Δίχως να υποβαθμίζω την σημασία τους, εδώ και πολύ καιρό, διατηρώ επιφυλακτική στάση απέναντι στις σφυγμομετρήσεις που έρχονται κατά διαστήματα στο επίκεντρο της επικαιρότητας της περιοχής μας. Η επιφυλακτικότητα μου οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων. Η έλλειψη επιστημονικής σοβαρότητας και οι πολιτικές σκοπιμότητες για μια εμένα φέρουν ιδιαίτερη σημασία. Μαζί με τις δημοσκοπήσεις, με επιφυλακτικότητα αντιμετωπίζω και όλες τις προβλέψεις αναλυτών και εταιριών δημοσκοπήσεων για το αποτέλεσμα σημαντικών αναμετρήσεων στην ευρύτερη περιοχή.
Με βάση τα προαναφερόμενα και αναλύοντας τις τελευταίες εξελίξεις στην Τουρκία, υπογραμμίζω ότι κανείς δεν είναι σε θέση την παρούσα στιγμή να εκφράσει με απόλυτο τρόπο γνώμη για το αποτέλεσμα των πρόωρων εκλογών στην Τουρκία. Και αυτό για τον απλούστατο λόγο: Η Τουρκία δεν μοιάζει (ακόμη) απολύτως με την Ρωσία ή την Αίγυπτο. Το υβριδικό πολιτικό σύστημα (το αμάλγαμα αυταρχισμού και κοινοβουλετικό/προεδρικό σύστήμα) διαφέρει σε πολλά σημεία από τα αυταρχικά μοντέλα της Ρωσίας, της Αιγύπτου και άλλων χωρών. Φως σε αυτήν την διαπίστωση ρίχνουν τα ποσοστά των δυο μετώπων της αντιπολίτευσης στις πρόσφατες αναμετρήσεις και στο δημοψήφισμα για την αλλαγή του πολιτεύματος. Η τουρκική αντιπολίτευση διατηρεί ένα αξιοσημείωτο ποσοστό, την στιγμή που το κουρδικό κίνημα κλειδώνει το 10%. Και όλα αυτά σε μια περίοδο που στην Τουρκία επικρατούν συνθήκες εκτάκτου ανάγκης και οι εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης οδηγούνται μαζικά στις φυλακές.
Κλείνοντας την παραπάνω παρένθεση και επαναλαμβάνοντας ότι οι «απόλυτες εκτιμήσεις» για τα ποσοστά των πολιτικών παραγόντων στις πρόωρες εκλογές-κεραυνός με βρίσκουν αδιάφορο, παρακάτω εστιάζω σε τέσσερις παράγοντες, οι οποίοι κατά την γνώμη μου φέρνουν τον Πρόεδρο της Τουρκίας πολύ κοντά σε μια νέα εκλογική νίκη. Ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται για μια πιο αναλυτική, σε βάθος προσέγγιση μπορεί να προσφύγει στην «Ανελεύθερη Τουρκική Δημοκρατία (Παπαζήσης, Αθήνα: 2017)».
Ποια είναι τα τέσσερα «στοιχεία» της επιτυχίας του Ρετζέπ Ταγγίπ Ερντογάν; Πρώτον έχουμε το στοιχείο της πολιτικής ηγεμονίας. Η «αρχιτεκτονική» του σύγχρονου πολιτικού συστήματος στην Τουρκία, έργο της χούντας του 1980, με το αντιδημοκρατικό εκλογικό μέτρο της τάξης του 10% και τα προνόμια που παρέχει στους μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδηγούν σήμερα τον κ. Ερντογάν στην κρυστάλλωση της ηγεμονίας του.
Δεύτερον, υπάρχει και ο παράγοντας της οικονομικής ηγεμονίας. Παρά το γεγονός ότι οι βασικοί οικονομικοί δείκτες για την τουρκική οικονομία σήμερα πλέον είναι αρνητικοί, οι στενές σχέσεις της κυβέρνησης με το τουρκικό κεφάλαιο, η «ιερή συμμαχία» με βάση τον νεοφιλελευθερισμό και φυσικά η συνεργασία με το ξένο, παγκόσμιο κεφάλαιο συμβάλλουν στην ενίσχυση της θέσης του κυβερνώντος κόμματος στο πολιτικό πεδίο.
Τρίτον, ο αναγνώστης καλείται να αποδώσει ιδιαίτερη σημασία και στο στοιχείο της ιδεολογικής ηγεμονίας. Το «hard reset» της χούντας του 1980 στην Τουρκική Δημοκρατία και στις αρχές του κεμαλισμού είχαν ως αποτέλεσμα την ανάδυση ενός καθεστώτος και κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος που είναι εγκλωβισμένο στον σουνιτισμό και στον τουρκικό εθνικισμό. Όλες οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, με εξαίρεση το κουρδικό κίνημα και τα τελευταία προπύργια της τουρκικής Αριστεράς (βλπ. Halk Evleri), «παίζουν» το «παιχνίδι» με τους όρους της σουνιτικής (χανεφίδικο δόγμα)-εθνικιστικής (τουρκικός εθνικισμός με διάφορες παραλλαγές) ιδεολογίας.
Τέλος, στην σύγχρονη Τουρκία συναντάμε τον παράγοντα του ισχυρού ηγέτη. Στα τελευταία χρόνια είχαμε το «είδωλο» του Αμντουλχαμίντ Β΄. Στην πορεία είχαμε την ισχυρή ηγεσία του Ενβέρ Πασά. Ακολούθησαν τα χρόνια του Κεμαλισμού, με τον Μουσταφά Κεμάλ Ατάτουρκ να μετατρέπεται σε «ιερή αξία» της Τουρκίας. Την δεκαετία 50΄ ξεκίνησε η τουρκική Δεξιά να παράγει τα δικά της «είδωλα». Τελικά, φτάσαμε στα χρόνια του Ερντογάν. Τα ημιστρατιωτικά και υβριδικά πολιτικά συστήματα, όπως και τα αυταρχικά καθεστώτα, αποδίδουν ιδιαίτερη έμφαση στον παράγοντα του ηγέτη.
Σε συνδυασμό με τα προαναφερόμενα, ολοκληρώνουμε την σημερινή τοποθέτηση με μια σύντομη αναφορά σε ένα ερώτημα που ακούγεται όλο και περισσότερο το τελευταίο διάστημα τόσο στην Αθήνα όσο και στην Λευκωσία: Μετά τις εκλογές και την πιθανή επανεκλογή του ο Πρόεδρος Ερντογάν θα αλλάξει γραμμή στα ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό;»
Η απάντηση μου στο παραπάνω ερώτημα είναι σχετικά απλή: Υπάρχουν λιγοστές πιθανότητες για μια αλλαγή πλεύσης εκ μέρους της Τουρκίας. Η ενδεχόμενη επιδείνωση της συνολικής εικόνας της τουρκικής οικονομίας, η απομόνωση της Τουρκίας στην περιοχή ή ακόμη κάποια βήματα καλής θελήσεως από την ε/κ πλευρά ή την Αθήνα θα μπορούσαν να ανοίξουν τον δρόμο για μια τέτοιου είδους εξέλιξη. Διαφορετικά, η ανάδυση στο εσωτερικό της Τουρκίας μιας υπερσυντηρητικής συμμαχίας, με τους Γκρίζους Λύκους να αναλαμβάνουν ρυθμιστικό ρόλο σε πολλά πεδία και τις εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης να ακολουθούν σε λίγους μήνες, δεν πρέπει να αναμένουμε «θαύματα» τόσο στα ελληνοτουρκικά όσο και στο Κυπριακό.
