Του Χάρη Γεωργιάδη
Η παγκόσμια εξάπλωση του κορωνοϊού έχει αναθερμάνει τις συζητήσεις γύρω από το δίλημμα κράτος ή αγορές. Σύμφωνα με μια αντίληψη, η μαζική κρατική παρέμβαση που χρειάστηκε προκειμένου να στηριχθεί η οικονομική δραστηριότητα, αλλά και η κινητοποίηση των δημόσιων υποδομών υγείας ένεκα κορωνοϊού, επιβεβαιώνει τον ρόλο του κράτους και διαψεύδει τους θιασώτες της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και των αγορών. Θα συμφωνούσα με το πρώτο σκέλος αυτής της διατύπωσης, αλλά όχι με το δεύτερο.
Κατ’ ακρίβεια, η παρέμβαση του κράτους, όπως αυτή εκδηλώνεται στην Ευρώπη και αλλού το τελευταίο διάστημα, έρχεται να επιβεβαιώσει την αδογμάτιστη προσέγγιση που αναγνωρίζει τον σημαντικό ρόλο που έχει να διαδραματίσει τόσο ο κρατικός πυλώνας, όσο και η αγορά. Αυτή είναι η προσέγγιση της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, η οποία, μένοντας μακριά από τα άκρα, απορρίπτει την ανταγωνιστική σχέση μεταξύ κράτους και αγορών αλλά, αντιθέτως, θεωρεί πως η κοινωνία, το κράτος και η οικονομία πρέπει να αποτελούν συνδεδεμένες μεταξύ τους οντότητες, οι οποίες συνεργάζονται με σκοπό την πρόοδο και την ανάπτυξη.
Σε αυτό το πλαίσιο, το σύγχρονο κράτος, εκτός από την ασφάλεια που υπήρξε ιστορικά ο πρωταρχικός του ρόλος, οφείλει να διασφαλίζει την κοινωνική δικαιοσύνη, την κοινωνική συνοχή και την προστασία του περιβάλλοντος. Οφείλει δηλαδή να ρυθμίζει, να ελέγχει, να θέτει λογικά όρια στη λειτουργία των αγορών και να διασφαλίζει τον υγιή ανταγωνισμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι το κράτος πρέπει να λειτουργεί ως βαρίδι στην οικονομική δραστηριότητα, είτε μέσα από την υπερβολική γραφειοκρατία, είτε μέσα από την υπερβολική φορολογία. Ούτε και σημαίνει ότι το κράτος πρέπει να αναλαμβάνει το ίδιο τον ρόλο του επιχειρηματία. Αντιθέτως, το κράτος οφείλει να δημιουργεί ένα περιβάλλον ευνοϊκό και υποστηρικτικό για την επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και τις επενδύσεις. Η σωστή ισορροπία και η συνεργασία κράτους και αγοράς είναι το ζητούμενο.
Πρέπει, επίσης, το κράτος να είναι σε θέση να απαλύνει τις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες από τις αναπόφευκτες διακυμάνσεις των αγορών, οι οποίες προκύπτουν είτε ως αποτέλεσμα αστοχιών των ιδίων των αγορών, εκεί που η πρόληψη τους αποτυγχάνει, όπως ήταν η κρίση μετά το 2008, είτε οφείλονται σε έκτακτα εξωγενή περιστατικά, όπως είναι η υγειονομική κρίση που περνούμε σήμερα. Και είναι γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο που οφείλουν τα κράτη να λειτουργούν με σύνεση και να δημιουργούν δημοσιονομικά περιθώρια στους καλούς καιρούς, προκειμένου να είναι σε θέση να παρεμβαίνουν αποτελεσματικά όταν προκύπτει δυσκολία. Για να απλώνουν δίκτυ κοινωνικής προστασίας και να ωθούν την οικονομία προς την αναθέρμανση. Από την άλλη, η συνεχής διόγκωση των δημοσίων δαπανών, με τρόπο που δεν λαμβάνει υπόψη τον οικονομικό κύκλο ή τις πραγματικές αντοχές της οικονομίας, απλώς οδηγεί στην αδικαιολόγητη επιβάρυνση της αγοράς και τελικά στην αποδυνάμωση και του ιδίου του κράτους, αφήνοντας την κοινωνία εκτεθειμένη.
Ρόλος του κράτους είναι και η δημιουργία ευκαιριών για όλους, χωρίς αποκλεισμούς. Η επικέντρωση του κράτους στην παιδεία και την υγεία αυτό ακριβώς διασφαλίζει. Η ασφαλέστερη οδός που οδηγεί στις ευκαιρίες και στην κοινωνική συνοχή, δεν είναι αυτή που περνά μέσα από τα ανεξέλεγκτα κοινωνικά επιδόματα, αλλά αυτή που περνά μέσα από το ψηλό επίπεδο παιδείας και υγείας. Το οποίο, με τη σειρά του, δεν εξασφαλίζεται μόνο από το ύψος των δημόσιων δαπανών, αλλά κυρίως από την ποιότητα τους. Από την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα η οποία, με μετρήσιμους όρους, πρέπει να αξιολογείται και να καταγράφεται.
Πολύ συχνά λέγεται ότι η κάθε κρίση είναι και ευκαιρία. Θα την αξιοποιήσουμε, εάν λειτουργήσουμε χωρίς δογματισμούς, αλλά με γνώση και κοινή λογική. Αυτό ισχύει και για διάλογο για τον σύγχρονο ρόλο του κράτους, το οποίο δεν πρέπει να είναι ούτε μεγαλύτερο από ό,τι χρειάζεται, αλλά ούτε και μικρότερο από ό,τι πρέπει.
