ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Φαρμακευτικές εξελίξεις στην πανδημία Covid-19

Δρ. Χαράλαμπος Τριάντης και Δρ. Παναγιώτης Θεοδόσης-Νόμπελος*

Από τις 31 Δεκεμβρίου 2020, που ενημερώθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) για την εμφάνιση ενός νέου ιού της οικογένειας των κορωνοϊών, η νόσος Covid-19 είναι πλέον μέρος της ζωής μας και επηρεάζει την καθημερινότητα ολόκληρου του πλανήτη. Η νόσος COVID-19, η οποία προκαλείται από τον κορωνοϊό σοβαρού οξέος αναπνευστικού συνδρόμου, ιός SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2), αποτελεί πανδημία από τις 11 Μαρτίου 2020, ύστερα από την εμφάνιση πάνω από 118000 επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και 4291 θανάτων σε 114 χώρες. Τα βλέμματα είναι στραμμένα στην επιστημονική κοινότητα για την έγκαιρη αντιμετώπισή του, είτε μέσω μιας επιτυχούς φαρμακευτικής αγωγής, είτε μέσω της ανάπτυξης ενός εμβολίου, παράλληλα βέβαια με τα μέτρα προστασίας, που πολύ επιτυχώς, σύμφωνα με την πορεία της εξάπλωσης της νόσου, έχει εφαρμόσει ιδίως η Κυπριακή Πολιτεία, σε όλους τους τομείς, με σχεδόν μηδενικό πλέον αριθμό νέων κρουσμάτων.

Μέχρι σήμερα, κανένα ειδικό αντιϊκό φάρμακο δεν έχει ακόμα αποδειχτεί αποτελεσματικό στη θεραπεία ασθενών με SARS-CoV-2. Η αντιϊκή ένωση ρεμδεσιβίρη (GS-5734), που αρχικά είχε αναπτυχθεί για την αντιμετώπιση του ιού Έμπολα, μελετάται για πιθανά οφέλη. Πρόκειται για ένα νουκλεοσιδικό ανάλογο, που δρα ως αναστολέας της RNA πολυμεράσης, και έδειξε κάποια ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε κορωνοϊούς, περιλαμβανόμενο τον SARS-CoV-2, χρησιμοποιώντας in vitro πειράματα. Από την άλλη πλευρά, τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών της, όπως δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό “The Lancet”, δεν έδειξαν στατιστικά σημαντική βελτίωση συγκριτικά με το placebo, φανερώνοντας την ανάγκη περαιτέρω μελέτης με μεγαλύτερο δείγμα ασθενών για την καλύτερη κατανόηση της δράσης της. Εντούτοις, πολύ πρόσφατα διάφοροι οργανισμοί φαρμάκων κρατών, συμπεριλαμβανομένου του αμερικανικού (FDA), έχουν συστήσει να χορηγείται το εν λόγω πειραματικό φάρμακο σε ασθενείς ακόμη και πριν αυτό λάβει όλες τις απαραίτητες εγκρίσεις, όμως μόνο σε επείγουσες καταστάσεις. Στο ίδιο σκεπτικό κινείται και η χρήση της φαβιπιραβίρης, έναντι RNA-ιών, το οποίο έδειξε να μειώνει τα συμπτώματα συγκρινόμενο με άλλα φάρμακα της κατηγορίας.

Διάφορα αντιϊκά σκευάσματα τέθηκαν υπό έλεγχο, όπως ο συνδυασμός λοπιναβίρης με ριτοναβίρη, που πρωτοκυκλοφόρησε με το εμπορικό όνομα Kaletra®, και χρησιμοποιείται για τον ιό HIV. Αν και υπάρχει δραστικότητα έναντι διαφόρων κορωνοϊών, παρόλα αυτά δε συστήνεται για χρήση, καθώς πρώτα αποτελέσματα δεν έδειξαν σημαντική διαφορά στη διάρκεια και τα συμπτώματα σε άτομα που έλαβαν το συνδυασμό, ενώ οι αλληλεπιδράσεις του και οι ανεπιθύμητες ενέργειές του αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες. Πολυκεντρικές μελέτες ανά τον κόσμο συνεχίζονται για τον εν λόγω συνδυασμό φαρμάκων, στον οποίο έχει προστεθεί και η ιντερφερόνη β, λειτουργώντας ως τριπλό θεραπευτικό σχήμα με βελτιωμένα αποτελέσματα.

Από τις πρώτες ενώσεις που τέθηκαν σε πιθανό έλεγχο έναντι του SARS-CoV-2 ήταν η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη. Πρόκειται για δυο φάρμακα με ανθελονοσιακές ιδιότητες, με χρήση σε αυτοάνοσα νοσήματα, όπως Συστηματικό Ερυθυματώδη Λύκο και Ρευματοειδή Αρθρίτιδα. Προκαταρκτικές μελέτες έχουν δείξει τη βελτίωση ήπιων έως μέτριων συμπτωμάτων είτε με μονοθεραπεία χλωροκίνης ή υδροξυχλωροκίνης ή σε συνδυασμό τους με αζιθρομυκίνη. Η δράση τους κατά του νέου κορωνοϊού φαίνεται να σχετίζεται με τη μεταφορά, την αναπαραγωγή, αλλά και την αναστολή εισόδου τους στα ανθρώπινα κύτταρα, καθώς και τις δράσεις τους στο ανοσοποιητικό. Αν και δεν έχουν εγκριθεί για αυτή τη χρήση, μπορεί να δοθούν ενδονοσοκομειακά σε επείγουσες καταστάσεις για την αντιμετώπιση ενήλικων και εφήβων ασθενών ικανοποιητικού σωματικού βάρους, με βεβαρυμμένη αναπνευστική δυσχέρεια. Η ύπαρξη σακχαρώδους διαβήτη, αλλά και η περίπτωση ατόμων με έλλειψη του ενζύμου G-6-PD πρέπει να ληφθούν υπόψη. Από την άλλη μεριά και τα δυο φάρμακα, ειδικά όταν συγχορηγούνται, είναι γνωστό ότι επάγουν την παράταση του QT διαστήματος με επακόλουθες απειλητικές για τη ζωή αρρυθμίες.

Πρώτιστη ηθική αρχή στη φαρμακοθεραπεία αποτελεί η στάθμιση της τοξικότητας και των ανεπιθύμητων ενεργειών με τα δυνητικά οφέλη της θεραπείας. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να θυμηθούμε τη γνωστή ρήση του Ιπποκράτη «ωφελέειν, ή μη βλάπτειν» προκειμένου να αποφευχθεί η άσκοπη και ανεξέλεγκτη κατανάλωση των φαρμάκων, ειδικά όταν αυτό συμβαίνει χωρίς τη μεσολάβηση των ειδικών. Αυτά αναφέρονται καθώς έχουν ήδη πραγματοποιηθεί παρεμβάσεις υψηλά ιστάμενων δημοσίων προσώπων, οι οποίες έλαβαν ιδιαίτερης προσοχής και οδήγησαν μεγάλη μερίδα του κόσμου στην αναζήτηση για αγορά μη εγκεκριμένων θεραπειών από ατομική επιλογή. Μάλιστα έχει ηδη ανιχνευθεί και παρουσιασθεί η αύξηση στη διαδικτυακή αναζήτηση για αγορά των εν λόγω φαρμάκων, μετά τις τοποθετήσεις δημόσιων προσώπων.

Στις θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορούν να προστεθούν και κάποιες υποστηρικτικές θεραπείες. Τέτοια είναι η χρήση της αζιθρομυκίνης, όπως αναφέρθηκε, η οποία μέσω της αντιβακτηριακής της δράσης θα μπορούσε, εκτός της πρόληψης των δευτερογενών αναπνευστικών λοιμώξεων, να προσφέρει και ανοσοτροποποιητικές δράσεις. Ως μηχανισμός αναφέρεται η μείωση της παραγωγής φλεγμονωδών κυτοκινών και της προσέλκυσης κυττάρων του ανοσοποιητικού. Βέβαια, ο κίνδυνος αρρυθμιών, ειδικά στο γνωστό συνδυασμό της με την υδροξυχλωροκίνη, είναι υψηλός.

Άλλες θεραπείες, που εξετάζονται για τον νέο κορωνοϊό, είναι αυτές που βασίζονται σε μονοκλωνικά αντισώματα, τον οποίο στοχεύουν σε πολλαπλά σημεία και τον απενεργοποιούν, τεχνική που αν και πολύ ελπιδοφόρα προς το παρόν δεν βρίσκει εφαρμογή. Πρόκειται για ανοσοτροποποιητικούς παράγοντες που περιορίζουν ουσιαστικά τον “κατακλυσμό” της ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού και την ενεργοποίηση μονοκύτταρων, Τ και Β λεμφοκυττάρων. Κύριοι εκπρόσωποι της κατηγορίας μέχρι στιγμής αποτελούν τα αντιρευματικά φάρμακα, τοσιλιζουμάμπη, που κυκλοφορεί με το εμπορικό όνομα Kevzara®, και σαριλουμάμπη, με εμπορική ονομασία Actemra®, που δείχνουν περιορισμό της φλεγμονώδους απόκρισης, μέσω δέσμευσης στους υποδοχείς ιντερλευκίνης 6 (IL-6).

Σχετικά με τη χρήση κορτικοστεροειδών δεν συνίσταται για ιικές λοιμώξεις, αν και μπορεί να είναι χρήσιμα στην περίπτωση του συνδρόμου οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας. Τα αντιπυρετικά δεν έδειξαν κάποια διαφορά στην εξέλιξη της νόσου, με την παρακεταμόλη να αποτελεί την κύρια αντιπυρετική θεραπεία για τη νόσο. Ασθενείς που λαμβάνουν Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη για συνοδές παθήσεις, μπορούν να συνεχίσουν την αγωγή κατόπιν ιατρικής οδηγίας, καθώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν στοιχεία που να δηλώνουν επιδείνωση των συμπτωμάτων. Επιπλέον, η χρήση βρογχοδιασταλτικών μπορεί να συνεχίζεται κανονικά σε συνοδές νόσους, ενώ η προφυλακτική αντιπηκτική αγωγή με χαμηλού μοριακού βάρους ηπαρίνες, και η λύση του θρόμβου σε σοβαρή λοίμωξη, σε περιπτώσεις υποψίας θρομβοεμβολής, μπορεί να εφαρμοστεί. Παράλληλα, δυο κατηγορίες αντιυπερτασικών φαρμάκων, οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης και οι ανταγωνιστές των υποδοχέων αγγειοτενσίνης ΙΙ, τέθηκαν σε διερεύνηση σχετικά με το πιθανό όφελός τους στην πανδημία COVID-19. Πρόσφατη μελέτη στο JAMA cardiology έδειξε ότι δεν υπάρχει συσχέτιση τους με COVID-19 και ως εκ τούτου οι υπερτασικοί ασθενείς μπορούν να συνεχίσουν να λαμβάνουν την αγωγή τους.

Τέλος, εν αναμονή των μελετών για την εύρεση και έγκριση κατάλληλου, αποτελεσματικού και ασφαλούς εμβολίου, καθώς αρκετά εμβόλια βρίσκονται σε προκλινικές ή κλινικές δοκιμές, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συλλογή πλάσματος από άτομα που έχουν νοσήσει. Στην περίπτωση αυτή το πλάσμα, το οποίο είναι πλούσιο σε αντισώματα, μπορεί να χορηγηθεί σε περιπτώσεις βαριά ασθενών. Πρόκειται για μια παλαιά τεχνική που εφαρμόζεται περισσότερο από έναν αιώνα. Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο του περιοδικού JAMA, αποτελεί μία από τις πιο ελπιδοφόρες προσεγγίσεις, με ενθαρρυντικά στοιχεία για πιθανή ενίσχυση του ανοσοποιητικού αναφορικά με την εξέλιξη, τα συμπτώματα και την αναπνευστική δυσχέρεια που προκαλεί η νόσος.

Η διεξαγωγή πολλών κλινικών δοκιμών σε όλο τον κόσμο κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, σε συνδυασμό με την ανάλογη χρηματοδότηση, έχει ήδη πολύ γρήγορα δώσει κάποια προκαταρκτικά αποτελέσματα, αποτελώντας εχέγγυο για τη συνέχεια. Εντούτοις, απαιτείται μεθοδικότητα στην παρουσίαση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων, με υπομονή και υπευθυνότητα τόσο από τους επιστήμονες στον χώρο της υγείας, όσο και από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής καθώς και το κοινό.

Αν και είναι πολλές οι μελέτες για τη φαρμακευτική αντιμετώπιση ή πρόληψη του ιού, δεν υπάρχει μέχρι στιγμής κάποια εγκεκριμένη θεραπεία, με τα κλινικά δεδομένα να είναι αρκετά περιορισμένα ή και διφορούμενα. Αυτό υπερτονίζει την ανάγκη για λήψη μέτρων προφύλαξης όπως συχνό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών, χρήση αλκοολούχου αντισηπτικού, αποφυγή αγγίγματος του προσώπου, καλές συνθήκες υγιεινής και συχνή απολύμανση των επιφανειών. Επίσης, ο περιορισμός των μετακινήσεων, όχι διά νόμου, αλλά λόγω συμμόρφωσης και αλληλοσεβασμού στο συνάνθρωπο, καθώς και η χρήση μάσκας σε κλειστούς χώρους, αλλά και η διατήρηση επαρκών αποστάσεων, μπορούν να συμβάλλουν στην αποδοτικότερη αντιμετώπιση αυτής της κρίσης.

* Ο Δρ. Χαράλαμπος Τριάντης είναι Επίκουρος Καθηγητής και Αντιπρόεδρος του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Frederick και ο Δρ. Παναγιώτης Θεοδόσης-Νόμπελος είναι Λέκτορας στο Τμήμα Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Frederick.

Προσωπικότητες στην ''Κ'': Τελευταία Ενημέρωση

X