Ο περίφημος όρος STEM αποτελεί ακρωνύμιο των όρων Science (Επιστήμη), Technology (Τεχνολογία), Engineering (Μηχανική) και Mathematics (Μαθηματικά), που παρουσιάστηκε στο ευρύ κοινό πριν είκοσι χρόνια -που αλλού;- στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, που μονοπωλούν στην καινοτομία και την τεχνολογία τον τελευταίο αιώνα. Η εξάπλωση του όρου αυτού σε παγκόσμιο επίπεδο έγινε ραγδαία με την παγκοσμιοποίηση και την εξέλιξη της τεχνολογίας κι, όπως ήταν αναμενόμενο, η Κύπρος ξεκινά δειλά-δειλά να «συμφιλιώνεται» με τη σημασία και τις απαιτήσεις του. Μεμονωμένες δράσεις ιδιωτών και ιδιωτικών φροντιστηρίων έκαναν την εμφάνισή τους, ενώ πριν δύο χρόνια η συγκεκριμένη εκπαιδευτική πολιτική ξεκίνησε να εφαρμόζεται πιλοτικά σε εννέα δημοτικά σχολεία σε όλη την Κύπρο. Οι γονείς ενθουσιάζονται γενικά και… ζαλίζονται με τα «πιασάρικα» ακρωνύμια που κατά διαστήματα αλλάζουν προσθέτοντας τις λέξεις Τέχνη (Art), Πολιτισμός (Culture), Επιχειρηματικότητα (entrepreneurship) –STEAM, STEAME, STEMAC. Ποια είναι, όμως, η πραγματικότητα;
Βλέποντας την έκθεση του ΟΑΣΕ για τους διαγωνισμούς PISA διαπιστώνει κανείς ότι την τελευταία δεκαετία η Κύπρος παραπαίει στις τελευταίες θέσεις όσον αφορά στις θετικές επιστήμες. Σύμφωνα με την έκθεση παρακολούθησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του 2019 το ποσοστό ατόμων ηλικίας 15 ετών με χαμηλές επιδόσεις στις φυσικές επιστήμες ανήλθε στο 42,1% το 2018, ενώ πριν από μια δεκαετία (2009) το ποσοστό κυμαινόταν στο 38,01%, με τον μέσο όρο στην ΕΕ να βρίσκεται στο 22,2%. Σύμφωνα με τον δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI), η Κύπρος βρίσκεται στην 24η θέση από τα 28 Κ-Μ (2020). Οι διάφορες αλλαγές που γίνονται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα τις τελευταίες δεκαετίες προφανώς δεν είναι αποτελεσματικές: STEM δεν είναι να μάθεις μουσική μέσω μαθηματικών ή να μάθεις μαθηματικά μέσω μουσικής, ούτε να… εκπαιδεύσεις ένα ρομπότ να ακολουθά μια γραμμή. STEM ορίζεται η εκμάθηση φυσικών επιστημών, τεχνολογίας, μηχανικής και μαθηματικών μέσω προβλημάτων.
Για παράδειγμα, στο πλαίσιο του STEM, η κίνηση και η λειτουργία ενός οχήματος (λ.χ. ενός ρομπότ) μπορούν να αναλυθούν σε διάφορες επιμέρους δραστηριότητες-γνώσεις που με τη σειρά τους να εκφραστούν σε φυσικά φαινόμενα. Η ταχύτητα μπορεί να αυξομειωθεί αλλάζοντας τους οδοντοτροχούς. Μπαίνουν στην εξίσωση, έτσι, και τα γνωστικά αντικείμενα της φυσικής (ταχύτητα), της μηχανικής (οδοντοτροχοί) και των μαθηματικών (εξίσωση ταχύτητας και λόγος οδοντοτροχών). Τα αναλυτικά προγράμματα θα πρέπει να είναι με τέτοιο τρόπο δομημένα, ώστε ο μαθητής, έχοντας να λύσει μια εξίσωση με έναν άγνωστο, για να βρει τη ταχύτητα, να την έχει ήδη διδαχθεί. Ένα ρομπότ (όλα τα σχολεία έχουν και μπορούν να αποκτηθούν με σχετικά χαμηλό κόστος ακόμη περισσότερα) μπορεί να είναι η βάση της συνεργασίας της φυσικής, μηχανικής, τεχνολογίας και των μαθηματικών, μαθαίνοντας ηλεκτρισμό, ηλεκτρονικά, μηχανισμούς, ταχύτητες και αδράνεια ακόμα και προγραμματισμό, χρησιμοποιώντας τους κατάλληλους μαθηματικούς τύπους.
Για να προωθηθεί ο τομέας STEM στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα δεν χρειάζονται υπέρογκα κονδύλια. Χρειάζεται, ωστόσο, να κινηθούν οι απαραίτητοι μοχλοί προς τη σωστή κατεύθυνση, να γίνουν στοχευμένες και οργανωμένες κινήσεις. Θα πρέπει, καταρχάς, να επιτευχθεί ένας αγαστός συντονισμός μεταξύ ειδικοτήτων των εκπαιδευτικών και των αναλυτικών προγραμμάτων, ενώ, παράλληλα, σημαντική κρίνεται η περαιτέρω συνεργασία της βιομηχανίας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την εκπαιδευση STEM. Η συνεχής, εξάλλου, εκπαίδευση των εμπλεκόμενων καθηγητών με διά ζώσης εργαστήρια από έμπειρους εκπαιδευτικούς (αν χρειαστεί να μεταφερθεί εμπειρογνωμοσύνη από άλλες χώρες) είναι ζωτικής σημασίας.
Τα δύο σημαντικότερα πλεονεκτήματα των καθηγητών του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας για αξιοποίηση τους στη διαδικασία STEM είναι ότι στην πλειοψηφία τους (90%) κατέχουν πτυχίο Μηχανικής (Μηχανολογίας ή Ηλεκτρολογίας) και όλοι ανεξαιρέτως (εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων) έχουν δουλέψει στη βιομηχανία. Όλη αυτή η συσσωρευμένη πείρα και γνώση καθιστά τους καθηγητές Σχεδιασμού και Τεχνολογίας ίσως την πιο υποτιμημένη ειδικότητα στη Μέση Γενική Εκπαίδευση. Η παρουσία των εκπαιδευτικών Σχεδιασμού και Τεχνολογίας σε μια σχολική μονάδα μοιάζει με μια ποδοσφαιρική ομάδα που έχει στο δυναμικό της τον Ρονάλντο μόνο για να… κτυπά πέναλτι. Δεν είναι τυχαίο που τα καθήκοντά τους στα σχολεία είναι πολλαπλάσια άλλων ειδικοτήτων και οι αντίστοιχες μειώσεις είναι κυριολεκτικά μηδαμινές. Οι συγκεκριμένοι εκπαιδευτικοί μπορούν να συνδράμουν στη συγγραφή των αναλυτικών προγραμμάτων, να βοηθήσουν στο στήσιμο (αγορά εξοπλισμού και εργονομία) του εργαστηρίου, να εμπλουτίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία με αντισυμβατικές ιδέες σε κατασκευές και πειράματα και πολλές άλλες δράσεις, φτάνει να αξιοποιηθούν σωστά από αυτούς που λαμβάνουν αποφάσεις.
Αν η πολιτεία φυσικά θέλει να επενδύσει στη συγκεκριμένη εκπαιδευτική πολιτική σε όλη την επικράτεια μπορεί με τη μέθοδο της συγχρηματοδότησης για την προγραμματική Περίοδο 2021-2027 από το ταμείο ΕΚΤ+ του Ειδικού Στόχου 4(iv) στο Τομέα Εκπαίδευση - Κατάρτιση -Δια Βίου Μάθηση να αντλήσει και να αξιοποιήσει αρκετά κονδύλια σε έναν τομέα που μας βρίσκει ουραγούς των εξελίξεων κι είναι, εντούτοις, θεμελιώδης για τη νέα γενιά. Τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης είναι μακροπρόθεσμα και είναι πρακτικά αδύνατον να εξαχθούν συμπεράσματα για το κατά πόσο μια πολιτική που ακολουθείται από την εκάστοτε ηγεσία είναι σωστή ή λάθος, σε περίοδο ενός ή δύο χρόνων. Χρειάζεται σωστός σχεδιασμός, υπομονή, εκμετάλλευση/αξιοποίηση όλων των απαραίτητων και διαθέσιμων πόρων και εργαλείων, συχνή/πυκνή ανατροφοδότηση και ευελιξία για να δούμε απτά αποτελέσματα.
Ο Μάριος Σαββίδης είναι Πρόεδρος του Συνδέσμου Καθηγητών Σχεδιασμού και Τεχνολογίας
