Για την Ευρώπη της μετά κορωνοϊό εποχής το δίλημμα είναι πολύ απλό, μάλλον σαιξπηρικό: To be or not to be? Και αυτό διότι η μεγάλη πανδημία εντατικοποιεί την συζήτηση που ξεκίνησε την περίοδο της κρίσης του 2008 η οποία έφερε στο χείλος της καταστροφής την Ελλάδα. Πως λοιπόν θα συνεχίσει την κοινωνικοοικονομική του πορεία το εγχείρημα που ακούει στο όνομα Ευρωπαϊκή Ένωση; Άραγε θα εξακολουθήσει να επιλέγει το σημερινό «άμορφο» μοντέλο της χαλαρής συνεργασίας στο οποίο το κλαμπ των προνομιούχων ευρωπαϊκών κοινωνιών συνάπτουν συμμαχίες στο όνομα των οικονομικών και γεωστρατηγικών τους συμφερόντων με «φτωχούς» γείτονες του νότου και των Βαλκανίων; Ή μήπως θα ακολουθηθεί μια παραλλαγή του φεντεραλιστικού μοντέλου που θα διαχειριστεί το δύσκολο εγχείρημα της προβολής ενός νέου «New Deal» για την ευρωπαϊκή οικογένεια; Αν ναι, τι είδους «New Deal» θα είναι αυτό (ορισμένοι το χαρακτηρίζουν ως ένα νέο «Marshall Fund») και φυσικά που θα οδηγήσει την ευρωπαϊκή οικογένεια;
Η απάντηση των εν λόγω κρίσιμων ερωτημάτων βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων που έχουν ξεκινήσει στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες εν μέσω της πανδημίας του Covid 19. Σύμφωνα με Ευρωπαίους αναλυτές, η ΕΕ διανύει σήμερα την φάση του «rescue», δηλαδή της διάσωσης των οικονομιών των κρατών-μελών. Πρόκειται για την φάση όπου η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και κυρίως οι εθνικές κυβερνήσεις αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο «ρίχνοντας» στις ντόπιες οικονομίες ζεστό χρήμα ώστε να εμποδίσουν την συνολική πτώση των εθνικών οικονομιών.
Την φάση του «rescue» θα ακολουθήσει αυτή του «recovery», δηλαδή της «ανάρρωσης (αναστήλωσης)». Σε εκείνη ακριβώς την φάση θα κριθεί το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Που βαδίζουμε λοιπόν; Προς μια ενδεχομένως συρρικνωμένη Ε.Ε. (βλπ. Italexit, λαϊκιστικά κινήματα), στον πυρήνα της οποίας θα βρεθούν τα οικονομικά συμφέροντα του Βορρά, και όπου άλλες πτυχές του ευρωπαϊκού εγχειρήματος (βλπ. Πεδίο εξωτερικής πολιτικής) υποβαθμίζονται; Ή μήπως θα επιλεχθεί η στροφή προς ένα «πιο κοινωνικό», ανθρωποκεντρικό προφίλ, το οποίο φυσικά θα επιφυλάσσει μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές;
Σε ότι αφορά την προαναφερόμενη κρίσιμη συζήτηση που ξεκινά στην ΕΕ αξίζει να σημειωθεί ότι την παρούσα στιγμή, στο επίκεντρο των πρώιμων αναλύσεων βρίσκονται τρία εγχειρήματα που μας προϊδεάζουν για την εξέλιξη του άκρως ενδιαφέροντος «brain storming». Πρώτον, με εφαλτήριο βήμα τα μεγάλα λάθη της προηγούμενης περιόδου (βλπ. Ελληνική κρίση), οι Ευρωπαίοι αναλυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο σχεδιασμός της φάσης αναστήλωσης της ευρωπαϊκής οικονομίας θα πρέπει να γίνει σε πιο γρήγορους και εντατικούς ρυθμούς. Ζεστό χρήμα δεν πρέπει να πέσει στην κοινωνία απλώς για να πληρωθούν ορισμένα δάνεια και να αυξηθεί το χρέος της Ε.Ε. Το ζεστό χρήμα θα «πέσει» με βάση ένα ξεκάθαρο πρόγραμμα που θα εξυπηρετεί συγκεκριμένους στόχους.
Δεύτερον, η Ε.Ε. χρειάζεται νέους μηχανισμούς όπως για παράδειγμα το προτεινόμενο «Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκτησης». Το συγκεκριμένο ταμείο θα προνοεί την σύμπραξη του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και θα είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει μεγάλα έργα για την αναστήλωση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Παράλληλα, τέτοιους είδους μηχανισμοί θα επιχειρήσουν να αντιμετωπίσουν τα χρόνια προβλήματα της ευρωπαϊκής κοινωνίας και να υποστηρίξουν επίδοξα σχέδια όπως λ.χ. το περίφημο «Green Deal» της Ευρώπης, την ενίσχυση των δημόσιων δομών παιδείας και υγείας, την μετάβαση στην ψηφιακή εποχή, το 5G κ.ο.κ.
Τέλος, σύμφωνα πάντα με τις τελευταίες αναλύσεις στα ευρωπαϊκά μέσα, στην μετά-κορωνοϊκή εποχή, η Ε.Ε. θα κληθεί να αντιμετωπίσει το ζήτημα του μεγάλου δημόσιου χρέους ορισμένων κρατών-μελών, το οποίο παραμένει αδιευθέτητο από την περίοδο της ελληνικής κρίσης. Στα πλαίσια αυτής της συζήτησης στο τραπέζι έχει πέσει η ιδέα του «European Redemption Fund», το οποίο θα μπορούσε να παρέχει την ευκαιρία σε προβληματικές οικονομίες όπως της Ελλάδας να αποπληρώσουν τα δάνεια τους σε βάθος χρόνου.
Τα τρία προαναφερόμενα εγχειρήματα που σήμερα απασχολούν Ευρωπαίους αξιωματούχους, αναλυτές, οικονομολόγους, και πολιτικούς, φέρνουν την Ε.Ε. ενώπιον ενός κρίσιμου ερωτήματος κατά την μετά-κορωνοϊκή περίοδο; Συνέχιση της πορείας με το σημερινό «αναρχοδομημένο», κέρδο-κεντρικό μοντέλο (των βορείων χωρών) ή μετεξέλιξη σε μια παραλλαγή ενός φεντεραλιστικού μοντέλου; Και αυτό διότι χωρίς την τελική απάντηση του συγκεκριμένου κρίσιμου ερωτήματος η Ε.Ε. θα εξακολουθήσει να είναι ευάλωτη σε κρίσεις λόγω των συστημικών της προβλημάτων. Έτσι η Ένωση θα συνεχίσει στον ίδιο ρυθμό με τα περίφημα μέτρα λιτότητας και τις σπασμωδικές κινήσεις που ως στόχο έχουν την καθυστέρηση και όχι την επίλυση σημαντικών ζητημάτων.
Για να το θέσουμε απλά, στο επίκεντρο της εν λόγω συζήτησης βρίσκεται ο έλεγχος από έναν κεντρικό μηχανισμό των εσόδων των κρατών-μελών από τους φόρους (ολοκληρωτικά ή τμηματικά). Αν τελικά συμβεί το «θαύμα» και η Ε.Ε. οδηγηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση τότε ο κορωνοϊός δεν αποκλείεται να επιταχύνει την ιστορική διαδικασία της ανάδυσης της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, η οποία κεντρίζει το ενδιαφέρον των αναλυτών από την περίοδο του τέλους της Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε, θα προκύψει για την εργατιά και τις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες ένα κρίσιμης σημασίας ερώτημα. Ποιο πολιτικό πρόγραμμα-στρατηγική θα μπορούσε να ακολουθήσει η νέα Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία ώστε να επενδύσει στον άνθρωπο και όχι αποκλειστικά στα κέρδη όσων βρίσκονται στην κορυφή της ευρωπαϊκής πυραμίδας; Άραγε, είναι ένα τέτοιο μέλλον εφικτό;
