Τέλος εποχής

Ήταν Οκτώβριος του 2014. Έξω έκανε ακόμα ζέστη, όμως έτσι όπως τον έβλεπα ζαρωμένο στην πολυθρόνα σκεφτόμουν πως μάλλον κρύωνε. «Μετά τα 94, δεν μπορεί παρά ο χρόνος να φέρνει κάποια σημάδια» είπε, σαν να διάβαζε τη σκέψη μου. Σας λυπεί αυτό; «Όχι, δεν με στενοχωρεί ψυχολογικά, με βασανίζει βιολογικά. Όταν δεν μπορείς να περπατήσεις όπως περπατούσες, όταν δεν μπορείς να πας εκεί που ήθελες όπως πήγαινες…». To αντιστάθμισμα όλων αυτών είναι η οξύτητα του πνεύματος; «Και η επαναστατικότητα. Να μην υποκύψεις ποτέ εις τα απόλυτα. Στα δεδομένα».

Δεν υπάρχει τίποτε πιο γοητευτικό από τη μάχη να σταθείς όρθιος στη δύση του βίου σου. Ιδιαιτέρως αν διένυσες πολλά χιλιόμετρα μιας ενδιαφέρουσας ζωής. Εμένα πάντως δεν καταφέρατε ποτέ να με πείσετε πολιτικά, του είπα, όταν ακόμα το δημοσιογραφικό μαγνητόφωνο ήταν κλειστό. Χαμογέλασε συγκαταβατικά, αλλά κάτι στην έκφρασή του έδειξε πως μάλλον του κίνησα το ενδιαφέρον.

Μιλήσαμε κοντά μιάμιση ώρα και είπαμε πολλά. Καθόλου για τα τρέχοντα, αλλά για τα πιο βαθιά πολιτικά. Εάν οι πολιτικοί διάβαζαν περισσότερη ποίηση θα παρήγαγαν καλύτερη πολιτική πιστεύετε;, ρώτησα. «Σίγουρα ναι. Ακόμα και ποιήματα τα οποία δεν είναι υψίστης ποιητικής απόδοσης έκαμαν περισσότερα από ό,τι πολλά τουφέκια. Εγώ πιστεύω ότι ο μη ποιητικά σκεπτόμενος πολιτικός είναι λίγο λειψός». Για πολλά μπορεί να τον κατηγορήσει κανείς, αλλά λειψός δεν ήταν. Το μέτρημα, στη δική του περίπτωση, έβγαζε πάντα λίγο παραπάνω από το αναμενόμενο. Γι’ αυτό τον λόγο τον «ερωτεύτηκαν» πολλοί κι ας τον «παντρεύτηκαν» πολύ λιγότεροι απ’ όσο επιθύμησε.
Ζήσατε μια ζωή αντάξια αυτής που ονειρευτήκατε; «Όχι, αλλά έζησα μια προσπάθεια ζωής αντάξια αυτής που ονειρεύτηκα και αυτό μου είναι αρκετό. Δεν πρόδωσα τα οράματά μου. Ούτε και στην ποίησή μου τα πρόδωσα, αλλά ούτε και στην πρακτική μου ζωή, νομίζω. Αν το έκαμα, το έκαμα χωρίς να το καταλαβαίνω. Κι αν έκαμα αβαρίες, θέλω να με πιστέψεις ότι δεν ήταν συνειδητές». Καθώς μιλάγαμε πέρασε από τον διάδρομο η γυναίκα του. Αθόρυβα. Σαν σκιά. Εκείνος ανασάλεψε στην πολυθρόνα και ενώ το πρόσωπό του παρέμενε ανέκφραστο έμοιαζε με επιβεβαίωση μιας ζωής συντροφευμένης και χορτάτης. Ενώ περνούσε η ώρα και έβλεπα το γήρας να τον καταβάλλει σωματικά, σκεφτόμουν πόσο ακονισμένο παρέμενε το μυαλό του και πόσο ευθύβολα χρησιμοποιούσε τις λέξεις. Τον ρώτησα αν η εικόνα ενός νέου ανθρώπου με δεκατρείς σφαίρες είναι κάτι το οποίο κουβαλά πάντα μέσα του… «Το κουβαλώ και θα το κουβαλώ. Βέβαια ο Δώρος γνώριζε τους κινδύνους, δεν ήταν ένας τυχαίος θάνατος». Κι έπειτα, με μια διάθεση μάλλον εξομολογητική, μου είπε κάτι που με αιφνιδίασε: «Μου στέρησε έναν όρθιο θάνατο. Πώς θα ήμουν, αν πέθαινα εκείνη την ημέρα; Πόσο θα μεγάλωνε το κίνημα, διότι πλέον θα ήμουν άτρωτος και άφθαρτος. Στην ελληνική ιστορία παίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο ο τρόπος με τον οποίο πέθανες παρά ο τρόπος με τον οποίο ζεις, έστω και αν καθημερινά προκαλείς τον θάνατο».

Δεν συμπαθώ τις αγιογραφίες των πολιτικών προσώπων και ούτε πιστεύω ότι ο χρόνος εξωραΐζει τα πάντα. Απ’ την άλλη, αυτήν ειδικά την εποχή που ο πήχης της πολιτικής κατέβηκε τόσο χαμηλά, εμβληματικές προσωπικότητες όπως του άντρα που καθόταν απέναντί μου μονάχα σεβασμό μπορούν να εμπνεύσουν. Κι ας διαφωνούμε σε πολλά… Το αποτύπωμά σας, λοιπόν, μου λέτε ότι εν τέλει είναι ποιητικό και όχι πολιτικό;, ρώτησα καθώς τον αποχαιρετούσα. «Δεν μπορώ να διαγράψω την πολιτική μου διαδρομή, αλλά υπάρχει αυτή η διαφορά: Στην ποίηση είμαι πιο γνήσιος παρά στην πολιτική».

Υ.Γ.

Ο θάνατος του Βάσου Λυσσαρίδη σηματοδοτεί το τέλος μιας ολόκληρης εποχής. Όχι μόνο γιατί έκλεισε ο βιολογικός κύκλος των ιστορικών ηγετών, αυτών που σφράγισαν με την πολιτική τους δράση το κράτος του ’60, αλλά επίσης γιατί ο χρόνος που τα καταπίνει όλα μας έφερε στο κατώφλι δραματικών εξελίξεων στο Κυπριακό. Η επιστροφή στη Γενεύη, 47 χρόνια μετά, είναι ο πρόλογος μιας νέας εποχής για την οποία μοιραία θα κριθούν οι επίγονοι της πολιτικής μας ηγεσίας.