Στις 23 Ιανουαρίου 2019 στις 4:30μ.μ. ώρα Λονδίνου, η Αγγλική Κυβέρνηση έδωσε στη δημοσιότητα Υπουργική Δήλωση που κατέθεσε στη Βουλή των Κοινοτήτων, σε σχέση με τη διευθέτηση δικαστηριακής διαφοράς μεταξύ «33 κυπρίων» και της Αγγλικής Κυβέρνησης.
Η Δήλωση έγινε από τον Υπουργό Εξωτερικών Υποθέσεων και Κοινοπολιτείας Sir Alan Duncan ο οποίος ενημέρωσε το Βρετανικό Κοινοβούλιο για τη νομική διευθέτηση. Τα κύρια σημεία της δήλωσης αυτής ήσαν τα πιο κάτω.
Πρώτον, κατά τη διάρκεια της περιόδου έκτακτης ανάγκης στην Κύπρο 1955-1959 Ελληνοκύπριοι παραστρατιωτικοί εξαπέλυσαν ένοπλο ανταρτοπόλεμο (armed guerrilla campaign) για να τερματίσουν την αγγλική διακυβέρνηση στη Κύπρο και να επιτύχουν την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Σαν αποτέλεσμα προκηρύχθηκε η κατάσταση έκτακτου ανάγκης.
Δεύτερον, τον Ιούλιο του 2015, 35 «άτομα» ήγειραν αγωγή κατά του ΥΠΕΞ και ΥΠΑΜ, Ηνωμένου Βασιλείου, σε σχέση με την μεταχείριση της οποίας έτυχαν την περίοδο αυτή.
Τρίτον, η Αγγλική κυβέρνηση συμφώνησε με τους Ενάγοντες να συμβιβάσει τις απαιτήσεις τους καταβάλλοντας £1.000.000 σε αποζημιώσεις πλέον έξοδα χωρίς παραδοχή ευθύνης και χωρίς ο συμβιβασμός να αποτελεί προηγούμενο για πιθανές μελλοντικές απαιτήσεις τρίτων.
Τέταρτον, λόγω του διαδραμόντος χρόνου (πέραν των 60 ετών) δεν ήταν δυνατόν πλέον να διαπιστωθούν τα γεγονότα μετά βεβαιότητας. Η Κυβέρνηση αποφάσισε να «τραβήξει γραμμή» και να μειώσει τα έξοδα που θα επιβάρυναν τον φορολογούμενο.
Πέμπτο, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου επαναβεβαίωσε το μέγιστο σεβασμό της εις μνήμη των θυσιασθέντων Άγγλων και Κυπρίων στην Υπηρεσία της Βασίλισσας που έδωσα την ζωή τους την περίοδο εκείνη.
Έκτον, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου αναγνώρισε παράλληλα τις «ισχυρές απόψεις πολλών Κυπρίων» για την περίοδο αυτή της έκτακτης ανάγκης. Εξέφρασε τη λύπη της γιατί της μετάβασης από την Αγγλική Διακυβέρνηση στην ανεξαρτησία προηγήθηκε περίοδος πέντε ετών βίας και απώλειας ζωών που επηρέασε όλους τους «κατοίκους του νησιού».
Τέλος, σύμφωνα με την Υπουργική ανακοίνωση παρ’ όλον ότι δεν πρέπει να ξεχνούμε το παρελθόν και να διδασκόμαστε από αυτό, είναι πολύ σημαντικό να βλέπουμε το μέλλον. Οι διμερείς σχέσεις Ηνωμένου Βασιλείου, Κύπρου είναι φιλικές, σχέσεις στενού συνεταιρισμού με πολλούς δεσμούς. Η Κυβέρνηση επαναβεβαίωσε τη προσήλωσή της στην ανοικοδόμηση μιας σύγχρονης και προορατικής σχέσης μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Κύπρου, ανοικοδόμησης της βάση κοινών αξιών και αμοιβαίου σεβασμού αλλά και πλήρους ισότητας.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η δήλωση δεν ικανοποιεί τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ αλλά και τους Έλληνες της Κύπρου και Ελλαδίτες αδελφούς μας, οι οποίοι ανεξαρτήτως πολιτικής απόχρωσης αγωνίστηκαν για την Ένωση έστω και αν επεβλήθη τελικά η κουτσουρεμένη ανεξαρτησία του 1960 με την Συμφωνία Καραμανλή-Αβέρωφ, Μεντερές-Ζορλού, Ζυρίχης Λονδίνου. Κάποιες επισημάνσεις είναι επιβεβλημένες:
1. Οι Έλληνες Κύπριοι αγωνιστές, ίσως για πρώτη φορά δεν χαρακτηρίζονται από αγγλικά επίσημα χείλη σαν «τρομοκράτες» όπως για χρόνια ονομάζονταν οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Τώρα έγιναν με βάση την ανακοίνωση της 23.1.2019 «παραστρατιωτικοί ένοπλοι αντάρτες» οι οποίοι αγωνίστηκαν κατά της Αγγλικής διακυβέρνησης για την Ένωση. Αναγνωρίστηκε ο ανταρτοπόλεμος.
2. Η μη παραδοχή ευθύνης και δημιουργίας προηγούμενου στις 33 περιπτώσεις βασανισθέντων αγωνιστών συνοδεύτηκε με παραδοχή ότι θα καταβληθούν αποζημιώσεις. ΟΧΙ απλώς χρηματικό ποσό. Αποζημιώσεις καταβάλλονται όπου κάποιος έχει υποστεί ζημία λόγω των πράξεων του Εναγομένου. Δηλαδή της Αγγλικής Κυβέρνησης. Τα έξοδα τα οποία υπολογίζονται επίσης σε ένα πολύ μεγάλο ποσό θα καταβληθούν από τη Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο διεθνής τύπος παρουσίασε στη πλειοψηφία του την διευθέτηση σαν έμμεση παραδοχή ευθύνης. Έτσι είναι στη πραγματικότητα. Οι ίδιοι οι αγωνιστές δια του Συνδέσμου τους με επίσημες ανακοινώσεις δήλωσαν δικαιωμένοι και ότι «ου περί χρημάτων τον αγώνα εποίησαν». Έστω και αν με την δήλωση και διευθέτηση η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν δέχθηκε επίσημα ευθύνη ούτε και όμως την αρνήθηκε!! Παρόμοια δήλωση έγινε και για την υπόθεση Κενυατών για τους Μάο – Μάο η οποία όμως τελικά αποτέλεσε και το προηγούμενο για κάποιους αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
3. Η ανακοίνωση δεν εκφράζει την απολογία της στους Ενάγοντες για τα βασανιστήρια και ή εν γένει για τη βάρβαρη προσπάθεια καταστολής του αντάρτικου με στημένες καταδίκες αγωνιστών της αποικιοκρατικής δικαιοσύνης, απαγχονισμούς, βασανιστήρια εκατοντάδων, εκτελέσεις, τη Παλμεροκρατία και τη στυγνή αποικιοκρατία σε βάρος των Κυπρίων. Ούτε βέβαια για τη πολιτική του «διαίρει και βασίλευε», το περιεχόμενο της λύσης του 60, τη διατήρηση κυριαρχίας δια των Βάσεων και ένα σωρό άλλα έκτροπα. Όμως, η Δήλωση υποδεικνύει την επιθυμία του Ηνωμένου Βασιλείου για στήριξη της Κύπρου στην επίτευξη των στόχων του Ηνωμένου Βασιλείου σε σχέση με το Brexit και τη διατήρηση των Βάσεων στη Κύπρο. Εναπόκειται στη δική μας πλευρά να αξιοποιήσει αυτές τις έμμεσες παραδοχές της Αγγλικής Κυβέρνησης μέσα από την Υπουργική Δήλωση. Για πρώτη φορά η Αγγλία εξέφρασε τουλάχιστον έστω και τη λύπη της για την απώλεια ζωών, κατοίκων του νησιού.
4. Η Αγγλική Κυβέρνηση έκανε το συμβιβασμό ενώ είχε εξασφαλίσει προς όφελός της απόφαση τριμελούς Εφετείου σύμφωνα με την οποία για να πετύχει η αγωγή έπρεπε το Ανώτερο Δικαστήριο Λονδίνου να πειστεί ότι η αγωγή δεν είχε παραγραφεί κατά το Κυπριακό και Αγγλικό Δίκαιο. Το Εφετείο ανέτρεψε προηγούμενη απόφαση του Ανώτερου Δικαστηρίου, ευνοϊκή για τους Ενάγοντες αγωνιστές σύμφωνα με την οποία θέμα παραγραφής θα αποφασιζόταν σύμφωνα με το Αγγλικό δίκαιο με πολύ καλές πιθανότητες η αγωγή να μην θεωρηθεί σαν παραγραφείσα. Είχε οριστεί σαν αποτέλεσμα για ακρόαση για τον Οκτώβριο του 2019. Οι Ενάγοντες αγωνιστές ζήτησαν να παραπέμψουν το θέμα στο Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου και εκκρεμούσε αίτηση τους όταν επήλθε η διευθέτηση. Κύριος λόγος για τη διευθέτηση ήταν, κατά τη γνώμη μου, η επιθυμία της Αγγλικής Κυβέρνησης να εξασφαλίσει τη συμμαχία της Κυπριακής Κυβέρνησης, ιδιαίτερα στο θέμα του Brexit και την κυριαρχία των Βάσεων στο νησί μέσα από τους όρους της συμφωνίας του Brexit. Επιπρόσθετα η Αγγλική Κυβέρνηση γνώριζε πολύ καλά ότι, με την εκδίκαση της υπόθεσης, αναπόφευκτα θα έβλεπαν το φως της δημοσιότητας αισχρά και αποτρόπαια βασανιστήρια του Αποικιακού Καθεστώτος 1955-1959 ενορχηστρωμένα από το Λονδίνο.
5. Οι αγωνιστές έδωσαν μια δύσκολη και πολυδάπανη δικαστική μάχη του Δαυίδ εναντίον του Γολιάθ, για μια ακόμη φορά, αυτή τη φορά όμως στη καρδιά του Λονδίνου στο Ανώτερο Δικαστήριο επικαλούμενοι την Αγγλική Δικαιοσύνη. Να υπενθυμίσω ότι δύο προηγούμενες προσφυγές της Ελλάδας κατά του Ηνωμένου Βασιλείου στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης την περίοδο αυτή 1955-1959, αποσύρθηκαν και/ή τα πορίσματα της δεν είδαν το φως της δημοσιότητας σε σχέση με τα βασανιστήρια των αγωνιστών. Αυτή τη φορά οι αγωνιστές πέτυχαν από μόνοι τους χωρίς καμιά βοήθεια από κανένα, το ακατόρθωτο μετά από 60 χρόνια. Δικαίως αισθάνονται δικαιωμένοι γι’ αυτό το λόγο. Ο αγώνας τους βέβαια για Ένωση δεν δικαιώθηκε αλλά έστω αυτή η δικαστική διαμάχη που τους βρίσκει στα ογδόντα – ενενήντα τους, αποτελεί μια δικαίωση έναντι της τελικής δικαίωσης όπως την οραματίστηκαν. Είναι γι’ αυτό το λόγο που και αυτή τους η μάχη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεσαι σαν «οπισθοχώρηση» ή να αφαιρεί από τον αγώνα και από την προσπάθεια των υπολοίπων αγωνιστών ή του κυπριακού λαού. Εναπόκειται στην Ελλαδική και Κυπριακή ηγεσία να αξιοποιήσει τον αγώνα τους έστω και σήμερα εφ’ όσον ακόμη και αυτή η κουτσουρεμένη λύση άφησε κληρονομιά τη Κυπριακή Δημοκρατία, ανεξάρτητο διεθνώς αναγνωρισμένο κράτος πλήρες Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
*Πρόεδρος Τμήματος Νομικής Πανεπιστημίου Frederick, Κύπρου
Μέλος της Ομάδας Δικηγόρων των Αγωνιστών στην Αγωγή κατά του Ηνωμένου Βασιλείου
