές να προσφέρουν χρηματοδότηση στα προηγούμενα επίπεδα, γεγονός που θα επιβραδύνει την ανάπτυξη. Η στήριξη που προσφέρει από την πρώτη περίοδο αυτής της πανδημίας η ΕΚΤ επέτρεψε να μην διαταραχτούν οι λεπτές ισορροπίες. Αναπόφευκτα, όμως, οι αλλαγές βρίσκονται μπροστά μας και θα πρέπει να επιδειχθεί η απαραίτητη προσαρμοστικότητα από τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Το ταμείο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας προσφέρει πόρους για μεταρρυθμίσεις που είναι πια επιβεβλημένες για τη συνέχιση της ομαλότητας. Η χώρα μας οφείλει να σχεδιάσει και να υλοποιήσει σωστά εκείνες τις αλλαγές που θα μας κρατήσουν ανταγωνιστικούς για τα επόμενα χρόνια και θα διατηρήσουν το υψηλό βιοτικό επίπεδο που απολαμβάνει η Κύπρος τα τελευταία χρόνια.
