Kathimerini.gr
Στον δρόμο προς το υψίπεδο του Αλτο Τσορίγιο σε ύψος 4.900 μέτρων στην οροσειρά των Ανδεων της Αργεντινής, βρίσκονται τα εξαρτήματα του τηλεσκοπίου Qubic, το οποίο μόλις συναρμολογηθεί, θα ρίξει διεισδυτική ματιά στα βάθη του σύμπαντος. Σε απόσταση μόλις δέκα χιλιομέτρων από το ηφαίστειο Τούζγκλε, το Qubic θα έχει την ικανότητα να «δει» πιο μακριά από ποτέ άλλοτε στο σύμπαν –και τον χρόνο– εντοπίζοντας τον σχηματισμό των πρώτων άστρων και την εκπομπή του πρώτου φωτός τη στιγμή του Μπιγκ Μπανγκ, πριν από 13,8 δισ. χρόνια, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Le Monde.
Στόχος της ερευνητικής ομάδας είναι η καταγραφή του φαινομένου του «πληθωρισμού», το οποίο μένει να αποδειχθεί. Σε κλάσμα δευτερολέπτου, υποστηρίζει η θεωρητική φυσική, το σύμπαν διευρύνθηκε από το μέγεθος ενός ατόμου, στη σημερινή του έκταση. «Η βίαιη αυτή μετάβαση είναι υπεύθυνη για την πεπλατυσμένη μορφή του σύμπαντος», λέει ο ερευνητής του ινστιτούτου CNRS, Ζαν-Κριστόφ Αμιλτόν, υπεύθυνος του προγράμματος Qubic. Κανείς δεν κατάφερε, όμως, μέχρι στιγμής να αποδείξει ότι το φαινόμενο του πληθωρισμού συνέβη πραγματικά. Το 2014, ομάδα Αμερικανών αστρονόμων πίστεψε ότι κατέγραψε τη μνημειώδη αυτή έκρηξη από τηλεσκόπιο στην Ανταρκτική, για να διαψευσθεί τελικά. Οι άτυχοι Αμερικανοί αστροφυσικοί φαντάζονταν ήδη τους εαυτούς τους στη Στοκχόλμη να παραλαμβάνουν βραβείο Νομπέλ. Το σήμα που είχαν καταγράψει, όμως, δεν προερχόταν από τα βάθη του Διαστήματος, αλλά από αστρική σκόνη του ίδιου μας του γαλαξία.
Τουλάχιστον πέντε επιστημονικές ομάδες, στη Χιλή, στην Ιαπωνία και στην Ανταρκτική, εργάζονται με στόχο την καταγραφή του φαινομένου του πληθωρισμού. Πριν από τη στιγμή εκείνη, κανένα ίχνος φωτός, ραδιοκύματος ή φωτόνιο δεν είχε απελευθερωθεί στο σύμπαν. «Μόνο τα κύματα της βαρύτητας παραμορφώνουν τον χωροχρόνο και επιτρέπουν στο αρχέγονο σύμπαν να αναπνέει», λέει ο δρ Αμιλτόν. Οι ερευνητές αναζητούν συγκεκριμένα φωτόνια, τα οποία απελευθερώθηκαν τη στιγμή του πληθωρισμού και διαθέτουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε ό,τι αφορά το ηλεκτρικό τους φορτίο. Στον τομέα αυτό, η κοινή προσπάθεια Γαλλίας, Ιταλίας και Αργεντινής του προγράμματος Qubic διαθέτει αναμφισβήτητο πλεονέκτημα χάρη σε καινοτόμο σύστημα αισθητήρων θερμότητας, ικανών να ξεχωρίζουν τα αρχέγονα φωτόνια και το ιδιότυπο ηλεκτρικό τους φορτίο. «Η ηλεκτρική πόλωση δεν εντοπίζεται αποτελεσματικά από τους φασματογράφους, παρά τα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες. Πιστεύω ότι έχουμε τη λύση εδώ στο πρόγραμμα Qubic», αναφέρει ο δρ Αμιλτόν. Στην Αργεντινή, πύργος ύψους 50 μέτρων που θα κατασκευασθεί στο Αλτο Τσορίγιο, θα επιτρέπει τη ρύθμιση του τηλεσκοπίου και των αισθητήρων του, εξαλείφοντας τις πιθανότητες εσφαλμένων παρατηρήσεων. Οι επιστήμονες αξιοποίησαν επίσης μετρήσεις μετεωρολογικών δορυφόρων, που απελευθερώθηκαν στη γήινη ατμόσφαιρα το 2000, τις οποίες συνδύασαν με τα δεδομένα του δορυφόρου Πλανκ (2009-2013), ο πρώτος που κατέγραψε την ύπαρξη αρχέγονων φωτονίων, χωρίς όμως να μπορέσει να διαπιστώσει τις μοναδικές τους ηλεκτρικές ιδιότητες.
Τον Ιανουάριο του 2021, η διεθνής ομάδα σημείωσε σημαντική επιτυχία, χάρη στην έρευνα νεαρού μεταπτυχιακού φοιτητή από το 2016. Το τηλεσκόπιο Qubic δεν ήταν ικανό να «βλέπει» ταυτόχρονα μία ή δύο πηγές ακτινοβολίας, αλλά περισσότερες από δέκα, περιορίζοντας δραστικά τις πιθανότητες εσφαλμένης παρατήρησης. Το Qubic αποδείχθηκε ικανό να ξεχωρίσει μεταξύ της ακτινοβολίας αστρικής σκόνης και μεγάλων αστρικών όγκων, όπως αυτοί που παρήχθησαν τη στιγμή του πληθωρισμού. «Η ιστορία του Qubic περιέχει πολύ πόνο. Πολλές φορές μου ζητήθηκε να εγκαταλείψω, ενώ η διεθνής συνεργασία απειλήθηκε με ναυάγιο το 2015. Βρεθήκαμε αναγκασμένοι να καταφύγουμε σε ιδιοκατασκευές και να ζητιανεύουμε διαρκώς κεφάλαια για τον προϋπολογισμό μας που έφθανε τα 4 εκατ. ευρώ», λέει ο δρ Αμιλτόν. Αρχικά το πρόγραμμα είχε σχεδιασθεί για την Ανταρκτική, ο ουρανός της οποίας διαθέτει λιγότερη υγρασία από αυτή της ερήμου. Το τηλεσκόπιο επρόκειτο να τοποθετηθεί κοντά στην ιταλογαλλική επιστημονική βάση της Κονκόρντια. Η δυσκολία κατασκευής αξιόπιστης ηλεκτρικής παροχής, αναγκαίας για την ψύξη του τηλεσκοπίου στους -273 βαθμούς Κελσίου, έκανε τη γαλλική πλευρά να διστάσει. «Ευτυχώς, οι Ιταλοί δεν διέκοψαν τη χρηματοδότηση του προγράμματος, παρά την απόφασή μας να μετακομίσουμε στην Αργεντινή», σημειώνει ο Αμιλτόν, που επαινεί την πίστη των συναδέλφων του στα Πανεπιστήμια της Ρώμης και του Μιλάνου.
Πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, ένα μικρό ολοκαίνουργιο κτίριο ετοιμάζεται να φιλοξενήσει την πρώτη –περιορισμένη– εκδοχή του Qubic, εν αναμονή των υπόλοιπων εξαρτημάτων, που θα έχουν συναρμολογηθεί στο υψίπεδο του Αλτο Τσορίγιο μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια. To τηλεσκόπιο Qubic θα μας επιτρέψει να κρυφοκοιτάξουμε δισεκατομμύρια χρόνια στο παρελθόν του σύμπαντος.
