Kathimerini.com.cy
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
Για το κοσμοϊστορικό «μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα» στην επιφάνεια του φεγγαριού το 1969, η ΝΑSΑ απασχόλησε συνολικά 400.000 εργαζομένους, ξόδεψε το αστρονομικό ποσό των 30 δισ. δολαρίων και μετέφερε τέσσερις τόνους πετρωμάτων από τη Σελήνη για περαιτέρω έρευνα. Για τη διάδοση της συνωμοσίας πως η προσσελήνωση είναι απάτη (Moon Hoax), από την άλλη, χρειάστηκε μονάχα ένα άτομο.
Το 1974, ο συγγραφέας, επιπλοποιός και πρώην εργαζόμενος μιας εταιρείας που είχε συνεργαστεί με τη ΝΑSΑ, Μπιλ Κέισινγκ, εξέδωσε με υπέρογκα δικά του έξοδα το βιβλίο «Ποτέ δεν πήγαμε στο φεγγάρι» (We Never Went To The Moon), στο οποίο ισχυριζόταν πως η προσεδάφιση στη Σελήνη ήταν ένα καλογυρισμένο κινηματογραφικό τέχνασμα. Σε πέντε μόλις χρόνια, το βιβλίο του κατάφερε να πείσει το ένα τρίτο του αμερικανικού πληθυσμού.
Ο Ολντριν φωτογραφίζεται από τον Αρμστρονγκ να στέκεται πλάι σε σεισμογράφο που μόλις εγκατέστησαν πάνω στη Σελήνη.
Φέτος γιορτάζουμε την επέτειο των πενήντα χρόνων από την ιστορική διαστημική αποστολή, οι αποδείξεις είναι πλέον αδιαμφισβήτητες, ωστόσο το πνεύμα του Κέισινγκ θριαμβεύει στα συνωμοτικά διαδικτυακά φόρουμ και στις σκοτεινές γωνιές του YouTube. Ενδεχομένως και άθελά του, τη δεκαετία του ’70 ο Κέισινγκ γέννησε τη μητέρα των σύγχρονων θεωριών συνωμοσίας, την υπόθεση-σύμβολο που ανά τα χρόνια έγινε το λάβαρο δεκάδων αμφισβητιών, από τους οπαδούς της επίπεδης Γης μέχρι την κοινότητα των αντιεμβολιαστών και τους συνωμοσιολόγους της 11ης Σεπτεμβρίου.
Οι οπαδοί του «Moon Hoax» έφτασαν στο σημείο να ισχυριστούν πως η ΝΑSΑ είχε προσλάβει ως σκηνοθέτη τον... Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Mάλιστα, το 1978 ο Πίτερ Χάιαμς γύρισε και ένα εξαιρετικό κινηματογραφικό θρίλερ συνωμοσίας, το «Αιγόκερως 1», με μια στημένη από τη ΝΑSΑ αποστολή στον Αρη. Σύγχρονες έρευνες τοποθετούν το ποσοστό των Αμερικανών που δυσπιστούν για την προσεδάφιση στη Σελήνη κοντά στο 10% του πληθυσμού, ενώ στη Ρωσία το 57% των ερωτηθέντων θεωρούν πως οι ΗΠΑ δεν βρέθηκαν ποτέ στο φεγγάρι. Παράλληλα, έπειτα από δεκαετίες υποχώρησης των συνωμοσιολόγων, τα τελευταία χρόνια οι αριθμοί τους αυξάνονται ταχύτατα και τα αποκαθηλωμένα επιχειρήματά τους επανεμφανίζονται δριμύτερα στο δαιδαλώδες Διαδίκτυο.
Η επιστροφή των τριών αστροναυτών στον Ειρηνικό Ωκεανό, όπου τους υποδέχονται άνδρες του αεροπλανοφόρου «Χορνέτ».
Την εποχή που η τεχνοφοβία και ο πανικός για τις ψευδείς ειδήσεις κυριαρχούν, η ιστορία της διάδοσης του «Moon Hoax» είναι ένα αρκετά χρήσιμο εργαλείο για να αναρωτηθεί κανείς για τις θεωρίες συνωμοσίας του «τώρα» και του «τότε».
Από τη μία, μας θυμίζει πως στη συνωμοσιολογία δεν υπάρχει παρθενογένεση, πως οι αμφισβητίες υπήρχαν πολύ πριν από την άνοδο του αλγορίθμου και πως η επίμονη άρνηση του όποιου αποδεικτικού στοιχείου ίσως έγκειται σε μια βαθύτερη, διαχρονική ανθρώπινη ανάγκη για αμφισβήτηση. Από την άλλη, όμως, αποδεικνύει πως οι συνθήκες που διαμορφώνουν τα σύγχρονα αφηγήματα και τη δημιουργία κοινοτήτων γύρω από αυτά έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί. Ενας κοινός, καταλυτικός παράγοντας τόσο της δεκαετίας του ’70 όσο και του σήμερα, αφορά το πολιτικό κλίμα και την ευρύτερη κρίση εμπιστοσύνης που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει το εσωτερικό των ΗΠΑ.
Ελάχιστα χρόνια μετά την πρώτη προσσελήνωση, και τις άλλες πέντε που ακολούθησαν, οι Αμερικανοί πολίτες μαθαίνουν από αποκαλυπτικά έγγραφα του Πενταγώνου πως η κυβέρνηση Τζόνσον είχε πει συστηματικά ψέματα για τις λεπτομέρειες του ντροπιαστικού πολέμου στο Βιετνάμ, ενώ οι τηλεοράσεις ασχολούνται καθημερινά με τις ακροάσεις του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ και τις θεωρίες για τη δολοφονία Κένεντι.
«Οι υποθέσεις αυτές επηρέασαν τρομερά την ψυχοσύνθεση των Αμερικανών, συμβάλλοντας σε μια μετάβαση από την πρώιμη ψυχροπολεμική φοβία απέναντι σε εξωτερικούς εχθρούς όπως οι κομμουνιστές, στηννευρική εμμονή πως το αμερικανικό κράτος και τα μίντια συνωμοτούν ενάντια στους πολίτες» αναφέρουν στη μελέτη τους «Η ανατομία της απόρριψης της επιστήμης» οι ψυχολόγοι Στέφαν Λεγουαντόσκι και Κλάους Ομπεράουερ. Αργότερα, οι αναλυτές αναφέρουν πως ο σύγχρονος πόλεμος ενάντια στα μέσα ενημέρωσης –τα οποία ολοένα και περισσότεροι ηγέτες του δυτικού κόσμου έχουν φτάσει να αποκαλούν «εχθρό του λαού»– δημιουργούν ένα αντίστοιχο κλίμα.
Παράλληλα με τον φόβο για τον Μεγάλο Αδερφό, το βιβλίο του Κέισινγκ δημιούργησε μια νέα και ανατρεπτική προσέγγιση στη συνωμοσιολογία, η οποία δεν βασιζόταν πλέον στην αποκάλυψη κατεσταλμένων πληροφοριών αλλά στην ερμηνεία και αποικοδόμηση διαθέσιμων στοιχείων. Το «Moon Hoax» δεν περιείχε σχεδόν κανένα επίσημο κρατικό αρχείο – η επιχειρηματολογία του επικεντρώθηκε κυρίως στην ανάλυση του υπάρχοντος φωτογραφικού υλικού εγείροντας διάφορα ασύνδετα ερωτήματα για την απουσία των αστεριών, την ανεξήγητη γωνία στη σκιά της αμερικανικής σημαίας, τα μυστήρια σύμβολα στην επιφάνεια της Σελήνης και ούτω καθεξής.
«Η χρήση του οπτικού στοιχείου ήταν κρίσιμη, και η βάση της θεωρίας είναι πως ο καθένας μπορεί να εξελιχθεί σε αυτοδίδακτο ντετέκτιβ και να ψάχνει για ασυνέπειες στα δεδομένα» αναφέρει επί τούτου ο ειδήμων στη συνωμοσιολογία και συγγραφέας του βιβλίου «Ο Πολιτισμός της Συνωμοσιολογίας», Πίτερ Νάιτ, σε πρόσφατο άρθρο του.
To Διαδίκτυο
Η προσέγγιση αυτή ταιριάζει γάντι με την ψυχολογία του σύγχρονου χρήστη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – μόνο που τόσο το οπτικό στοιχείο όσο και οι συνομιλητές των συνωμοσιολόγων έχουν πλέον αλλάξει. Οι ομοϊδεάτες που παλαιότερα βασίζονταν σε φυλλάδια και φέιγ βολάν και βρίσκονταν σε σχετική απομόνωση, ξαφνικά μπορούσαν να συνδεθούν με κοινότητες σκεπτικιστών ανά τον κόσμο με το πάτημα ενός κουμπιού, ενώ η αλγοριθμική επιμέλεια του περιεχομένου των social media λειτουργεί στο παρασκήνιο ως επιταχυντής.
Μέσα σε δύο μήνες, ένα συνωμοσιολογικό βίντεο στο YouTube που αναπαρήγαγε τα επιχειρήματα του Κέισινγκ κατάφερε να συγκεντρώσει τέσσερα εκατομμύρια επισκέπτες – όσα αντίτυπα πούλησε το βιβλίο στον πρώτο χρόνο κυκλοφορίας του. Τα πρόσφατα άλματα στη τεχνολογία συνθετικής φωνής και επιμέλειας της εικόνας, παράλληλα, επιτρέπουν πλέον τη δημιουργία ρεαλιστικών ψευδών βίντεο, προσφέροντας ένα ακόμα όπλο στους συνωμοσιολόγους. «Το γεγονός που με απασχολεί περισσότερο είναι η ιστορική μνήμη – όσο ο χρόνος κυλά και τα ταξίδια των αποστολών του “Απόλλωνα” βρίσκονται ολοένα πιο πίσω μας, τόσο λιγότεροι άνθρωποι το θυμούνται και είναι πιο επιρρεπείς στους αμφισβητίες», ανέφερε πρόσφατα με αναστεναγμό ο Ρότζερ Λαούνιους, πρώην επικεφαλής ιστορικός της ΝΑSΑ, σε παρουσίασή του.
«Η πραγματικότητα είναι ότι το Διαδίκτυο επιτρέπει στα παραμύθια να αγγίζουν μεγαλύτερο κοινό απ’ όσο ποτέ άλλοτε. Αλλά στην ουσία του, το φαινόμενο είναι το ίδιο: η Αμερική αγαπάει όσο τίποτε άλλο μια καλή θεωρία συνωμοσίας», συμπλήρωσε.
