Kathimerini.gr
Του Βασίλη Θ. Καρατζά *
Λίγοι ίσως να θυμούνται τον Τζορτζ Μπολ, υφυπουργό Εξωτερικών των κυβερνήσεων Kένεντι και Τζόνσον, την Κασσάνδρα που στο ξεκίνημα του πολέμου του Βιετνάμ είχε προβλέψει ότι οι Αμερικανοί θα χρειαστεί να στείλουν 300.000 νέους στους βαλτούς της νοτιοανατολικής Ασίας. Μπορεί να είσαι ο πιο έξυπνος από όλους μας, τοv χλεύασε ο Κένεντι, αλλά είσαι και θεότρελος. Η ιστορία τον δικαίωσε και ο Κένεντι δεν έζησε αρκετά για να δει τα αποτελέσματα της πολιτικής του.
Ο Μπολ, από τα στιβαρά χέρια του κατεστημένου, παρέμεινε ενεργός στον δημόσιο διάλογο μέχρι τον θάνατό του. Το 1982 σε εκτενές άρθρο του στους New York Times είχε κάνει μία κατά μέτωπον επίθεση στην κυβέρνηση Ρέιγκαν που προσπαθούσε να σταματήσει την κατασκευή αγωγού πετρελαίου από τη χερσόνησο Γιαμάλ της Σοβιετικής Ενωσης προς τη Δυτική Ευρώπη. Πίστευε ότι η μη ολοκλήρωση του αγωγού δεν θα αποστερούσε πόρους από τη σοβιετική πολεμική μηχανή αλλά μόνο από τον λαό της Σοβιετικής Ενωσης και θα επιδείνωνε τις σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων.
Σήμερα, και ας φαντάζει παράξενο, η Αμερική ασχολείται με το ίδιο ακριβώς θέμα. Σαράντα χρόνια μετά και σε ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον, με τη Ρωσία να έχει πάψει να είναι υπερδύναμη, παρατηρούμε την εμμονή των ΗΠΑ να σταματήσουν την κατασκευή του αγωγού Nord Stream 2 από τη Ρωσία στη Γερμανία. Αναρωτιέται κανείς ποια είναι τα κίνητρα; Μήπως γίνεται για να μη χάσουν μερίδιο αγοράς οι αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες, ή επειδή το αμερικανικό κατεστημένο από γραφειοκρατική αδράνεια συνεχίζει να δίνει την ίδια μάχη σε άλλους καιρούς, ή πράγματι είναι αδήριτη η γεωπολιτική ανάγκη να περιοριστεί η Ρωσία; Ολα αλλάζουν για να παραμείνουν ίδια, για να παραφράσουμε τον Γατόπαρδο. Αυτό που στην περίπτωσή μας παραμένει αναλλοίωτο είναι η αντιπαλότητα των ΗΠΑ με τη Ρωσία.
Βέβαια, σήμερα, προτεραιότητα των ΗΠΑ είναι να μεταπηδήσουν από τη Δυτική Ευρώπη στην Ασία και να αντιμετωπίσουν την ανερχόμενη Κίνα. Χρειάζεται όμως πρώτα να διευθετήσουν τις εκκρεμότητές τους στην Ευρώπη και ακόμη περισσότερο στη Μέση Ανατολή. Στην προσπάθεια αυτή βρίσκουν εμπόδιο τη Ρωσία: στη Γερμανία, στην Ουκρανία, στην Τουρκία στη Μέση Ανατολή και στο Ιράν. Οποιο φάκελο και αν ανοίξουν οι Αμερικανοί διπλωμάτες πέφτουν πάνω στη Ρωσία.
Σε αυτή τη διαμάχη βλέπει η Τουρκία ένα παράθυρο ευκαιρίας. Σε σχεδόν κάθε μέτωπο όπου οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν τη Ρωσία είναι παρούσα και η Τουρκία. Στηρίζει στρατιωτικά την Ουκρανία, είναι σημαντική στρατιωτική και οικονομική δύναμη στη Μέση Ανατολή, διατηρεί καλές σχέσεις με το Ιράν. Προσπαθεί και η Τουρκία να παίξει τα χαρτιά της για να εξασφαλίσει τα δικά της συμφέροντα. Ποια είναι αυτά; Το θέμα των Κούρδων, όπου θέλουν πάση θυσία να εξασφαλίσουν ότι δεν θα δημιουργηθεί ανεξάρτητο κουρδικό κράτος πουθενά στη Μέση Ανατολή, η προβολή ισχύος και η αποκόμιση γοήτρου και πόρων στην περιοχή (βλ. Κατάρ), και όλα αυτά διαχειριζόμενα με τέτοιο τρόπο που να εξασφαλίσουν την πολιτική επιβίωση του καθεστώτος Ερντογάν.
Πάνω σε αυτή τη διαπάλη λοιπόν προσπαθεί και η Τουρκία να εξασφαλίσει τα δικά της συμφέροντα. Και στρέφεται προς τη Ρωσία, αγοράζοντας οπλικά συστήματα, όχι μόνο για να αποκομίσει κατά περίπτωση οφέλη, αλλά με απώτερο σκοπό να την εγκαταλείψει έναντι της καταβολής ενός πανάκριβου, και σωτήριου για το καθεστώς Ερντογάν, στρατηγικού ενοικίου από τις ΗΠΑ.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η Τουρκία κλείνει το μάτι πονηρά στη Ρωσία για να κερδίσει την προσοχή της Δύσης. Πρώτος που το έκανε ήταν ο ίδιος Ατατούρκ και με ιδιαίτερη επιτυχία. Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 η Τουρκία πικραμένη από τη Δύση στο θέμα της Κύπρου αλλά και από την έλλειψη οικονομικής βοήθειας για ανάπτυξη είχε στραφεί προς τη Σοβιετική Ενωση. Τότε εκατοντάδες Σοβιετικοί μηχανικοί έφταναν στα βάθη της Ανατολίας για να χτίσουν εργοστάσια. Ο μεγάλος μεταρρυθμιστής πρόεδρος Οζάλ προσπάθησε κι αυτός να προσεγγίσει τη Σοβιετική Ενωση από τη δεκαετία του 1980 αλλά και αμέσως μετά την πτώση του Τείχους. Το 1990 για πρώτη φορά ο Ρώσος εθνικιστής Αλεξάντερ Ντούγκιν και ο Τούρκος Ντογού Περινσέκ άρχισαν να μιλούν για την έννοια της Ευρασίας, όρος όχι τόσο γεωγραφικός όσο πολιτισμικός.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα κινηθεί η Τουρκία τους επόμενους μήνες: από τη μία θα πιέζεται από την Αμερική με την απειλή οικονομικών κυρώσεων και με τη δαμόκλειο σπάθη της υπόθεσης Χαλκ να εκδικάζεται στη Νέα Υόρκη. Από την άλλη θα κοιτάζει λοξά προς τη Ρωσία ή και προς την Κίνα (την εβδομάδα που πέρασε κυκλοφόρησαν φήμες ότι οι Κινέζοι θέλουν να αναλάβουν τη χρηματοδότηση του καναλιού Istanbul).
Είναι μια πολιτική που μπορεί να αποδώσει καρπούς. Μπορεί όμως και όχι, αν λάβουμε υπόψη μας τις μακροπρόθεσμες προτεραιότητες της Ρωσίας, οι οποίες έχουν επίκεντρο την Κεντρική Ευρώπη και την επίδραση της σχέσης με τη Γερμανία στην οικονομία. Εξασφαλίζοντας ο Πούτιν τον Nord Stream 2, διασφαλίζει την οικονομία του μακροπρόθεσμα. Ναι μεν οι Αμερικανοί μπορεί να έχουν εμμονές, όπως αναφέραμε παραπάνω, αλλά μέχρι ενός σημείου. Οπως ο Νίξον πήγε στην Κίνα για να απομονώσει τη Σοβιετική Ενωση, έτσι και ο Μπάιντεν μπορεί να πάει, κυριολεκτικά ή μεταφορικά στη Μόσχα για να εξασφαλίσει την αρωγή των Ρώσων σε θέματα όπως το Ιράν. Σε αυτή την περίπτωση ο Ερντογάν θα πρέπει να μάθει ποια ήταν η μοίρα των Ελλήνων κομμουνιστών. Στα τέλη της δεκαετίας ’40 οι Ρώσοι εξασφαλίζοντας τα συμφέροντά τους στην Κεντρική Ευρώπη εγκατέλειψαν εν μια νυκτί τους Ελληνες συντρόφους τους που βρέθηκαν τελικά να σαπίζουν στο Σουργκούτ.
* Ο κ. Βασίλης Θ. Καρατζάς είναι διευθύνων σύμβουλος της Levant Partners ΑΕΔΟΕΕ.
