Του Παναγιώτη Χριστιά
Ο Γάλλος ιστορικός Numa Denis Fustelde Coulanges (1830- 1889), διευθυντής της περίφημης École Normale Supérieure στο Παρίσι και κάτοχος της πρώτης έδρας μεσαιωνικής ιστορίας στη Σορβόννη, υπήρξε ο στοχαστής που έθεσε τη γαλλική ιστοριογραφία σε επιστημονική τροχιά. Υιοθέτησε προσεγγίσεις και δομές σκέψης που οδήγησαν στην υποδειγματική μέθοδό του. Χάρη στη μέθοδο αυτή, θεωρείται σήμερα πρόδρομος της κοινωνιολογίας. Στο έργο του «Ιστορία των πολιτικών θεσμών της αρχαίας Γαλλίας» (1875), ενάντια στο ρεύμα της εποχής του, επέμεινε στη σημασία της μακροπρόθεσμης ιστορικής προοπτικής. Παράλληλα, υποβάθμισε τη σημασία των φυλετικών χαρακτηριστικών στην ιστορία της Γαλλίας, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τη μακρόχρονη επίδραση των θεσμών στη διαμόρφωση του σύγχρονου έθνους κράτους. Το έργο αυτό επηρέασε πολλές γενιές ιστορικών σε όλη την Ευρώπη μέχρι και τον Μαρκ Μπλοχ. Παρόλα αυτά, το γνωστότερο έργο του παραμένει «Η αρχαία πόλη». Δημοσιεύτηκε το 1864 και αποτελεί την πρώτη ουσιαστικά προσπάθεια να κατανοηθεί στην πολιτική και κοινωνική του ολότητα το φαινόμενο της πόλης κράτους, κυρίως της Αθήνας και της Ρώμης.
Στο έργο του αυτό παρατηρεί με οξυδέρκεια ότι, παρόλο που η Ρώμη βρισκόταν σε διαρκείς και μακροχρόνιους πολέμους με τεράστιες απώλειες σε άνδρες, κατά τη διάρκεια των πολέμων ο πληθυσμός της αντί να μειώνεται αυξανόταν. Αυτό συνέβαινε επειδή η κοινωνία της ρωμαϊκής Δημοκρατίας ήταν ανοικτή στις ροές των ξένων που κατέφταναν στη Ρώμη είτε ως πάροικοι, μικρέμποροι και βιοπαλαιστές, είτε ως αιχμάλωτοι πολέμων από όλα τα μήκη και τα πλάτη της τότε οικουμένης, είτε πάλι ως πένητες αιτούντες αυτοβούλως εργασία ως δούλοι προκειμένου να εξαγοράσουν αργότερα την ελευθερία τους και να πολιτογραφηθούν έτσι Ρωμαίοι πολίτες. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ιστορικός της Ρώμης Mary Beard, στην έρευνά της σχετικά με τα νεκροταφεία της Ρώμης, τα ονόματα που απαντώνται συχνότερα στους τάφους είναι Libertus και Liberta, δηλαδή απελεύθερος και απελεύθερη. Οι ξένοι δούλοι μάθαιναν γραφή και ανάγνωση στα σπίτια που υπηρετούσαν, εξοικειώνονταν με τη ρωμαϊκή κοινωνία και η Ρώμη τούς αντάμειβε για την επιτυχή ένταξή τους με την απόδοση της ελευθερίας τους και της ιδιότητας του Ρωμαίου πολίτη. Η πολιτική αυτή της αδιάκοπης πολιτογράφησης στηριζόταν στην υπεροχή των θεσμών της πόλης, τους οποίους οι νέοι πολίτες υπηρετούσαν με ζήλο, καθώς είχαν ωφεληθεί τα μέγιστα από αυτούς. Εξάλλου, χάρη σε αυτούς τους θεσμούς, η Ρώμη κατάφερνε να συντηρεί τους νικηφόρους πολέμους της και να εξασφαλίζει την πολιτική της ισχύ και την πολιτισμική της ηγεμονία για αιώνες. Αντίθετα, η Αθήνα, για την οποία η πολιτική της πολιτογράφησης δούλων και παροίκων των Ρωμαίων ήταν σκανδαλώδης, παρήκμασε πληθυσμιακά, κοινωνικά και πολιτικά από τους μακροχρόνιους πολέμους, ενώ στο τέλος υποτάχθηκε στη Ρώμη.
Το σοβαρό δίλημμα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη θα μπορούσε να συνοψισθεί στην εξής πρόταση: Αθήνα ή Ρώμη; Ψάχνοντας κανείς στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, θα βρει ότι οι μεταναστευτικές ροές ήταν συνεχείς και μακράς διαρκείας. Οι προκλήσεις από τις προσφυγικές ροές της τελευταίας εικοσαετίας δεν είναι κάτι το πρωτοφανές για τις χώρες μας, όσο κι αν το πολιτικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί στην Ευρώπη από νεόκοπα κόμματα και παρατάξεις της μισαλλοδοξίας και της μη ανοχής μεγεθύνει το φαινόμενο. Το μεταναστευτικό πρόβλημα είναι σημαντικό, όχι γιατί απειλεί τις κοινωνίες και τις δημοκρατίες μας. Αντίθετα, είναι κομβικής σημασίας για τη γερασμένη Ευρώπη, επειδή με την κατάλληλη αντιμετώπισή του μπορεί να αποσοβήσει την κατάρρευση των ετοιμόρροπων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και σύνταξης. Είναι επίσης οξύ, διότι από την ορθή ή εσφαλμένη διαχείρισή του θα εξαρτηθεί και η αναπτυξιακή πορεία των οικονομιών μας. Είναι τέλος έντονο γιατί αποτελεί έναν ελεγκτικό μηχανισμό των πολιτιστικών, εκπαιδευτικών και κοινωνικών θεσμών μας. Το στοίχημα Ρώμη ή Αθήνα αφορά τη μακροχρόνια παιδευτική επίδραση των πολιτικών μας θεσμών και των κοινωνικών μας αξιών. Αφορά συγκεκριμένα την ικανότητά τους να διαπλάθουν τον δημοκρατικό χαρακτήρα των πολιτών, νέων και παλαιών. Επομένως, η απάντηση στις μεταναστευτικές ροές δεν μπορεί να είναι αποκλειστικά και μόνο η απώθηση των προσφυγικών κυμάτων. Πρέπει πρωτίστως να είναι η πολιτική και θεσμική ένταξη των νεοεισερχομένων στο ευρωπαϊκό πνεύμα. Κάτι τέτοιο μόνο με την ενσωμάτωσή τους στα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης μπορεί να γίνει.
Το πνεύμα που κάποτε δημιούργησε έναν μοναδικό παγκοσμίως υλικοτεχνικό και πνευματικό πολιτισμό δεν θα έπρεπε να αναλώνεται στη στέρηση της ελευθερίας των άλλων για γνώση και αυτογνωσία. Η δε φωνή αυτού του πνεύματος, τα δημόσια δηλαδή πρόσωπα και οι δημόσια γράφοντες, δεν νοείται να εναντιώνονται στην ευρωπαϊκή παρακαταθήκη και στις διδαχές αυτών που οραματίστηκαν και θέσπισαν τα φιλελεύθερα καθεστώτα μας. Αδιαμφισβήτητα και αδιαπραγμάτευτα, κριτήριο ένταξης στην ευρωπαϊκή παιδεία είναι και θα παραμείνουν οι φιλελεύθερες αξίες και οι δημοκρατικοί θεσμοί. Τα μέτρα είναι παλιά και δοκιμασμένα και όλα τείνουν στην ενίσχυση των εκπαιδευτικών μας θεσμών. Η ηθική, πολιτική και οικονομική ενίσχυση της εκπαίδευσης, η οποία και απαιτείται στις μέρες μας για την επιτυχή αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, δεν είναι απλά απάντηση στις αυξημένες εισδοχές παιδιών μεταναστών στα σχολεία μας. Είναι κυρίως μέρος της προσπάθειας για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την εδραίωση της ευρωπαϊκής μας παιδείας. Είναι απαραίτητη πρωτίστως για εμάς τους ίδιους και ύστερα για τους «άλλους».
