Του Απόστολου Τομαρά
Ο υποστράτηγος Χρίστος Φώτη από την κατεχόμενη σήμερα Άσσια είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση Έλληνα πατριώτη που όταν το καθήκον τον κάλεσε δεν γύρισε την πλάτη. Όπως τόσοι άλλοι Έλληνες της Κύπρου έτσι και ο Χρίστος Φωτίου πολέμησε το καλοκαίρι του 1974 και έκτοτε τα ίχνη του εξαφανίσθηκαν.
Από τότε πέρασαν σαράντα πέντε πέτρινα χρόνια με τους οικείους του ήρωα να αναμένουν καρτερικά να τους παραδοθούν τα οστά του δικού τους ανθρώπου. Αρχές του 2019 στη σύζυγο του Χρίστου Φώτη, Κική, και στους δυο γιους του ανακοινώθηκε ότι ταυτοποιήθηκαν τα οστά του, τα οποία εντοπίσθηκαν τους πρώτους μήνες του 2017, στο νεκροταφείο της κατεχόμενης Μόρφου.
Η ταυτοποίηση με τη μέθοδο του DNA τερμάτισε τη μακρόχρονη προσμονή της οικογένειάς του, και άνοιξε τον δρόμο της επιστροφής του Χρίστου Φώτη με τιμές ήρωα. Μια επιστροφή που δεν ήταν μοναχική. Οι Ασσιώτες δεν ξέχασαν το άξιο τέκνο του χωριού τους, συνοδεύοντάς τον στο τελευταίο ταξίδι του στην προσφυγιά. Με στρατιωτικές τιμές ο αποχαιρετισμός του ήρωα θα γίνει στον ναό του Αποστόλου Ανδρέα στο Πλατύ Αγλαντζιάς όπου θα τελεστεί η νεκρώσιμος ακολουθία του πεσόντα υποστράτηγου.
20 Ιουλίου 1974
Ο Χρίστος Φώτη έπεσε εν ώρα καθήκοντος την ημέρα της τουρκικής εισβολής. Το βράδυ της 20ής Ιουλίου 1974, επικεφαλής του 321 Τ.Ε. πήρε εντολή να εξουδετερώσει τον τουρκοκυπριακό θύλακα των Καζιβερών, πλησίον της Μόρφου. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης οι άνδρες του Χρίστου Φώτη συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από τις τουρκικές δυνάμεις.
Ο επικεφαλής της ομάδας Εφέδρων ρίχνεται και ο ίδιος στη μάχη, πολεμώντας τις τουρκικές δυνάμεις με τους απλούς στρατιώτες. Οι μάχες που ακολουθούν είναι σφοδρές, ωστόσο, οι επιτιθέμενοι καταφέρνουν να κάμψουν την αντίσταση των Τούρκων. Και ενώ όλα έδειχναν πως η μάχη των Καζιβερών είχε λήξει, ένας πυροβολισμός από την πλευρά των Τούρκων έμελλε να είναι μοιραίος για τον αντισυνταγματάρχη Χρίστο Φώτη. Την ώρα που οι τουρκικές δυνάμεις παρέδιδαν τα όπλα, ο επικεφαλής του 321 Τ.Ε. έπεφτε νεκρός από σφαίρα στο κεφάλι.
Τιμές από Πολιτεία
Μετά τα τραγικά γεγονότα του 1974 η Πολιτεία αναγνωρίζοντας τη θυσία του Φώτη τον προήγαγε, αρχικά σε συνταγματάρχη και στη συνέχεια σε υποστράτηγο. Το 2007 επί προεδρίας του Τάσσου Παπαδόπουλου στρατόπεδο της Εθνικής Φρουράς νότια του χωριού Ορούντα πήρε το όνομα του ήρωα με την προτομή του να θυμίζει σε όλους τη θυσία. Το 2016 μερικούς μήνες πριν από τον εντοπισμό των οστών του, στο νεκροταφείο της Μόρφου η Πολιτεία σε ειδική τελετή απένειμε στην οικογένεια του ήρωα, το Στρατιωτικό Μετάλλιο Ταξιάρχη Αριστείου Ανδρείας. Παρά το γεγονός ότι στην οικογένεια του Χρίστου Φώτη ήταν γνωστό ότι είχε πέσει μαχόμενος κατά των Τούρκων, όπως και σε άλλες περιπτώσεις χρειάσθηκαν να περάσουν 43 χρόνια για να γίνει η εκταφή των λειψάνων από το κοιμητήριο της Μόρφου και η παράδοσή τους στην οικογένειά του.
Παρών και το ’64
Ο Χρίστος Φώτης ήταν γέννημα θρέμμα της Άσσιας. Το όνειρό του ήταν να υπηρετήσει την πατρίδα, όνειρο το οποίο έγινε πραγματικότητα με την είσοδό του στη Σχολή Ευελπίδων. To 1953 αποφοίτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού, υπηρετώντας για μερικά χρόνια στην Ελλάδα.
Το 1960 με την ανεξαρτησία η ανάγκη για ικανά στελέχη, τα οποία θα στελεχώσουν τον στρατό της Δημοκρατίας, βρίσκουν τον λοχαγό, τότε, Χρίστο Φώτη να προάγεται σε ταγματάρχη και να εντάσσεται στη δύναμη του νεοσύστατου στρατού της Δημοκρατίας. Αποστολή του η οργάνωση και η εκπαίδευση των πρώτων κυπρίων αξιωματικών. Η τουρκοκυπριακή ανταρσία το Δεκέμβρη του 1963 τον βρήκε καλά προετοιμασμένο. Με μια ομάδα αξιωματικών και υπαξιωματικών εκπαίδευσε εθελοντές προς αντιμετώπιση της επερχόμενης ανταρσίας των Τ/κ. Κορυφαία στιγμή του τάγματος του Χρίστου Φώτη ήταν οι επιχειρήσεις της 9ης Μαρτίου του 1964, καταφέρνοντας να καταστείλει την τουρκοκυπριακή ανταρσία στην Πάφο.
