ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Νεότερος ευεργετισμός (II)

Για να κατανοήσουμε τις διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές αποχρώσεις που μπορεί να λάβει ο ευεργετισμός, αρκεί να συγκρίνουμε το θεσμικό πλαίσιο των λειτουργιών στην αρχαία Αθήνα με τις τακτικές των πλούσιων και φιλόδοξων Ρωμαίων πατρικίων και στρατηγών. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τις «χορηγίες», οι οποίες επέτρεπαν τη διοργάνωση θεατρικών παραστάσεων στην αρχαία Αθήνα σύμφωνα με το αυστηρό τελετουργικό της πόλης, και τις «γυμνασιαρχίες», που χρηματοδοτούσαν την τέλεση ιερών αγώνων προς τιμήν των θεών και των ηρώων της πόλης, οι ευεργεσίες στην αρχαία Ρώμη χρηματοδοτούσαν, όπως έλεγε και ο Γιουβενάλης, «άρτον και θεάματα» (panem et circences).

Η κοινωνική πρακτική της ευεργεσίας, που εισήχθη στη Ρώμη από την Ελλάδα και εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον ρωμαϊκό κόσμο, κατέστη δυνατή χάρη στα λάφυρα πολέμου, τα κέρδη από παίγνια ή τα αμφιλεγόμενα πρόστιμα που επέβαλλαν δικαστές σε ιδιώτες, ακόμη και από πρακτικές που θα μπορούσαν εύκολα να συγκριθούν με την πληρωμή προστασίας. Η πρακτική του ευεργετισμού γίνεται πολιτική υποχρέωση για όποιον κατείχε ή αξίωνε να κατακτήσει δημόσιο αξίωμα, δικαστική εξουσία, θρησκευτική λειτουργία, δημοτική αρχή. Το σύστημα αυτό έφτασε να εξισωθεί με το πελατειακό σύστημα των πολιτικών της Ρώμης και να γίνει ο εύκολος και ανώδυνος τρόπος εξαγοράς ψήφων ή εξασφάλισης της λαϊκής συναίνεσης και της αποδοχής της ηγετικής τάξης της Ρώμης. Ακόμη και ο Ρωμαίος αυτοκράτορας επιδιδόταν σε τέτοιου είδους ευεργεσίες, κατασκευάζοντας μάλιστα τσίρκα και αρένες, όπως το Κολοσσαίο, και οργανώνοντας γιορτές με οινοποσίες και φαγητό. Μόνο οι στωικοί φιλόσοφοι και οι χριστιανοί διαμαρτύρονταν για τη χαμηλή ποιότητα και τη χυδαιότητα των θεαμάτων που οι πλούσιοι και ισχυροί ευεργέτες προσέφεραν στο φιλοθεάμον ρωμαϊκό κοινό.

Εύκολα παρατηρεί κανείς ότι ο ρωμαϊκός ευεργετισμός στόχευε σε βραχυπρόθεσμα προσωπικά ή κομματικά οφέλη μέσα από τη σκόπιμη διαφθορά και εξαχρείωση του λαού. Κι αυτό γιατί, μόνο ένας εξαχρειωμένος λαός θα μπορούσε να είναι πειθήνιος, να ανέχεται την προσωπική, κοινωνική και πολιτική του κατάσταση και να υπακούει στον εκάστοτε δικτατορίσκο που καταλάμβανε θώκους και αξιώματα χωρίς να είναι σε θέση να τα υπηρετήσει. Η αγριότητα της ρωμαϊκής αρένας αντανακλούσε ακριβώς την αχρειότητα ενός λαού διεφθαρμένου από τους ευεργέτες του. Το πιο εύγλωττο παράδειγμα που μπορούμε να αντλήσουμε από την σημερινή εποχή είναι τα ποδοσφαιρικά σωματεία και σύλλογοι. Μεγάλοι όμιλοι διοικούνται από δισεκατομμυριούχους, οι οποίοι, προκειμένου να δημιουργήσουν μια ασπίδα λαϊκής προστασίας γύρω από τους ίδιους και τα συμφέροντά τους, ξοδεύουν αφειδώς χρήματα. Το ίδιο δυστυχώς διαπιστώνουμε και στα πολιτικά κόμματα και κυβερνήσεις. Όπως οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, έτσι και τα πολιτικά κόμματα διασπαθίζουν το δημόσιο χρήμα είτε μέσω διαγραφής χρεών ποδοσφαιρικών σωματείων, είτε με άμεση ή έμμεση χρηματοδότησή τους για την κατασκευή πολυδάπανων σταδίων ή άλλων έργων. Και όλα αυτά ενώ οι πολίτες καταβάλλουν δυσβάσταχτους φόρους και η παιδεία υστερεί σημαντικά σε κρατικές επενδύσεις.

Σε αντίθεση με το ευτελές αυτό είδος ευεργετισμού, οι εθνικοί ευεργέτες που έσπευσαν να υπηρετήσουν με την προσωπική τους περιουσία τη νεότερη ελληνική κοινωνία και το ελληνικό κράτος είχαν ένα ξεκάθαρο όραμα για το μέλλον. Το όραμα αυτό ήταν παιδευτικό. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν συνειδητοποιήσει ότι η παιδεία των εξαθλιωμένων Ελλήνων υστερούσε και ότι η πατρίδα τους δεν θα έμενε για πολύ ακόμα ελεύθερη και ανεξάρτητη αν δεν αποκτούσε ισχυρούς θεσμούς παιδείας και πολιτισμού, υγείας και αισθητικής καλλιέργειας, κοινωνικής οργάνωσης και συλλογικής δράσης υπέρ, για παράδειγμα, των ορφανών του Αγώνα. Δεν θα ήταν υπερβολικό να παρομοιάσουμε το έργο και το όραμά τους για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό με την έμπνευση μιας πνευματικής ανάτασης που θα οδηγούσε τους ραγιάδες από το σπήλαιο της άγνοιας, όπως πολύ γλαφυρά το περιγράφει ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του, στο φως του αγαθού και της γνώσης.

Οι εθνικοί ευεργέτες, για να θυμηθούμε και τον Αντόνιο Γκράμσι, διαδραμάτιζαν πράγματι τον ρόλο του παραδοσιακού διανοούμενου, έναν ρόλο που ανέκαθεν διαδραμάτιζε και συνεχίζει να διαδραματίζει ο φιλόσοφος, σύμφωνα πάντα με τον Ιταλό στοχαστή. Αντίθετα, στον ρωμαϊκό ευεργετισμό και στους σύγχρονους μιμητές του, βρίσκουμε ένα ζωντανό παράδειγμα «οργανικού» διανοούμενου της άρχουσας τάξης και του διεφθαρμένου αστισμού.

Το όραμα των εθνικών ευεργετών είναι αναγκαίο για την εύρυθμη λειτουργία όχι μόνο μιας κοινωνίας που βγαίνει τραυματισμένη μέσα από έναν πολυετή αγώνα ανεξαρτησίας αλλά και κάθε κοινωνίας. Από μόνοι τους οι ευεργέτες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των παραδοσιακών διανοουμένων που με τη διαύγεια και την προσήλωσή τους στην πνευματική και ηθική τελείωση των κοινωνιών τους μορφώνουν και καλλιεργούν τους συμπολίτες τους. Στη σημερινή εποχή, η ευεργεσία τείνει να καταστεί αναγκαίο κομμάτι της ζωής των πλουσίων και ισχυρών. Ιδρύματα όπως των οικογενειών Λεβέντη, Ωνάση, Νιάρχου και πολλών άλλων έχουν ήδη αναδειχθεί σε πολύτιμους εταίρους της κοινωνικής και πνευματικής πρωτοπορίας, της παιδείας και του πολιτισμού. Δεν υπάρχουν όμως μόνο οι επώνυμοι. Δωρεές σε ακαδημαϊκά και πολιτισμικά ιδρύματα απλών συμπολιτών μας τιμούν τον τόπο μας. Μέσω της αθρόας συμμετοχής λιγότερο εύπορων οικογενειών ή ατόμων στη διεκπεραίωση κοινωφελών έργων ο ευεργετισμός μετασχηματίζεται από ελιτίστικο σε μαζικό κίνημα που αποτελεί σημαντικό μοχλό προόδου ενός έθνους και ενός τόπου. Όπου απουσιάζει αυτός ο μοχλός, παρατηρείται αντίθετα ο κακώς νοούμενος ευεργετισμός, ο ευεργετισμός της εξαχρείωσης και της εξαγοράς συνειδήσεων.

ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Προσωπικότητες στην ''Κ'': Τελευταία Ενημέρωση

X