Σύντομη περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε ορισμένες (περιθωριακές) ιστοσελίδες του διαδικτύου την εποχή του κορωνοϊού, μας φέρνει συχνά ενώπιον απόψεων όπως αυτές: «Ο κορωνοϊος είναι είτε ανύπαρκτος, είτε ασήμαντης σοβαρότητας και θνησιμότητας ασθένεια, αλλά το πρόβλημα σκόπιμα μεγαλοποιείται και χρησιμοποιείται ως εργαλείο τρομοκράτησης και χειραγώγησης του παγκόσμιου πληθυσμού», «Τα μέτρα που λαμβάνονται για την αποτροπή της εξάπλωσης της ασθένειας είναι φασιστικής εμπνεύσεως και (αφού είναι σχεδόν πανομοιότυπα διεθνώς), τεκμαίρεται ότι αποτελούν προϊόντα κεντρικού υπερεθνικού σχεδιασμού και αποσκοπούν στην αποστέρηση των πολιτών από τα θεμελιώδη πολιτικά τους δικαιώματα και ελευθερίες, προκειμένου να επιβληθεί η παγκόσμια δικτατορία», «Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (αφού, ως επιχειρήσεις, αμείβονται για να προωθήσουν τις κυβερνητικές εκστρατείες εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων), αποτελούν βραχίονες επιβολής και υλοποίησης των καταχθόνιων σχεδίων της παγκοσμιοποίησης, που προωθούνται σε συνεργασία με τις κατά τόπους κυβερνήσεις-όργανά της», «Η μάσκα προστασίας μάς στερεί την ανθρώπινη μορφή μας, παραπέμπει σε παγανιστικές μεταμφιέσεις και πρακτικές και αρνούμαστε τη χρήση της. Αρνούμαστε και τον εμβολιασμό, διότι, πέραν των άλλων, αποτελεί ύπουλο όχημα μετάλλαξης των γενετικών μας χαρακτηριστικών, που είναι και ένας από τους σκοπούς της παγκόσμιας συνωμοσίας».
Οι θιασώτες των αντιλήψεων αυτών, όλων ή μέρους τους, κατά περίπτωση, ευτυχώς δεν αποτελούν πλειοψηφικό ρεύμα στην κοινωνία. Συγκροτούν, όμως, ομάδα πληθυσμού όχι αμελητέα, που η στάση και οι συμπεριφορές της έχουν κρίσιμα αρνητική επίπτωση στην αποτελεσματικότητα των προσπαθειών ανάσχεσης και στην επιτυχία του αγώνα κατά του φονικού λοιμού. Τη στιγμή που τέτοιου είδους απόψεις διακινούνται (ενίοτε και από πρόσωπα διανοητικά και μορφωτικά υπεράνω πάσης υποψίας) οι – καταγεγραμμένοι μόνον – νεκροί της πανδημίας πλησιάζουν τα δυόμισι εκατομμύρια και η παγκόσμια κοινότητα μάχεται με όλα τα μέσα και με όλους τους πόρους και έχει ανάγκη τη συνεργασία και του τελευταίου πολίτη, για την αντιμετώπισή της και τη σωτηρία ζωών σε έναν αμείλικτο και πρωτοφανή αγώνα με την ασθένεια και τον χρόνο.
Για την υποστήριξη των θεωριών αυτών, κανένα αντικειμενικά λογικό στοιχείο δεν εισφέρεται. Ο ορθολογισμός ως εργαλείο αντίκρουσής τους είναι καταδικασμένος με βεβαιότητα να αποτύχει και ο επί της ουσίας αντίλογος είναι μάταιο να επιχειρηθεί, διότι αφενός, στην αφετηρία και τον πυρήνα τους βρίσκεται η άρνηση της κοινής λογικής, της ανάγκης για τεκμηρίωση και η σύγκρουσή τους με τα πραγματικά γεγονότα και αφετέρου, κατά κανόνα, διασπείρονται και αναπαράγονται στο χαοτικό και επικίνδυνα ανεύθυνο και ανεξέλεγκτο περιβάλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, γεγονός που καθιστά δυσδιάκριτο σε πολλούς το όριο μεταξύ αλήθειας και μυθοπλασίας και πρακτικά αναποτελεσματική τη χρήση του «ορθόδοξου» όπλου των λογικών επιχειρημάτων.
Ωστόσο, αποτελεί πρόκληση η εξέτασή τους ως φαινομένου και η διερεύνηση του κοινωνικού και ψυχολογικού υποβάθρου που τις επιτρέπει να ευδοκιμούν.
Κοινό χαρακτηριστικό τους αποτελεί η αναφορά σε συνωμοσίες. Κατά τη συνηθέστερη εκδοχή, μία αόρατη ομάδα που απαρτίζεται από βαθύπλουτους και παντοδύναμους υπηρέτες του κακού, ποδηγετεί τις εθνικές κυβερνήσεις και απεργάζεται τη καταδυνάστευση των λαών και τη μετατροπή της ανθρωπότητας σε πειθήνιο όργανο των σκοπών της.
Εδώ συναντιέται, όμως, η συνωμοσιολογία με το φαινόμενο του λαϊκισμού. Γιατί αυτός είναι ο ορισμός του λαϊκισμού: μια πολιτική έκφραση, που, συνήθως, πέρα και πάνω από παραδοσιακές ιδεολογικές κατηγοριοποιήσεις, αφυπνίζει ένστικτα και αντανακλαστικά μερίδας της κοινωνίας, προβάλλοντας ως κυρίαρχο διακύβευμα την αντίθεση και τη σύγκρουση των συμφερόντων του ανυποψίαστου και αδικημένου λαού με αυτά των διεφθαρμένων και φαύλων ελίτ και τον σφετερισμό της κυριαρχίας του από αυτές. Οι ελίτ κατά την αντίληψη αυτή είναι συνήθως συνασπισμένες. Πολιτική, επιχειρηματική, επιστημονική, πολιτιστική ελίτ, ομονοούν και σχεδιάζουν από κοινού την προώθηση ανομολόγητων αντιλαϊκών σκοπών.
Το αποτέλεσμα των λαϊκίστικων θεωριών και κηρυγμάτων είναι η κινητοποίηση σημαντικού μέρους της κοινωνίας προς κατεύθυνση συνήθως (όπως και στην περίπτωση της πανδημίας) αντίθετη με τα συμφέροντά της, με κύριο μοχλό τον διασυρμό, την αποδόμηση και την απονομιμοποίηση του θεσμικά και δημοκρατικά εγκατεστημένου πλέγματος εξουσίας και λήψης αποφάσεων. Και αν σε κάτι συνεισφέρουν οι παρατηρήσεις του φαινομένου της λαϊκίστικης συνωμοσιολογίας της εποχής του κορωνοϊού, είναι ο προβληματισμός και, ίσως, η αναθεώρηση απόψεων για τα αίτια που γεννούν τον λαϊκισμό.
Μέχρι σήμερα κυρίαρχη φαίνεται να είναι η αντίληψη ότι ο λαϊκισμός είναι φυσιολογική αντίδραση μιας κοινωνίας σε κρίση, την ώρα που το θεσμικά συγκροτημένο σύστημα εξουσίας βρίσκεται σε αδυναμία να δώσει λύσεις στα λαϊκά προβλήματα. Είναι αυτή όμως η περίπτωση της πανδημίας; Ή μήπως με αφορμή τα ευφάνταστα σενάρια γι’ αυτήν, διαφαίνεται ότι υπάρχει μια μερίδα κοινωνών απλοϊκών, αδαών ή και συμπλεγματικών που έλκεται και ρέπει (σε κάθε περίσταση) προς τη συνωμοσιολογική ερμηνεία των γεγονότων, προς τη δήθεν αιρετική, δήθεν επαναστατική προσέγγιση; Μήπως έτσι αντιδρά, γιατί έτσι αισθάνεται ότι αντισταθμίζει την άγνοια και την αδυναμία της να κατανοήσει την κοινά αποδεκτή, την προφανή λογική ερμηνεία; Μήπως παράλληλα, γνωστά και προβεβλημένα πρόσωπα αποφασίζουν να ρίξουν νερό στον μύλο της παραπλάνησης και του αποπροσανατολισμού των αφελών για την εξυπηρέτηση προσωπικών τους επιδιώξεων; Για λίγη δημοσιότητα και κοινωνική προβολή. Από πικρία, ίσως, γιατί ως ειδικοί αγνοήθηκαν. Ή ακόμη και για πολιτική εκμετάλλευση, όταν έτσι μπορούν να δηλώνουν, ατομικά ή κομματικά, πολέμιοι του «σάπιου συστήματος».
Και εάν σε τέτοια πιθανά συμπεράσματα καταλήγει η ανατομία ορισμένων αντιδράσεων στο πρόβλημα της πανδημίας, γιατί να μην αποτελούν πειστική ερμηνεία και για το φαινόμενο του λαϊκισμού γενικά; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά ίσως αποτελούν βήματα προς την κατεύθυνση της κατανόησης του μηχανισμού μιας πολιτικής παθογένειας και, επομένως, βελτίωσης της ποιότητας της Δημοκρατίας, συνολικά.
Ο κ. Ιωάννης Σιδηρόπουλος είναι δικηγόρος στη δικηγορική εταιρεία Ηλίας Νεοκλέους και ΣΙΑ ΔΕΠΕ.
