Γεγονότα και πρόσωπα σφράγισαν την πορεία του 2020. Βέβαια, η πανδημία έφερε τα πάνω κάτω. Ένα από τα «πάνω» αφορά την ταχύτατη ανάπτυξη των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ). Είτε από επιλογή, είτε από ανάγκη, όλα τα μέσα επικοινωνίας που προτείνει η νέα τεχνολογία κατέκτησαν απίστευτη εξάπλωση, ήλθαν όμως για να μείνουν. Το ΜΚΔ αφορούν ιδιαίτερα την Κύπρο, καθότι η εξαιρετικά μεγάλη ανάπτυξη του facebook και δευτερευόντως του twitter, έχουν τη δική τους ερμηνεία. Με την εμφάνιση των ιδιωτικών ΜΜΕ κυριάρχησε η «ευφορία του πρωτάρη». Πολλά ΜΜΕ, διασπορά των καλών δημοσιογράφων σε διάφορους τηλεοπτικούς σταθμούς, εμφανώς το προϊόν κατώτερο του αναμενομένου, αν σκεφθούμε τις προσδοκίες που γέννησε στα πρώτα του βήματα το Ράδιο Super. Ύστερα αποκτήσαμε ισχυρούς ιδιοκτήτες στον χώρο (όπως Παπαφιλίππου, Χατζηκωστής) με ιδιαίτερη έφεση στις παρεμβάσεις στο δημοσιογραφικό έργο, με την άσκηση ενός ιδιαίτερα αυστηρού πρωτοκόλλου προβολής των «καλών» και αποβολής των «κακών» προσώπων. Η εντύπωση ότι δύο ή τρεις καναλάρχες κυβερνούν τον τόπο ενισχύθηκε με τη δημιουργία ομάδων επιρροής μέσα στα κόμματα ή την εκάστοτε κυβερνητική εξουσία. Το αποτέλεσμα ήταν η δημοσιογραφία της ήσσονος προσπάθειας, καθώς το κριτήριο για την πρόοδο δεν ήταν η ικανότητα, η δημοσιογραφική έρευνα, ο έλεγχος της εξουσίας, ή η αποκλειστικότητα, αλλά η υπακοή στον κεντρικό έλεγχο του ιδιοκτήτη.
Ύστερα ήρθαν τα ΜΚΔ. Η μεγάλη ανάπτυξη συνδέεται με τους κανόνες λειτουργίας τους, αλλά και τις ατροφικές δημοσιογραφικές μας επιδόσεις, τις λογοκρισίες και τις θεματολογίες ταμπού –οι παραδοσιακοί ιδιοκτήτες ασκούσαν απόλυτο βέτο, συχνά έχοντας άμεση γνώση των γεγονότων. Η Κύπρος διαθέτει (σε ευρωπαϊκό επίπεδο) πολύ υψηλή συμμετοχή στον χώρο των ΜΚΔ (κυρίως facebook, λιγότερο twitter), με τις γυναίκες χρήστες να βρίσκονται ακόμα ψηλότερα στο χώρο του facebook. Τα ΜΚΔ έχουν εν πολλοίς αντικαταστήσει τον παραδοσιακό μηχανισμό πληροφόρησης –όχι μόνο έσβησαν τη μετάβαση στο περίπτερο, αλλά διατηρούν πολύπλευρη, ανταγωνιστική επιρροή με τις ηλεκτρονικές εκδόσεις των παλαιών μέσων.
Κερδίζουν ακροατήριο έχοντας κατακτήσει το πλεονέκτημα της αυθεντικότητας, της αμεσότητας, της διαφορετικής ή και πολύπλευρης πληροφόρησης και προσφέροντας ένα προϊόν που τα παλαιά μέσα ή τα ημικρατικά δεν μπορούν να προσφέρουν. Πληροφόρηση, εκτιμήσεις, νέα γνώση συνιστούν ένα ιδιαιτέρως σημαντικό τρίπτυχο της αλλαγής που συντελείται καθημερινά.
Τα ΜΚΔ παρέχουν τις πλατφόρμες που κινητοποιούν πολίτες, όπως έχει γίνει με τον συντονισμό των εκδηλώσεων στη Λευκωσία κατά της διαφθοράς ή και τα ανάποδα –κατά της χρήσης της μάσκας. Τα ΜΚΔ δεν αλλάζουν τον κόσμο όπως έδειξε η Αραβική Άνοιξη, το Κίνημα της Ομπρέλας, ή τα Κίτρινα Γιλέκα. Φτιάχνουν όμως κοινωνικά ρεύματα που αποκτούν σφαιρική γνώση, γίνονται πιο απαιτητικά και, κατά κανόνα, ανεβάζουν τον πήχη των κοινωνικών αντιλήψεων. Θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός πώς τα ΜΚΔ έχουν ήδη μερικώς «ισοφαρίσει» τις απώλειες από την κυριαρχία της σχολικής ιστορίας στην ε/κ κοινότητα με την ανάδειξη θεμάτων που άλλοι τα θεωρούσαν είτε χαμένα, είτε «σκεπασμένα» από το χρόνο, λ.χ. σφαγή 126 Τ/κ στα χωριά Μαράθα, Αλόα, Σανταλάρη.
Τα ΜΚΔ πιέζουν τα παραδοσιακά Μέσα. Ωθούν χρήστες να γίνονται πιο απαιτητικοί στην κρίση τους και αυτό συχνά οδηγεί στη μείωση της επιρροής των παλαιών μέσων λόγω της κεκτημένης οργανωτικής και ιδεολογικής τους δομής. Έτσι, με αναγνώστες που έχουν ολοένα και λιγότερη συμμετοχή στη διαφημιστική πίτα, καθώς τα κλικ αποκαλύπτουν τάσεις και διαφοροποιούν τις προτιμήσεις που αξιοποιούν οι διαφημιστικές εταιρίες.
Κατά τούτο η επιρροή Αναστασιάδη βρίσκεται σε ολοένα και μεγαλύτερη πτώση: έλεγξε τα παραδοσιακά κανάλια, αξιοποίησε την οικονομική υποστήριξη σε αυτά στον χρόνο της πανδημίας και τα έφερε πιο κοντά του. Βέβαια δεν μπορεί να ελέγξει τα ρεύματα που φτιάχνουν τα ΜΚΔ γιατί ο πολίτης-δημοσιογράφος διαβάζει, εκτιμά, παρεμβαίνει αδιαμεσολάβητα και αυτό συνιστά εξαιρετικά μεγάλη πρόοδο. Για παράδειγμα, ο ίδιος ο Ν. Αναστασιάδης έφτιαξε ένα αφήγημα για τις μη εξελίξεις στο Κυπριακό τα τελευταία τρία χρόνια, το προβάλλουν καθημερινά τα παραδοσιακά μέσα. Με την ενεργητική συμμετοχή των ΜΚΔ έχει αποκαλυφθεί το μέγεθος της παραπλάνησης, γιατί ο αναγνώστης τους μπορεί να αντλήσει υλικό και εκτιμήσεις από διαφορετικές πηγές και προσεγγίσεις και να ασκήσει το προνόμιο της σύγκρισης.
Βέβαια τίποτε δεν είναι ένας δρόμος στρωμένος μόνο από ροδοπέταλα. Έτσι και στα ΜΚΔ. Οι ψευδείς ειδήσεις, η δυνατότητα άσκησης επιρροής στις εσωτερικές υποθέσεις άλλης χώρας ή ομάδας, η ρητορική του μίσους, η προώθηση της ρατσιστική βίας, παραμένουν οι σημαντικότερες πηγές ανησυχίας και απαιτούν ρυθμίσεις. Οι ευρύτερες συνεργασίες είναι αναγκαίες. Καμιά χώρα μόνη της δεν μπορεί να ισοφαρίσει τις αρνητικές πτυχές τους. Η Ε.Ε. έχει κάνει βήματα μπροστά (με στήριξη σε πλατφόρμες αναγνώρισής τους) αλλά ακόμα η αρνητική πλευρά υφίσταται –μπορεί να μην επιλυθεί «ποτέ», αλλά το όφελος είναι ασυγκρίτως πιο σημαντικό σε σχέση με τις αδύνατες πλευρές τους.
Η πανδημία έφερε μέσα στο 2020 αυτό που θα κάναμε ως πιο παραδοσιακές κοινωνίες, ίσως το 2025 ή και αργότερα το 2030. Η πανδημία επιτάχυνε εξελίξεις: το εμπόριο, οι αγορές, η επικοινωνία, η εξ αποστάσεως εργασία/μάθηση, τα zoom meetings έφεραν τη virtual reality/εικονική πραγματικότητα μέσα στην καθημερινή μας πραγματικότητα και αλλάζουν εφ’ όλης της ύλης τον τρόπο εξέλιξης των κοινωνιών. Ειδικότερα, τα ΜΚΔ κέρδισαν τον ρόλο του βασιλιά στον χώρο της πληροφόρησης. Σφραγίζουν μία εποχή ανατροπών. Δείχνουν πως ο χώρος της Επικοινωνίας και των Δικτύων της Παρέας παραμένουν εξαιρετικά ελκυστικά. Αναπληρώνουν τις παλαιές συνήθειες και προσθέτουν τη γοητεία της αναζήτησης.
