ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Η καθ’ ημάς διαφθορά

Του ΜΙΧΑΛΗ ΑΤΤΑΛΙΔΗ

Έχουν πρόσφατα παρουσιαστεί σοβαρές προσεγγίσεις στο πρόβλημα της διαφθοράς στην Κύπρο. Γενικά οι προσεγγίσεις είναι νομικές και οι ορισμοί διεθνείς. Και αυτό είναι σωστό διότι έτσι μόνο μπορεί να ορισθεί η διαφθορά ως παράνομη, και μόνο έτσι μπορεί να κατανοηθεί το πού βρίσκεται η Κύπρος σε σύγκριση με άλλες χώρες. Ωστόσο, μια κοινωνιολογική προσέγγιση είναι ίσως χρήσιμη για να κατανοηθεί ο βαθμός της επικράτησης της διαφθοράς στον τόπο μας, ο βαθμός που καθορίζει τη ζωή μας και η δυσκολία του ξεριζώματός της. Για να κατανοηθεί η καθ’ ημάς διαφθορά χρειάζεται να ληφθούν υπόψη δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διαφθοράς στον τόπο μας (πρέπει να σημειωθεί ότι αυτά τα χαρακτηριστικά συναντώνται και σε άλλες κοινωνίες που μπορούν να χαρακτηρισθούν είτε ως μεσογειακές είτε ως μετα-οθωμανικές κοινωνίες). Το πρώτο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι το εύρος της κοινωνικής αποδοχής συμπεριφορών που αποτελούν στοιχεία διαφθοράς, ακόμη και όταν είναι παράνομες, όπως για παράδειγμα η δωροληψία και η μεροληπτική αντιμετώπιση από το κράτος. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η ανοχή από τους θεσμούς και την κοινωνία για τον τρόπο που λειτουργεί η Πολιτεία, επιτρέποντας στη διαφθορά να νομιμοποιείται. Έτσι πολλές πολιτικοκοινωνικές σχέσεις, διαμορφώνονται στη βάση μεροληπτικών διεφθαρμένων πρακτικών, όπως η σωρεία «κατά παρέκκλιση» και «κατ’ εξαίρεση» αποφάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου, χωρίς να αποτελούν παρανομία, και να έχουν τη δυνατότητα να τιμωρηθούν.Οι «χαλαρώσεις» εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό και έχω την εντύπωση ότι αποτελούν ιδιότυπα κυπριακές κρατικές πρακτικές. Πρόσφατα λήφθηκε τέτοια απόφαση για να επιτραπεί η ταφή νεκρού εκτός κοιμητηρίου.

Η πλατιά αποδοχή της διαφθοράς έχει να κάνει με το γεγονός ότι στον τόπο μας κάθε άλλο αποτελεί απλώς συμπεριφορά μερικών επιτηδείων. Αντίθετα, η διαφθορά στον τόπο μας, αποτελείται από μια σειρά συμπεριφορών, οι οποίες εδραιώνονται σε θετικές στάσεις και συναισθήματα του είδους που εγκρίνει και θεσμοθετεί ολόκληρη η κοινωνία: και αυτές είναι οι αξίες της φιλίας, του συγγενικού ενδιαφέροντος, της ευγνωμοσύνης και της ανταπόδοσης. Με δυο λόγια η διαφθορά στον τόπο μας είναι η μεταφορά των αξιών της οικογένειας και του χωριού στους θεσμούς του υποτιθέμενου σύγχρονου γραφειοκρατικού κράτους. Γι’ αυτό πολύ ορθά αποκαλείται ενίοτε «κουμπαροκρατία». Η λέξη αυτή ίσως να αποτελεί και την κατά προσέγγιση απόδοση στα ελληνικά της αγγλικής φράσης «cronycapitalism», μιας μορφής καπιταλισμού που χαρακτηρίζει πολλές υπανάπτυκτες χώρες, και όχι μόνο. Γι’αυτό στην Κύπρο η διαφθορά φέρει και το όνομα «ανθρωπιά», ενώ ο αδιάφθορος είναι δυνατό να χαρακτηριστεί ως απάνθρωπος, ένας άνθρωπος δηλαδή που συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο σε συγγενείς και φίλους όπως σε άγνωστους. Υπογραμμίζεται ότι ο λόγος που αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν διαφθορά είναι διότι αντί να περιορίζονται στην οικογένεια, στο χωριό, στον προσωπικό κύκλο, μεταφέρονται στον διαμοιρασμό της εξουσίας των κρατικών θεσμών, των αποφάσεων της Πολιτείας, και τις τεράστιες εξουσίες που έχουν οι δημόσιοι θεσμοί να παίρνουν αποφάσεις, οι οποίες δημιουργούν ή μεταφέρουν ατομικό πλούτο (όπως οι κατ’ εξαίρεση άδειες για ανέγερση πύργων, για μετατροπή αγροτικής γης σε μικρές πόλεις σε σχέση με γήπεδα γκολφ, οι προσωποπαγείς τροποποιήσεις πολεοδομικών ζωνών και η αποξένωση κρατικής γης προς ιδιωτικό όφελος μέσω «ανταλλαγών» και αποφάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου).

Αυτού του είδους δραστηριότητες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της οικοδόμησης του «πατρογονικού» αντί του βεμπεριανού/γραφειοκρατικού μετα-οθωμανικού κράτους της Κύπρου. Αυτή η μορφή κράτους διευκολύνει και προσεγγίζει την πρωτόγονη συσσώρευση στον «ληστρικό καπιταλισμό» του Καρλ Μαρξ. Δεν παράγεται πλούτος κάτω από αυτό το κράτος, όπως στον ώριμο φιλελεύθερο καπιταλισμό. Ληστεύεται ο δημόσιος πλούτος και μετατρέπεται σε ατομική περιουσία. Ο δημόσιος πλούτος συμπεριλαμβάνει τη δημόσια γη και το περιβάλλον, αλλά και άλλα δημόσια αγαθά (π.χ. πώληση πολιτότητας/ διαβατηρίων) προς όφελος του ιδιωτικού πλουτισμού.

Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός, σε αντιδιαστολή, χρειάζεται για τη ρύθμιση και ανάπτυξή του την κρατική διοίκηση που ανέλυσε ως «σύγχρονη γραφειοκρατία» ένας από του ιδρυτές της κοινωνιολογίας, ο Γερμανός Μαξ Βέμπερ. Η σύγχρονη γραφειοκρατία χαρακτηρίζει το κράτος που είναι σε θέση να ρυθμίζει μια φιλελεύθερη, δημοκρατική κοινωνία και οικονομία με αποτελεσματική και μαζική διοίκηση, της οποίας το κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι συμπεριφέρεται σε όλους του πολίτες χωρίς διάκριση και χωρίς εύνοια, πάθος ή προκατάληψη. Δεν είναι τυχαίο ότι η σημερινή μας κυβέρνηση, όταν μιλάει για «κατάργηση της γραφειοκρατίας» φαίνεται να εννοεί την κατάργηση της ρύθμισης και της ισότιμης συμπεριφοράς του κράτους προς τους πολίτες, σε βαθμό που δημιουργεί υφυπουργεία με αρμοδιότητες για την εξυπηρέτηση ειδικών συμφερόντων.

Η πατρογονική κρατική λειτουργία σύμφωνα με τον Βενέδικτο Εγγλεζάκη μεταφέρθηκε ως νοοτροπία απευθείας από την οθωμανική διακυβέρνηση της Κύπρου, ιδιαίτερα μέσω της Εκκλησίας, που είναι ο θεσμός με τη μεγαλύτερη ιστορική διαρκή λειτουργία στην Κύπρο αλλά και με το μεγαλύτερο κύρος και νομιμοποίηση. Η πατρογονική λειτουργία οικειοποιεί το κράτος για ίδιο όφελος και το όφελος των δικών. Ο τέως γενικός εισαγγελέας, Κώστας Κληρίδης, που βρισκόταν ασφαλώς σε θέση να γνωρίζει, παρατήρησε ότι δημόσιες αποφάσεις σπάνια λαμβάνονται για να προάγουν το δημόσιο συμφέρον, αλλά συνήθως για να προάγουν κάποιο ίδιο όφελος. Αυτή η αντίληψη έχει φθάσει σε πολύ προχωρημένο στάδιο, αφού δημιουργήθηκε ευρεία υποψία ότι ακόμη και οι χειρισμοί του εθνικού θέματος επηρεάσθηκαν από την επιδίωξη ιδιωτικοποίησης δημόσιου πλούτου. Η λύση του προβλήματος της διαφθοράς ίσως είναι σήμερα ακόμη πιο δύσκολη από τη λύση του κυπριακού προβλήματος.

Προσωπικότητες στην ''Κ'': Τελευταία Ενημέρωση

X