Λίγα χρόνια μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου, σε μια περίοδο που ο δυτικός καπιταλισμός όδευε προς την οικονομική κρίση που θα κορυφωνόταν από το 2008 και μετά, το περιοδικό «Economist» ανέλαβε μια σημαντική πρωτοβουλία, η οποία αφορά την απεικόνιση της συνολικής εικόνας που εκπέμπει η δημοκρατία στις απαρχές του 21ου αιώνα. Το 2006, το βρετανικό περιοδικό ξεκίνησε να εκδίδει σε ετήσια βάση τον «Δείκτη της Δημοκρατίας», ο οποίος σήμερα εστιάζει στο πολυσύνθετο φαινόμενο της δημοκρατίας σε 165 ανεξάρτητα έθνη.
Ο «Δείκτης Δημοκρατίας» του «Economist Intelligence Unit» βασίζεται σε πέντε κατηγορίες: εκλογική διαδικασία και πλουραλισμός, λειτουργία (λειτουργικότητα) της κυβέρνησης, πολιτική συμμετοχή, πολιτική κουλτούρα και πολιτικές ελευθερίες. Με βάση τα αποτελέσματά σε μια σειρά δεικτών σε αυτές τις κατηγορίες, κάθε χώρα κατατάσσεται σε έναν από τους τέσσερις τύπους καθεστώτων: «πλήρης δημοκρατία», «ελαττωματική δημοκρατία», «υβριδικό καθεστώς» ή «αυταρχικό καθεστώς».
Η νέα έκθεση του «Economist» αφορά το 2020 και εστιάζει στον αντίκτυπο της πανδημίας Covid-19 στη δημοκρατία σε ολόκληρο τον κόσμο. Η έκθεση εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η πανδημία οδήγησε στον περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών σε μαζική κλίμακα και τροφοδότησε την υπάρχουσα τάση μισαλλοδοξίας και λογοκρισίας. Η έκθεση εξετάζει επίσης, την κατάσταση της δημοκρατίας των ΗΠΑ μετά από μια ταραχώδη χρονιά, στην οποία άφησαν το στίγμα τους ιστορικές εξελίξεις, όπως τα όσα συνέβησαν το προηγούμενο Καλοκαίρι με την δολοφονία ενός πολίτη από αστυνομικούς, τις προεδρικές εκλογές και τα όσα ακολούθησαν.
Σε γενικές γραμμές, με την νέα έκθεση του, το «Economist» στέλνει στις κυβερνήσεις και στους λαούς μια σημαντική προειδοποίηση: Η δημοκρατία κινδυνεύει σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η πανδημία ήρθε να επιδεινώσει τα προβλήματα και τα δεινά που αντιμετωπίζει η δημοκρατία σε εκατοντάδες ανεξάρτητα έθνη. Η στροφή στον αυταρχισμό αφορά σχεδόν όλες τις σύγχρονες κοινωνίες και πρέπει να προβληματίσει κάθε ευσυνείδητο πολίτη που επιμένει στην σημασία και στις αξίες της δημοκρατίας.
Ο «Δείκτης Δημοκρατίας» του 2020 εμπεριέχει σημαντικά στοιχεία και για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και την Κύπρο, τα οποία έρχονται να πλαισιώσουν όσα επισημαίνονται το τελευταίο διάστημα σε αυτήν την στήλη και στην κυπριακή αρθρογραφία που εστιάζει στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο δημοκρατικός βίος της Κύπρου κατά τα τελευταία χρόνια. «Φυλάσσοντας» ορισμένες προσωπικές επιφυλάξεις ως προς την φιλελεύθερη προσέγγιση του «Economist» και υπογραμμίζοντας ότι παρακάτω εστιάζει σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου όπου ο θεσμός της εκλογικής δημοκρατίας μέχρι στιγμής λειτουργεί και αποδίδει αποτελέσματα (ο συγκεκριμένος θεσμός βρίσκεται αντιμέτωπος με σοβαρά προβλήματα στην Συρία του Μπασάρ Αλ Ασάντ, τον Λίβανο, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο του Αλ Σίσι), δηλαδή στην Ελλάδα, στην Κύπρο, στο Ισραήλ και στην Τουρκία, παρακάτω εστιάζουμε σε τέσσερα ενδιαφέροντα συμπεράσματα του «Economist».
Πρώτον, το «Economist» εντάσσει την Κύπρο μαζί με την Ελλάδα και το Ισραήλ στην κατηγορία των «flawed democracies (ελαττωματικών δημοκρατιών)». Με τον συγκεκριμένο όρο, η σύγχρονη πολιτική επιστήμη αναφέρεται σε καθεστώτα που παρά το γεγονός ότι τηρούν ορισμένες βασικές προϋποθέσεις της σύγχρονης δημοκρατίας παρουσιάζουν σημαντικά ελλείματα και προβλήματα σε ζωτικής σημασίας πεδία, όπως λ.χ. αυτό της διακυβέρνησης ή των βασικών ελευθεριών. Σε αντίθεση με τις προαναφερόμενες χώρες, το «Economist» εντάσσει την Τουρκία στην κατηγορία των «hybrid regimes (υβριδικών καθεστώτων)», δηλαδή των καθεστώτων που δανείζονται ταυτόχρονα στοιχεία και χαρακτηριστικά από την δημοκρατία και τα αυταρχικά καθεστώτα.
Δεύτερον, στην κατάταξη των «ελαττωματικών δημοκρατιών», το Ισραήλ βρίσκεται πιο ψηλά, με μικρή αλλά αξιοσημείωτη διαφορά, από την Κύπρο και την Ελλάδα. Το Ισραήλ το εντοπίζουμε στην 27η θέση, την Κύπρο στην 34η και την Ελλάδα στην 37η θέση. Το ενδιαφέρον της όλης ιστορίας είναι το γεγονός ότι, ανάμεσα στο Ισραήλ και στην Κύπρο (την 27η και 34η θέση) συναντάμε δυο έθνη εκτός από την ΕΕ, την Μποτσουάνα (33), και το Πράσινο Ακρωτήρι (32).
Τρίτον, η Τουρκία ακολουθεί με μεγάλη διαφορά τους τρεις προαναφερόμενους γείτονες της. Το «Economist» κατατάσσει την Τουρκία στην 104η θέση, παρά την μικρή βελτίωση που σημείωσε (σύμφωνα πάντα με το περιοδικό) η γειτονική χώρα σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Τέλος, η Κύπρος παρά την σχετικά καλή εικόνα που παρουσιάζει στα πεδία της εκλογικής δημοκρατίας, της πολιτικής συμμετοχής, του πολιτικού πολιτισμού και των ελευθεριών παρουσιάζει προβληματική εικόνα σε ένα βασικό πεδίο της σύγχρονης δημοκρατίας. Στο πεδίο της «λειτουργικότητα της κυβέρνησης», η Κύπρος βρίσκεται πολύ πιο πίσω από κράτη όπως λ.χ. η Μαλαισία, ο Παναμάς, η Τζαμάικα, η Νότια Αφρική και το Σουρινάμ.
Σύμφωνα με το «Economist» -εδώ είναι η ουσία το όλου ζητήματος- το πεδίο της λειτουργικότητας του κράτους(κυβέρνησης) εμπεριέχει θεμελιώδεις αρχές της σύγχρονης δημοκρατίας, όπως η ύπαρξη των περίφημων «check and balances», την εμπλοκή μη εκλεγμένων παραγόντων (λ.χ. ξένοι παράγοντες, Εκκλησία) στην λήψη κυβερνητικών αποφάσεων, η αρχή του «accountability», η αρχή της διαφάνειας, η λειτουργία και αποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα, η εμπιστοσύνη του λαού προς την κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα.
Με λίγα λόγια λοιπόν, η δική μας χώρα βρίσκεται σε «οριακό σημείο» σε όλα τα ζητήματα που το τελευταίο διάστημα βρίσκονται στο προσκήνιο της επικαιρότητας, όπως λ.χ. η διαφθορά, τα σκάνδαλα, τα διαπλεκόμενα συμφέροντα, οι αμφιλεγόμενες αποφάσεις και κινήσεις των πολιτικών κ.ο.κ.
Ολοκληρώνω με ένα ερώτημα: Άραγε θα βρεθούν πολιτικοί επιστήμονες, ιστορικοί, δημοσιογράφοι, αναλυτές, πολιτικοί και πολίτες που θα ασχοληθούν πολυδιάστατα και επιστημονικά με το προειδοποιητικό μήνυμα που στέλνει στην Κύπρο του 2021 ένα βρετανικό περιοδικό; Ή μήπως το μόνο που μας ενδιαφέρει ως κοινωνία είναι η συντήρηση του ελληνόφωνου πελατειακού κράτους μέσα από τα «ψηφαλάκια» του Μάη;
