Kathimerini.com.cy
«Η περίοδος των εθνικών πολιτικών πραγματικοτήτων έχει παρέλθει. Είμαστε πλέον στην εποχή των αυτοκρατοριών, των διακρατικών, δηλαδή, πολιτικών οντοτήτων, διαμορφωμένων από συγγενικά έθνη». Η φράση αυτή ανήκει στον Alexandre Kojève (1902-1968), τον καθηγητή φιλοσοφίας που έγινε γραφειοκράτης επειδή «ήθελε να μάθει πώς γραφόταν η ιστορία», όπως χαρακτηριστικά είχε πει στον Raymond Aron. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του 20ου αιώνα και, σύμφωνα με τον Jacopo Barigazzi, ένας από τους αρχιτέκτονες της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης (Russian Stalinist who invented Europe, Politico, 22/03/17). Έβαλε τα θεμέλια τόσο της μεταπολεμικής πολιτικής τάξης στην Ευρώπη όσο και της μεταπολεμικής παγκόσμιας οικονομικής τάξης με την τεράστια συμβολή του στη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT) του 1947 για το παγκόσμιο ελεύθερο εμπόριο. Τον Αύγουστο του 1945, ο Kojève συνέταξε ένα μνημόνιο προς τον Charles de Gaulle, όπως αναφέρει ο Robert House (Kojeve’s Latin Empire, «Policy Review», 2004), με τίτλο: «Σχέδιο δόγματος της Γαλλικής πολιτικής», το οποίο παρέμεινε άγνωστο για αρκετές δεκαετίες, πριν τελικά εκδοθεί ακέραιο από τη Γαλλική Εθνική Βιβλιοθήκη, στον τιμητικό της τόμο για τον μεγάλο αυτό φιλόσοφο (Hommage à Alexandre Kojève, BNF, 2007).
Ο Kojève διαπιστώνει ότι στη νέα εποχή, όπως αυτή διαγραφόταν μετά το 1945, οι ομοσπονδίες («αυτοκρατορίες», όπως τις αποκαλεί χαρακτηριστικά ο Kojève) θα αντικαταστήσουν αναγκαστικά τα έθνη-κράτη, όπως ακριβώς το σύστημα των εθνών-κρατών είχε αντικαταστήσει το φεουδαλικό σύστημα λίγους αιώνες νωρίτερα. Στη νέα παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκακιέρα, ομοσπονδιακά κράτη όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση θα έχουν το προβάδισμα έναντι των ευρωπαϊκών εθνών-κρατών, τα οποία λόγω του μεγέθους τους δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις συνθήκες ενός παγκόσμιου πολιτικού, στρατιωτικού και οικονομικού ανταγωνισμού. Η Ευρώπη θα διαμελισθεί και μοιραία τα έθνη της θα γίνουν υποτελή στις δυο αυτές υπερδυνάμεις. Στο μνημόνιό του, ο Kojève προβλέπει ότι τόσο οι Άγγλοι όσο και οι Γερμανοί θα ενσωματωθούν τελικά σε μια προτεσταντικής ηθικής και νοοτροπίας αγγλοσαξονική ομοσπονδία με κάποια γερμανικά στοιχεία, ενώ οι Ρώσοι θα απορροφήσουν τα σλαβικά έθνη της Ανατολικής Ευρώπης σε ένα σλαβο-σοβιετικό κράτος. Το ερώτημα για τον Kojève ήταν προφανές: τι έπρεπε να κάνει η Γαλλία για να μπορεί να ασκεί κυρίαρχη πολιτική στον παγκόσμιο στίβο της μεταπολεμικής εποχής, όπου πρωταγωνιστούσαν και συναγωνίζονταν ομοσπονδιακά μεγαθήρια; O Kojève απαντά πως οι Γάλλοι πρέπει να εγκαταλείψουν την ιδεολογική τους προσήλωση στο έθνος-κράτος, παιδί της Γαλλικής Επανάστασης, του οποίου η πολιτισμική αποστολή και πολιτική δυναμική έχουν πλέον εκλείψει, και να συνενωθούν με τα υπόλοιπα ευρωμεσογειακά έθνη ιδρύοντας μια λατινική ομοσπονδία. Η γλωσσική, πνευματική και θρησκευτική συγγένεια της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας θα αποτελέσει το πολιτισμικό τσιμέντο το οποίο θα συνενώσει τα λατινικά κράτη σε μια πολιτική ομοσπονδία από την οποία θα εξαρτηθεί τελικά εάν τα τρία αυτά έθνη θα υποβαθμισθούν σε παρίες της παγκόσμιας τάξης ή εάν η κοινή τους πορεία θα τα επαναφέρει στην πολιτική και οικονομική πρωτοκαθεδρία. Η πολιτική πρόταση δημιουργίας μιας ευρωμεσογειακής ομοσπονδίας είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ. Το δίλημμα του Kojève, ένωση με άλλα κράτη ή υποβιβασμός στην παγκόσμια πολιτική σκηνή, οδήγησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της οποίας την ιστορία δεν μπορώ να πραγματευθώ σε αυτό το άρθρο. Θα ήθελα όμως να κάνω κάποιες παρατηρήσεις. Η υπογραφή της συνθήκης των Ηλυσίων τον Ιανουάριο του 1963 από τους Charles De Gaulle και Konrad Adenauer εγκαινίασε τη «γαλλογερμανική φιλία», η οποία θα αποτελέσει την κινητήρια δύναμη της ενωμένης Ευρώπης. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα ενταχθεί στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες το 1973, ενώ η Ισπανία θα πρέπει να περιμένει το 1986 για να γίνει μέλος μαζί με την Πορτογαλία. Τέλος, το 2004 θα ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι Ανατολικές χώρες και η Κύπρος. Ο χάρτης των ομόσπονδων κρατικών σχηματισμών που συνέταξε ο Kojève το 1945 μοιάζει να μην επαληθεύτηκε από την ιστορική πραγματικότητα. Εκτιμώ ότι οι προβλέψεις του Kojève θα επαληθεύονται όλο και περισσότερο όσο το αίτημα για πραγματική συγχώνευση των εθνικοκρατικών οντοτήτων σε ένα ενιαίο κυρίαρχο ευρωπαϊκό πολιτικό σώμα θα γίνεται πιο επιτακτικό. Σε περιόδους κρίσης, οι ιστορικές εξελίξεις επιταχύνονται και προχωρούν ανεξάρτητα από τη θέληση των ατόμων και των λαών. Η κρίση των δημοσίων χρεών του 2010 και η τωρινή υγειονομική κρίση, η οποία αναμένεται να κορυφωθεί σε μια οξύτατη οικονομική κρίση, έχουν οδηγήσει σε μια πραγματικότητα εντελώς διαφορετική από αυτή της ομαλής συνεχούς πορείας προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει εγκαταλείψει την ΕΕ και ήδη προσπαθεί να προσκολληθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Τα Ανατολικά κράτη μπορεί να έχουν απελευθερωθεί από τη σοβιετική κυριαρχία, αφού η τελευταία δεν υφίσταται πλέον, αλλά το εθνικιστικό στάδιο στο οποίο έχουν τώρα προσκολληθεί βρίσκεται μακριά από το όραμα μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας. Η Γερμανία, παρότι αποστασιοποιείται από τις ΗΠΑ, λόγω των αμερικανικών πολιτικών εξελίξεων αλλά και της τεράστιας οικονομικής ισχύος που έχει αποκτήσει από την επανένωση και μετά, ακολουθεί τη δική της ιδιαίτερη πορεία, συνασπίζοντας γύρω της τα συγγενή σε αυτήν έθνη της Βόρειας Ευρώπης. Η νέα πραγματικότητα επαναφέρει με αγωνιώδη τρόπο το όραμα του Kojève για μια ευρωμεσογειακή ομοσπονδία, με ηγετική δύναμη, στρατιωτική, πολιτική και οικονομική, τη Γαλλία. Η θέληση για δημιουργία κοινού χρέους με μια από κοινού διαχείριση των πόρων και των παραγωγικών δυνάμεων των χωρών αυτών δίνει σάρκα και οστά σε μια νέα ομοσπονδιακή κυριαρχία. Υπό την προστασία της θα τεθούν και θα συγχωνευτούν λαοί με κοινές νοοτροπίες, πολιτισμό, ιστορία και καταγωγή. Η έκτακτη κατάσταση, στην οποία θα βρεθούν σύντομα ο ευρωπαϊκός Νότος και οι ευρωμεσογειακοί λαοί, θα αποτελέσει ίσως τον ιστορικό μοχλό μετατροπής της λεκάνης της Μεσογείου σε μια νέα πολιτική, στρατιωτική και οικονομική δύναμη ενιαίας κυριαρχίας, με κοινούς στόχους και οράματα. Τα οικονομικά οφέλη από το ενιαίο ευρωμεσογειακό μέτωπο θα είναι σημαντικά και άμεσα. Για παράδειγμα, η εκμετάλλευση σε μεγάλη κλίμακα του ορυκτού πλούτου της Μεσογείου και, κυρίως, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, του ήλιου, του αέρα και της θάλασσας, θα επιφέρει ενεργειακή αυτονομία και αειφόρο ανάπτυξη. Παρομοίως, μια σχεδιασμένη κοινή εμπορική πολιτική με τον αραβικό κόσμο, με τον οποίο οι ευρωμεσογειακοί λαοί έχουν όχι μόνο ιστορικές σχέσεις, αλλά και κοινή πνευματική και πολιτισμική κληρονομιά, θα ανοίξει στα ευρωμεσογειακά προϊόντα και τις υπηρεσίες μια ανερχόμενη αγορά εκατοντάδων εκατομμυρίων καταναλωτών. Με αυτό τον τρόπο, ο μεσογειακός Νότος θα ενδυναμωθεί αλλάζοντας τις ισορροπίες και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα μπορεί να διαπραγματεύεται από θέση ισχύος με τον Βορρά. Η πρόταση αυτή δεν υπαινίσσεται τη διάλυση της Ένωσης. Τουναντίον, η ευρωμεσογειακή ομοσπονδία μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα στον οποίο θα μπορούσαν να συγχωνευθούν σταδιακά όλες οι ομάδες των ευρωπαϊκών κρατών, ακόμη και η Γερμανία, εάν κάποια στιγμή λάβει την απόφαση να εγκαταλείψει την ιδιαίτερη πορεία της.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου και εταίρος ερευνητικών κέντρων των Πανεπιστημίων Λωρραίνης και Στρασβούργου.
