Εύγλωττο συμπέρασμα των αμερικανικών εκλογών είναι η βαθιά ρωγμή που αποτυπώνεται στον χάρτη των αποτελεσμάτων. Την ίδια στιγμή, το γενικό και θολό ακόμη αίσθημα που επικρατεί είναι ένα μείγμα ιδεαλιστικής αφοσίωσης των ψηφοφόρων και πολιτικού κυνισμού όσων διεκδικούν την ψήφο τους. Η όλη διαδικασία αναδίδει ένα άρωμα κοινωνικής νοσηρότητας που ταιριάζει απόλυτα με την τραγική υγειονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα λόγω της εντελώς αποτυχημένης διαχείρισης της πανδημίας από την διακυβέρνηση Trump. Οι ακρότητες που ακούστηκαν στις προεκλογικές συζητήσεις των υποψηφίων, η ακραία πόλωση των πολιτικών δυνάμεων και η αδυναμία των μετριοπαθών των δύο στρατοπέδων να εκφράσουν ένα σαφές μήνυμα εθνικής προτεραιότητας υποδηλώνουν ακριβώς τη βαθιά κοινωνική και πολιτική ασθένεια της αμερικανικής κοινωνίας. Η θλιβερή αυτή κατάσταση δεν οφείλεται ούτε στα σκάνδαλα ούτε στη διαφθορά, που και οι δύο πλευρές κατήγγελλαν καθ’όλη τη διάρκεια της παρατεταμένης προεκλογικής εκστρατείας. Σκάνδαλα και διαφθορά είναι πλέον καθημερινά και εν μέρει, αν όχι αποδεκτά, τουλάχιστον αδιάφορα σε μια κοινή γνώμη που καθημερινά βομβαρδίζεται πανταχόθεν από νέα στοιχεία και αποδείξεις για ατασθαλίες των πολιτικών, ιδίως όταν οι καταγγελίες δεν πηγάζουν από δημοκρατικό ενδιαφέρον για την τήρηση της νομιμότητας αλλά από την επιδίωξη πολιτικού πλεονεκτήματος στη μάχη για την εξουσία. Τόσο ο ρεπουμπλικάνος Πρόεδρος όσο και οι Δημοκρατικοί αντίπαλοί του καταχράσθηκαν αυτό το όπλο, το οποίο, όπως διαφάνηκε από τα αποτελέσματα, δεν έπαιξε απολύτως κανένα ρόλο στην εκλογική αναμέτρηση. Η τωρινή κατάσταση οφείλεται κυρίως σε δύο ρωγμές της αμερικανικής κοινωνίας.
Η πρώτη ρωγμή έχει ήδη εκφραστεί από τον Franklin D. Roosevelt: «Ο πληθυσμός μας πάσχει από παλαιές ανισότητες, κάτι που λίγο άλλαξε με τις προηγούμενες σποραδικές θεραπείες. Παρά τις προσπάθειες και τις συζητήσεις μας, δεν έχουμε περιορίσει τα υπερβολικά προνόμια ούτε έχουμε βελτιώσει την κατάσταση των μη προνομιούχων. Αυτή η διπλή μορφή αδικίας καθυστέρησε την ευδαιμονία. Κανείς σώφρων άνθρωπος δεν θα ήθελε να καταστρέψει αυτό που είναι γνωστό ως κίνητρο του κέρδους, επειδή με το κίνητρο του κέρδους εννοούμε το δικαίωμα να κερδίζουμε με την εργασία μια αξιοπρεπή διαβίωση για τον εαυτό μας και τις οικογένειές μας. Έχουμε ωστόσο μια σαφή εντολή από τον λαό, ότι οι Αμερικανοί πρέπει να ξεπεράσουν την αντίληψη ότι πρέπει να αποκτήσουν πλούτο βάσει του αλόγιστου κέρδους, κάτι που δίνει αδικαιολόγητη εξουσία πάνω στις ιδιωτικές και, για κακή μας τύχη, επίσης πάνω στις δημόσιες υποθέσεις. Δεν ισοπεδώνουμε τη φιλοδοξία[…] αλλά θεωρούμε ότι η φιλοδοξία του ατόμου να εξασφαλίσει[…] μια αξιοπρεπή διαβίωση καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του πρέπει να προτιμάται από την επιδίωξη απεριόριστου πλούτου και υπερβολικής ισχύος» (Ομιλία στο Κογκρέσο, 4 Ιανουαρίου 1935). Η Αμερική των τεράστιων ανισοτήτων, η Αμερική που έχει απαγορεύσει την πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία, στην υγεία, στο σταθερό εισόδημα και στην αξιοπρεπή κατοικία στο μεγαλύτερο ποσοστό των πολιτών της είναι η οδυνηρή πραγματικότητα. Αν αυτή η θλιβερή κοινωνική κατάσταση δεν αντιμετωπισθεί με σθένος και αφοσίωση στον αγώνα για πραγματική ισότητα, η Αμερική θα οδηγηθεί μοιραία στην εθνική κατάρρευση.
Η δεύτερη ρωγμή σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο οι δύο μεγάλες πολιτικές παρατάξεις, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι, αντιμετωπίζουν αυτό το κοινωνικό ρήγμα σήμερα. Δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσει κανείς ότι, στον βαθμό που αμφότεροι διαχειρίζονται το κοινωνικό περιβάλλον με σκοπό την απόσπαση ψήφου και την κατάκτηση της εξουσίας, καμία από τις δύο παρατάξεις δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα ουσιαστικά και αποφασιστικά. Αντί να προσπαθούν να βγάλουν τη χώρα από την κοινωνική κρίση που την πλήττει, χαράσσουν στρατηγικές για να εκμεταλλευθούν την κατάσταση προς όφελός τους, παίζοντας το δικό τους παιχνίδι εξουσίας. Θεωρούν ότι ο λαός έχει ανάγκη από τα ευγενή τους αισθήματα και τις μεγαλοστομίες τους. Κλεισμένοι μέσα σε έναν λεκτικό πόλεμο χαρακωμάτων γύρω από την πολιτική ορθότητα, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι έχουν επιτρέψει στους κόλπους τους να επικρατήσουν τα άκρα προτείνοντας τους πλέον ακατάλληλους υποψηφίους. Και μόνο οι ηλικίες των υποψηφίων στις δύο τελευταίες προεδρικές εκλογές δείχνουν με χαρακτηριστικό τρόπο την αιτία της κακής απομίμησης διαλόγου στον οποίο επιδόθηκαν οι υποψήφιοι. Όλοι αυτοί οι επίδοξοι Δον Κιχώτες του κακοφορμισμένου πολιτικού κατεστημένου αρέσκονται στο να πολεμούν ανεμόμυλους και ανύπαρκτους γίγαντες και μετά να αυτοθαυμάζονται για τα τεράστια επιτεύγματά τους. Είναι τέτοια η άρνηση της πραγματικότητας που ακόμη και ο κοινωνικός εμφύλιος που χτυπάει την πόρτα της πατρίδας τους δεν είναι αρκετός για να τους αφυπνίσει. Το 1985, εν μέσω αύξησης των ποσοστών της ακροδεξιάς του Jean-Marie Le Pen, o Γάλλος φιλόσοφος Marcel Gauchet έγραφε στην «Απομάγευση του κόσμου»: «Έχει δημιουργηθεί ένα τείχος ανάμεσα στις ελίτ και τον απλό κόσμο, ανάμεσα σε μια επίσημη, αποδεκτή Γαλλία, που βαυκαλίζεται με την ιδέα ότι διακατέχεται από ευγενή αισθήματα, και σε μια χώρα του περιθωρίου, παρατημένη στη φαυλότητα, που τροφοδοτεί τη δυσαρέσκεια ως μορφή άρνησης των δυσκολιών διαβίωσης». Η κοινωνική κινητικότητα, ο αέρας που φουσκώνει τα πανιά της δημοκρατίας και της ευνομίας, έχει πλήρως κοπάσει από τις διαρκείς και επαναλαμβανόμενες κρίσεις, οι οποίες οδηγούν σε ολοένα και μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας, καταδικάζοντας τους αδύνατους στην κοινωνική περιθωριοποίηση και τον εξευτελισμό. Η τύφλωση των ελίτ οδηγεί σε μια αναγκαστική απόσχιση των πληβείων (secessioplebis). Όπως μαρτυρεί το κείμενο του MarcelGauchet, το φαινόμενο αυτό δεν απειλεί μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά το κοινοβουλευτικό μας σύστημα εν γένει και τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Η αμερικανική δημοκρατία υπήρξε η πρώτη στον κόσμο και το αμερικανικό σύνταγμα ήταν αυτό που ενέπνευσε όλα τα υπόλοιπα. Η αποδυνάμωσή της θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην αποδυνάμωση της δημοκρατίας στον κόσμο και σε μια καθοριστική νίκη των αντιφιλελεύθερων δυνάμεων στον πλανήτη.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου και εταίρος του ερευνητικού κέντρου «Ευρωπαϊκές Δυναμικές» του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου.
