Από το 2008 και έπειτα, όταν η χρηματοπιστωτική κρίση κλόνισε την παγκόσμια οικονομία, η διαχείριση κρίσεων εδραιώνεται ως μια νέα κανονικότητα. Οικονομική κρίση, προσφυγική κρίση, εκλογή Τραμπ, Brexit, κορωνοϊός. Όλα αυτά, όχι κατ’ ανάγκη τα γεγονότα ως τέτοια αλλά πολύ περισσότερο η διαχείρισή τους, είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια τεράστια κρίση εμπιστοσύνης προς την πολιτική και τους θεσμούς. Τα ΜΜΕ δεν έμειναν ανεπηρέαστα. Την ίδια ώρα που ο δείκτης εμπιστοσύνης των παραδοσιακών μέσων καταγράφει σταθεράπτωτική πορεία σχεδόν σε όλες τις έρευνες, το διαδίκτυο και τα Social Media κερδίζουν συνεχώς έδαφος, με την πλειοψηφία των πολιτών να τακατονομάζει πλέον ως την κύρια πηγή ενημέρωσής τους. Αν αποδεικνύει κάτι, ωστόσο, η σοσιαλμηντιακή εμπειρία της τελευταίας δεκαπενταετίας είναι ότι εκτός από άμεσα και διαδραστικά κανάλια επικοινωνίας, μπορούν ανά πάσα στιγμή να μετατραπούν σε εργαλεία διακωμώδησης, χλεύης, διάδοσης fake news και δολοφονίας χαρακτήρων. Μια κοινωνική συμπεριφορά γνωστή και ως «trolling».
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το λεξικό του Cambridge, ως troll στο διαδίκτυο χαρακτηρίζεται ο χρήστης που αφήνει σκόπιμα ενοχλητικά μηνύματα προκειμένου να τραβήξει την προσοχή ή να προκαλέσει προβλήματα. Ως τρολάρισμα προσδιορίζεται η εσκεμμένη πράξη ενός χρήστη, αποκλειστικός στόχος της οποίας είναι να προκαλέσει την οργισμένη αντίδραση άλλου χρήστη. Σκοπός αυτής της πράξης, τις περισσότερες φορές, είναι η διασκέδαση, ενώ άλλες η αποδόμηση του ατόμου που βρίσκεται στο στόχαστρο. Αναπόφευκτα, τα trolls βρήκαν ρόλο και χώρο και στην πολιτική επικοινωνία. Ιδιαίτερα σε περιόδους προεκλογικών εκστρατειών αξιοποιούνται στα κρυφά από τα εκλογικά επιτελεία για να πλήξουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Πολιτικοί αναλυτές κάνουν λόγο γιαμια ριζοσπαστική αλλαγή στην επικοινωνιακή πυραμίδα, η οποία κατά κάποιο τρόπο μετατρέπει τον κάθε χρήστη σε δημοσιογράφο, τον κάθε σχολιαστή σε διαμορφωτή γνώμης και την κάθε σελίδα σε εφημερίδα. Τα trolls μετατρέπονται και σε επικοινωνιακά εργαλεία, με ατάκες και σλόγκαν να διακινούνται πρώτα στο διαδίκτυο και ακολούθως ναεισάγονται στις πολιτικές καμπάνιες.
Ακολουθούνε μερικά μόνο ενδεικτικά παραδείγματα: 1) Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το πρόσφατο φιάσκο του τέως πλανητάρχη τον περασμένο Ιούνιο, στην Τάλσα της Οκλαχόμα, στο πλαίσιο της προεκλογικής του εκστρατείας. Ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ ανέμενε ένα κατάμεστο στάδιο για την προεκλογική του συγκέντρωση, χιλιάδες έφηβοι χρήστες του Tik Tok κράτησαν εισιτήριο, το οποίο δεν χρησιμοποίησαν ποτέ, με αποτέλεσμα η αίθουσα χωρητικότητας 20.000 θέσεων να συγκεντρώσει μόνο 6.200 πολίτες. Το τηλεοπτικό δίκτυο CNN αναφέρθηκε σε χρήστη του Tik Tok με το όνομα Μέρι Τζο Λάουπ που είχε αναρτήσει ένα βίντεο με το οποίο καλούσε άλλους χρήστες να κλείσουν ένα από τα δωρεάν εισιτήρια για την εκδήλωση σε μια προσπάθεια να μειωθεί η προσέλευση. 2) Θύμα της πρακτικής αυτής έπεσε στο παρελθόν και η καγκελάριος της Γερμανίας, Άγκελα Μέρκελ, όταν δέχθηκε επιθέσεις από ακροδεξιά trolls για τη σέλφι που είχε βγάλει με 19χρονο Σύρο πρόσφυγα, ο οποίος μετά την επίθεση του Ισλαμικού Κράτους στο Βερολίνο, στοχοποιήθηκε ως τζιχαντιστής. 3) Η πρακτική έφθασε και στην Κίνα. Η κυβέρνηση της χώραςφέρεται να συντηρεί έναν στρατό από trolls που έχει αναλάβει να προωθεί τη θετική της εικόνα. Αποκαλείται «στρατός των 50 σεντς», του ποσού δηλαδή που υποστηρίζεται ότι πληρώνονται για κάθε ανάρτηση. 4) Στην Ελλάδα, Νέα Δημοκρατία και ΣΥΡΙΖΑ κατέχουν τη μερίδα του λέοντος, με τις αναρτήσεις της «Ομάδας Αλήθειας» και της «Ομάδας Μνήμης» αντίστοιχα να αναπαράγονται από χιλιάδες χρήστες σε Facebook και Twitter. Χαρακτηριστικό παράδειγμα trolling ήταν η περίπτωση που αφορούσε την αποκάλυψη των διακοπών του τότε πρωθυπουργού, Αλέξη Τσίπρα, σε κότερο εφοπλιστή. Φωτογραφίες, προϊόν φωτομοντάζ, με τον Αλέξη Τσίπρα ναύτη, κροίσο ή με πούρο σε σκάφος δίπλα στον Τσε κα τον Άρη Βελουχιώτη, που συνοδεύονταν από ατάκες του στυλ «έχω και κότερο πάμε μια βόλτα» ή «η φτώχεια θέλει καλοπέραση», διαχύθηκαν στο διαδίκτυο. Πιο πρόσφατο παράδειγμα trolling, ήταν η εκμετάλλευση των συχνών επισκέψεων του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ελληνική επαρχία. Τα αντιπολιτευτικά trolls παρουσιάζουν τον Έλληνα πρωθυπουργό ως τον πρωταγωνιστή της ταξιδιωτικής εκπομπής «Happy Traveller», με βίντεο και φωτογραφίες από στιγμές χαλάρωσής του να αξιοποιούνται με στόχο την αποδόμησή του. 5) Ενόψει των βουλευτικών εκλογών του Μαΐου, τα trolls έχουν ήδη πάρει θέση μάχης. Τρολάροντας τα σχεδιαστικά που ανάρτησε ο ΔΗΣΥ για να προβάλει τους υποψηφίους του, η αντιπολίτευση διάχυσε παρόμοια με τις φωτογραφίες των Πάμπλο Εσκομπάρ (υπεύθυνος Γραφείου Καταπολέμησης ναρκωτικών ΔΗΣΥ), Ρίκκου Ερωτοκρίτου (υπεύθυνος Προγράμματος Προστασίας Μαρτύρων Υπεράσπισης ΔΗΣΥ) και αρχιεπισκόπου (συντονιστής ομάδας πολιτιστικής κληρονομιάς ΔΗΣΥ). Δεν άργησε να έρθει η απάντηση από πλευράς κυβερνώντος κόμματος. Εμφανίστηκαν αντίστοιχες εικόνες με τον Νίκο Λίλλη ως πρόεδρο της Επιτροπής Τουρκοκυπριακών περιουσιών και τον Σλόμποταν Μιλόσεβιτς ως πρόεδρο της Επιτροπής Χρηματοδοτήσεων του ΔΗΚΟ.
Εξετάζοντας το φαινόμενο, η επιστήμη της Ψυχολογίας δεν δίστασε να το συσχετίσει με το σύνδρομο του Μακιαβελισμού (επιθυμία χειραγώγησης και εξαπάτησης), τον ναρκισσισμό, την ψυχοπάθεια και τον σαδισμό. Την αποκόμιση, δηλαδή, ευχαρίστησης από τη δυστυχία και την ανησυχία των άλλων. Σε κάθε περίπτωση, τα trolls αποτελούν άλλη μία πρόκληση της εποχής που ζούμε και στην οποία καλούμαστε να δώσουμε απαντήσεις. Ειδικοί εκτιμούν ότι χρειαζόμαστε έναν κοινό κώδικα ηθικής για το διαδίκτυο, που θα ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα και θα εγγυάται τον σεβασμό και τη διαφύλαξη θεμελιωδών αρχών και αξιών. Χαρακτηριστική ήταν η πρόσφατη τοποθέτηση της Μαριέτζε Σάακε, επικεφαλής της διεθνούς πολιτικής του Stanford CyberPolicy Center, η οποία υπογραμμίζει ότι το άναρχο τοπίο πρέπει να χαλιναγωγηθεί. «Οι κυβερνήσεις των χωρών έχουν τον πρώτο λόγο. Αυτές πρέπει να διατυπώσουν σαφώς το νόημα του κράτους δικαίου στο ψηφιακό πεδίο και να διασφαλίσουν ότι υπάρχουν οι μηχανισμοί για την επιβολή του».
Ο κ. Χαράλαμπος Ρωσσίδης είναι διευθυντής Επικοινωνίας στη ΓΝΩΡΑ Σύμβουλοι Επικοινωνίας.
