Του Χάρη Γεωργιάδη
Τα τελευταία χρόνια, το αντιαμερικανικό σύνθημα «Yankees go home», φαίνεται να γίνεται πραγματικότητα. Με επιλογή της ίδιας της αμερικανικής ηγεσίας, οι ΗΠΑ επιστρέφουν στον απομονωτισμό. Οι συνέπειες είναι αυτές που βιώνουμε σήμερα στην ανατολική Μεσόγειο. Ο αμερικανικός απομονωτισμός δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Είναι καλά ριζωμένος στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο χρειάστηκε η εντατικοποίηση των επιθέσεων των γερμανικών υποβρυχίων εναντίον ουδέτερων πλοίων για να στραφεί η αμερικανική κοινή γνώμη υπέρ της επέμβασης.
Όταν την άνοιξη του 1917 ο πρόεδρος Γουίλσον κήρυξε τελικά τον πόλεμο στη Γερμανία, ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ παρατήρησε πως «με ένα άλμα η Αμερική είχε γίνει παγκόσμια δύναμη». Όμως, αμέσως μετά την επικράτηση, η Αμερική επέλεξε και πάλι την εσωστρέφεια. Αρνήθηκε ακόμα και να ενταχθεί στην Κοινωνία των Εθνών, το θεσμό που η ίδια είχε προτείνει για να εποπτεύει την ειρήνη, η οποία, αναπόφευκτα, δεν κράτησε. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και όταν ο Χίτλερ είχε ήδη κατακτήσει σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη, ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ επανεκλέγηκε με τη ρητή δέσμευση προς τους Αμερικανούς ότι «τα αγόρια σας δεν πρόκειται ξανά να σταλούν σε ξένους πολέμους». Χρειάστηκε η απρόκλητη ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ για να οδηγηθούν οι ΗΠΑ στο πλευρό των συμμάχων. Για τις επόμενες δεκαετίες οι ΗΠΑ ενάσκησαν, πράγματι, το ρόλο της παγκόσμιας υπερδύναμης.
Δεν ήταν χωρίς λάθη η αμερικανική παγκόσμια εμπλοκή, αλλά συνολικά ήταν επιτυχής. Οι ΗΠΑ στήριξαν την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ.Το ίδιο έπραξαν στην Ιαπωνία. Ανέκοψαν τον Σοβιετικό κομμουνισμό, χωρίς σύρραξη, μέσω του ΝΑΤΟ και ενός συστήματος περιφερειακών συμμαχιών και προώθησης δυνάμεων. Το σύστημα της ελεύθερης και ανοικτής οικονομίας στηρίχθηκε και επικράτησε παγκοσμίως. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ αμφισβητείται εκ των έσω. Ο πρόεδρος Τραμπ, επιχειρώντας να μετατρέψει την κοσμοθεωρία του σε πολιτική, αμφισβητεί ανοικτά τη χρησιμότητα διεθνών δεσμεύσεων, θεσμών και συμμαχιών, θεωρώντας ότι δημιουργούν κόστος χωρίς όφελος.
Έχει περιορίσει το ρόλο των ΗΠΑ στις διεθνείς υποθέσεις. Φαίνεται να τα βρίσκει με αυταρχικούς ηγέτες. Κάποιοι, μάλιστα, εκτιμούν ότι σε ενδεχόμενη δεύτερη θητεία δεν θα διστάσει να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ. Οι συνέπειες είναι σημαντικές και αρνητικές και όλους. Βεβαίως, θα ήταν σφάλμα να αποδοθεί αυτή η μεταστροφή αποκλειστικά στον Τραμπ. Ήδη επί Ομπάμα ήταν ευδιάκριτη η απεμπλοκή των ΗΠΑ από την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή και η μετατόπιση του ενδιαφέροντος στην Ασία. Η ενεργειακή επάρκεια των ΗΠΑ είχε εδώ και καιρό μειώσει τη σημασία της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής στην αμερικανική πολιτική. Ούτε και είναι μονολιθική η εξωτερική πολιτική μιας υπερδύναμης όπως είναι οι ΗΠΑ, με πολλαπλά κέντρα αποφάσεων.
Σε κάθε περίπτωση όμως, η αποστασιοποίηση των ΗΠΑ είναι ένα γεγονός το οποίο κλονίζει περιφερειακά συστήματα ασφάλειας όπως είναι αυτό της Μεσογείου. Έχει προκύψει ένα στρατηγικό κενό στο χώρο της Μεσογείου το οποίο η Τουρκία επιχειρεί να καλύψει με τρόπο εξαιρετικά επικίνδυνο και προκλητικό. Μπροστά σε αυτό το σκηνικό, Ελλάδα και Κύπρος πρέπει να λειτουργήσουν ψύχραιμα, υπομονετικά και με αυτοπεποίθηση. Να διασφαλίσουν την οικονομική τους ευρωστία, να ενισχύσουν τις αποτρεπτικές τους δυνατότητες και να αναζητήσουν συμμαχίες και ερείσματα. Η επίσκεψη του προέδρου Αναστασιάδη στο Παρίσι ανέδειξε μια ιδιαίτερα ενθαρρυντική Γαλλική στάση.
Η Γαλλία θα μπορούσε, πράγματι, να ηγηθεί της προσπάθειας για διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής συγκράτησης των τουρκικών κινήσεων. Ενδεχόμενη εκλογή Μπάιντεν θα μετατόπιζε σίγουρα την αμερικανική εξωτερική πολιτική προς μια πιο παραδοσιακή κατεύθυνση. Θα είναι μια θετική εξέλιξη. Είναι όμως αμφίβολο εάν οι ΗΠΑ θα επέστρεφαν πλήρως στον παλιό τους ρόλο. Έστω και εάν το νέο σύνθημα ήταν «Yankees come back»!Η Ευρώπη πρέπει συνεπώς να αναλάβει τις ευθύνες της και να αποτρέψει τη μετατροπή της Μεσογείου σε τουρκική λίμνη.
