Kathimerini.com.cy
Διάφορες ελλείψεις και προβλήματα για πληθώρα ζητημάτων θίγει μέσω έκθεσης της, η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μαρία Στυλιανού Λοττίδη, σε σχέση με τις Συνθήκες Φιλοξενίας και Στήριξης στο Κέντρο Υποδοχής και Φιλοξενίας στην Κοφίνου.
Η κυρία Λοττίδη μεταξύ άλλων τονίζει ότι στο επίκεντρο των προβλημάτων που διαπιστώθηκαν σε θέματα στήριξης, ήταν το γεγονός ότι οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, παρότι αποτελούν την κατά νόμο αρμόδια υπηρεσία να παρέχει κατάλληλες υλικές συνθήκες υποδοχής σε αιτητές διεθνούς προστασίας, δεν είχαν, μέχρι σήμερα, θεσμοθετημένη παρουσία στο Κέντρο, ενώ εμπλέκονταν μόνο εάν παρίστατο ανάγκη και εφόσον καλούνταν από την Υπηρεσία Ασύλου να παρέμβουν για συγκεκριμένη περίπτωση (ή στο βαθμό που εμπλέκονται ασυνόδευτα παιδιά).
Ενώ σημειώνει, πως η απουσία αυτή επηρέαζε αρνητικά το θέμα της διαχείρισης ζητημάτων που αφορούσαν σε καθημερινές δυσκολίες διαβίωσης των διαμενόντων στο Κέντρο, αλλά και της παροχής στήριξης που να συνδράμει ουσιαστικά την ενδυνάμωσή τους για έξοδο από το Κέντρο και ομαλότερη ένταξη στην κοινωνία.
Aυτούσια η Εισαγωγή, τα Συμπεράσματα, οι Θέσεις και οι Εισηγήσεις της έκθεσης της Επιτρόπου
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
«The greatest thing you will ever learn is to love and be loved in return»
Αυτά ήταν τα κόκκινα γράμματα που φιλοτέχνησαν πρόχειρα ένα λευκό τοίχο στο κέντρο υποδοχής και φιλοξενίας στην Κοφίνου. Ένα απόσταγμα πόνου από την βίαιη εγκατάλειψη μιας πατρίδας που πιθανόν να μην ξανασυναντήσουν ποτέ.
Η συνέχιση των συγκρούσεων και της βίας στη Συρία, ένας εμφύλιος πόλεμος με πολλές διεθνείς διαστάσεις, άνθρωποι κυνηγημένοι από τον συνεχή κίνδυνο απώλειας της ζωής τους, της δίωξης, της τιμωρίας, ψάχνουν για ένα καταφύγιο. Ένα άσυλο που θα τους δώσει προστασία και την αναγνώριση του ανθρώπινου δικαιώματος στην ελευθερία και την ασφάλεια.
Οι άνθρωποι σε τροχιά, η νέα γενιά προσφύγων, που διαφεύγουν από πόλεμο ή διώξεις, άνθρωποι κυνηγημένοι από το παρόν τους, στοχεύοντας στο μέλλον τους, αναζητούν μια νέα πατρίδα, και η Κύπρος, τόσο εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, όσο και εξαιτίας της ιδιότητάς της ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.
Η προστασία των ατόμων αυτών, δεν απορρέει μόνο από την αλληλεγγύη που δένει την ανθρωπότητα αλλά αποτελεί συνάμα νομική δέσμευση των κρατών, η οποία απορρέει τόσο από το διεθνές όσο και από το Ευρωπαϊκό δίκαιο, αρχής γενομένης από τη Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων του 1951, όπως συμπληρώθηκε με το Πρωτόκολλο του 1967, η οποία έχει κυρωθεί και από την Κυπριακή Δημοκρατία.
Το άσυλο αποτελεί ένα πανάρχαιο θεσμό με προέχοντα ανθρωπιστικό χαρακτήρα που παρέχεται από το κράτος σε ένα άτομο που κινδυνεύει. Παρ’ ότι δεν αποτελεί ατομικό δικαίωμα, εν τούτοις δημιουργεί υποχρέωση σε κάθε κράτος που έχει κυρώσει διεθνείς συμβάσεις, όπως η σύμβαση της Γενεύης του 1951, καθιερώνοντας δυο βασικές δεσμεύσεις: Της αρχής της μη απέλασης και της αρχής της μη επαναπροώθησης του αιτούντος ασύλου.
Ειδικότερες ρυθμίσεις αναφορικά με την υποδοχή και στήριξη των ατόμων που αιτούνται διεθνή προστασία ακολούθησαν και στο Ενωσιακό Δίκαιο και ειδικότερα στις διατάξεις των πρώτων οδηγιών 2005/85 /ΕΚ και 2003/9/ΕΚ που οδήγησαν τελικά στις Οδηγίες 2013/33/ΕΕ και 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου και τις συνθήκες υποδοχής .
Στην Κύπρο από το 2004, λειτουργεί το Κέντρο Υποδοχής και Φιλοξενίας Αιτητών Διεθνούς Προστασίας στην Κοφίνου. Η ανέγερση του έγινε για σκοπούς φιλοξενίας των προσώπων που υποβάλουν γραπτή αίτηση για παροχή διεθνούς προστασίας, ώστε να εξασφαλίζονται οι υλικές συνθήκες πρώτης φιλοξενίας τους.
Δεδομένου του ρόλου και των αρμοδιοτήτων μου ως Εθνική Ανεξάρτητη Αρχή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και με αφορμή την επίσκεψη μου στο χώρο φιλοξενίας στην Κοφίνου όσο και δημοσιεύματα σε σχέση με τις συνθήκες διαβίωσης ατόμων που φιλοξενούνται στο Κέντρο, και συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων γύρω από το θέμα, έκρινα σκόπιμο και αναγκαίο να προβώ στην παρούσα Τοποθέτηση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΘΕΣΕΙΣ - ΕΣΗΓΗΣΕΙΣ
Υπό το φως των εξελίξεων γύρω από το θέμα, εκφράζω, καταρχήν, την ικανοποίησή μου τόσο για την προώθηση Πρότασης ενώπιον του Υπουργικού Συμβουλίου σε σχέση με το Κέντρο Υποδοχής όσο και για την έκδοση σχετικής απόφασης από το Υπουργικό Συμβούλιο, ενέργειες τις οποίες χαιρετίζω.
Η εγκριθείσα από το Υπουργικό Συμβούλιο Πρόταση είναι ιδιαίτερα περιεκτική, η δε εφαρμογή της, έχω την άποψη ότι θα ενισχύσει τις υφιστάμενες κρατικές προσπάθειες για εξασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης και προστασίας των προσφύγων που φτάνουν στην Κύπρο ως στόχος που απορρέει από την σχετική Οδηγία.
Στα πλαίσια της έρευνάς, διαπιστώθηκε η, μέχρι σήμερα, ύπαρξη σημαντικών προβλημάτων και παθογενειών στη λειτουργία του Κέντρου.
Συγκεκριμένα, διαφάνηκαν προβλήματα/ελλείψεις σε σχέση με:
- τη διαχείριση της λειτουργίας του Κέντρου από ιδιωτικούς φορείς, στη βάση σύντομης διάρκειας συμβολαίων,
- το επίπεδο συντήρησης των υλικοτεχνικών υποδομών του Κέντρου και την εξεύρεση έγκαιρων και μόνιμων λύσεων στα προβλήματα που παρουσιάζονται,
- την παροχή επαρκών υπηρεσιών καθαριότητας στους κοινόχρηστους χώρους,
- τη λειτουργία του Κέντρου για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε συνθήκες πληρότητας με αποτέλεσμα τη δημιουργία εντάσεων και τη στέρηση δυνατότητας φιλοξενίας σε άλλα άτομα που την έχουν ανάγκη,
- την έγκαιρη αναγνώριση ευάλωτων προσώπων και την κάλυψη των ειδικότερών τους αναγκών,
- την παροχή επαρκούς ιατρικής φροντίδας και ψυχικής στήριξης,
- τη μη ύπαρξη επαρκών προγραμμάτων για τη ψυχαγωγική, εκπαιδευτική ή/και δημιουργική απασχόληση των διαμενόντων στο Κέντρο,
- την παροχή επαρκούς υποστηρικτικού πλαισίου σε άτομα που εξέρχονται του Κέντρου, σε σχέση με την ομαλή ένταξή τους στην ευρύτερη κοινωνία και την ανεξάρτητη διαβίωσή τους εκτός Κέντρου,
- την έλλειψη επαρκούς συντονισμού μεταξύ των εμπλεκόμενων υπηρεσιών.
Στο επίκεντρο των προβλημάτων που διαπιστώθηκαν σε θέματα στήριξης, ήταν το γεγονός ότι οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, παρότι αποτελούν την κατά νόμο αρμόδια υπηρεσία να παρέχει κατάλληλες υλικές συνθήκες υποδοχής σε αιτητές διεθνούς προστασίας, δεν είχαν, μέχρι σήμερα, θεσμοθετημένη παρουσία στο Κέντρο, ενώ εμπλέκονταν μόνο εάν παρίστατο ανάγκη και εφόσον καλούνταν από την Υπηρεσία Ασύλου να παρέμβουν για συγκεκριμένη περίπτωση (ή στο βαθμό που εμπλέκονται ασυνόδευτα παιδιά). Η απουσία αυτή επηρέαζε αρνητικά το θέμα της διαχείρισης ζητημάτων που αφορούσαν σε καθημερινές δυσκολίες διαβίωσης των διαμενόντων στο Κέντρο, αλλά και της παροχής στήριξης που να συνδράμει ουσιαστικά την ενδυνάμωσή τους για έξοδο από το Κέντρο και ομαλότερη ένταξη στην κοινωνία.
Η υλοποίηση των όσων έχουν αποφασιστεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, θα έχει θετικό αντίκτυπο σε πολλά επίπεδα. Καταρχήν, αναμένεται να βελτιώσει τη γενικότερη διοίκηση του Κέντρου, (μέσω της τοποθέτησης μόνιμου Διευθυντή σε αυτό και της πλαισίωσής του από αριθμό Λειτουργών διοικητικής υποστήριξης), και, να αναβαθμίσει τις υλικοτεχνικές του υποδομές, (μέσω κυρίως της παροχής υπηρεσιών από συνεργείο συντήρησης/επιδιορθώσεων και την αύξηση των υπεύθυνων καθαριότητας).
Σημαντική, επίσης, είναι η θεσμοθέτηση Λειτουργών Εξυπηρέτησης σε ότι αφορά, μεταξύ άλλων, την ενημέρωση και την καθημερινή καθοδήγηση των διαμενόντων σχετικά με τη λειτουργία του Κέντρου και τις παρεχόμενες εκεί υπηρεσίες, όπως και στην εξασφάλιση της συμμετοχής τους σε θέματα που αφορούν τη διαβίωσή τους εκεί (π.χ. εμπλοκή τους σε θέματα καθαριότητας).
Ιδιαίτερη ικανοποίηση εκφράζω για την εξασφάλιση, μέσω της απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου, της θεσμοθετημένης, πλέον, μόνιμης παρουσίας των ΥΚΕ στο Κέντρο, κάτι που θα συνδράμει σημαντικά τη βελτίωση των παρεχόμενων υλικών συνθηκών υποδοχής και τη στήριξη των ατόμων που διαμένουν εκεί ώστε να είναι σε θέση, το συντομότερη δυνατό, να εξέλθουν από το Κέντρο και να ενταχθούν στην κυπριακή κοινωνία.
Πολύ σημαντική, είναι επίσης η παροχή των κατάλληλων συνθηκών υποδοχής εντός του Κέντρου, και δεδομένων των ιδιαιτέρων και ειδικών αναγκών του πληθυσμού του, την, μέσω της απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου, ενίσχυση των παρεχόμενων ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών.
Το πρόβλημα με την έλλειψη επαρκούς συντονισμού μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατικών υπηρεσιών, για στήριξη των διαμενόντων στο Κέντρο, αναμένω ότι θα επιλύσει η σύσταση και ορθή λειτουργία του Συντονιστικού Μηχανισμού για τα Κέντρα Υποδοχής και Φιλοξενίας (Μηχανισμός). Η σύσταση ενός τέτοιου Μηχανισμού δημιουργεί τις βάσεις για την παροχή έγκαιρης και κατάλληλης προστασίας και υποστήριξης σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού των προσφύγων που φτάνουν στη Κύπρο, ειδικότερα εκείνων που παρουσιάζουν αυξημένα στοιχεία ευαλωτότητας και έχουν ειδικότερες και πιο σύνθετες ανάγκες υποδοχής.
Σε ότι αφορά ειδικά τον χειρισμό ευάλωτων πρόσωπων, σημειώνω συναφώς ότι, όπως έχει επισημανθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) της Ε.Ε., ο εντοπισμός τους και η αναγνώριση των ειδικότερων αναγκών τους, επιβάλλεται να γίνεται όσο το δυνατόν πιο σύντομα μετά την άφιξή τους στη χώρα υποδοχής, με τη βοήθεια εξειδικευμένου και καταρτισμένου προσωπικού, με τρόπο που είναι φιλικός προς τα παιδιά (εφόσον πρόκειται για ανήλικα πρόσωπα) και με παροχή νομικής, ιατρικής και ψυχολογικής υποστήριξης ανάλογης των ειδικών τους αναγκών. Για την επίτευξη αυτού του δύσκολου, και σύνθετου, στόχου, απαιτείται η συντονισμένη και εξειδικευμένη, ανάλογα με τις επί μέρους αρμοδιότητες, δράση όλων των αρμόδιων υπηρεσιών, κάτι που δεν γινόταν μέχρι σήμερα σε ικανοποιητικό βαθμό, αλλά που μπορεί, θεωρώ, να επιτευχθεί μέσα από, μεταξύ άλλων, τη δράση του Συντονιστικού Μηχανισμού.
Στόχος της Πολιτείας απέναντι στα άτομα που αιτούνται διεθνούς προστασία και φιλοξενούνται στο Κέντρο δεν πρέπει να εξαντλείται στις προσπάθειες για αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης και του πλαισίου στήριξής τους εντός του Κέντρου.
Η συνεκτικότητα και αποτελεσματικότητα της πολιτικής του κράτους σε σχέση με τις συνθήκες υλικών υποδοχής των αιτητών διεθνούς προστασίας, θα πρέπει να αξιολογείται παράλληλα και σε σχέση με τις προοπτικές που δημιουργούνται στα πρόσωπα στα οποία θα αναγνωριστεί, εντέλει, καθεστώς, όσον αφορά στη διαβίωσή τους στην τοπική κοινωνία.
Δεδομένου, δε, ότι οι διαμένοντες στο Κέντρο της Κοφίνου, είναι άτομα που είτε αναμένεται να τους αναγνωριστεί το καθεστώς προστασίας είτε τους έχει ήδη αναγνωριστεί, και άρα η παραμονή τους στην Κύπρο θα συνεχιστεί και εκτός του Κέντρου Φιλοξενίας, η απόδοση της αναγκαίας έμφασης στη χάραξη και εφαρμογή ουσιαστικών και αποτελεσματικών πολιτικών ένταξης και κοινωνικης ενσωμάτωσης είναι επιβεβλημένη.
Η έρευνά έχει καταδείξει ότι, παρόλο που οι συνθήκες διαβίωσης στο Κέντρο δεν είναι οι ιδανικότερες, οι δυσκολίες που συχνά αντιμετωπίζουν τα άτομα που εξέρχονται του Κέντρου στην αναζήτηση και εξεύρεση στέγης και εργασίας, είναι στοιχεία που, συχνά, τα οδηγούν στο να ζητήσουν την επιστροφή τους σε αυτό. Το φαινόμενο αυτό, είναι αλληλένδετο, με τις ελλείψεις που υπάρχουν στις δομές στήριξης εκτός Κέντρου, ειδικότερα προς τα άτομα στα οποία έχουν ακόμη το καθεστώς του αιτητή. Ιδιαίτερα περιοριστικό, σε ότι αφορά τη δυνατότητα εξεύρεσης στέγης, φαίνεται να είναι, υπό τις σημερινές συνθήκες, το επίδομα ενοικίου των €100 το οποίο παρέχεται σε αιτητές ασύλου από τον Αύγουστο του 2013.
Η ανάγκη για γρήγορη εξέταση των αιτήσεων για άσυλο είναι επίσης ένας καθοριστικός παράγοντας ώστε το κέντρο φιλοξενίας από προσωρινή διάρκεια παραμονής να μην μετατρέπεται σε μια μετέωρη και τελικά μόνιμη κατάσταση.
Η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, μέσω της εξασφάλισης της παρουσίας Λειτουργών Κοινωνικής Στήριξης στο Κέντρο όσο και της δημιουργίας του Συντονιστικού Μηχανισμού, φαίνεται να δίνει την αναγκαία έμφαση και στην παροχή εφοδίων στους διαμένοντες στο Κέντρο για την ομαλή μετάβαση τους εκτός Κέντρου.
Η προώθηση ενεργειών για εξασφάλιση ενός τέτοιου πλαισίου στήριξης, και η ορθή λειτουργία του, θα δημιουργήσει συνθήκες ενδυνάμωσης των προσφύγων για σκοπούς ομαλής μετάβασής τους στην τοπική κοινωνία, αξιοπρεπούς και ανεξάρτητης διαβίωσής τους εκτός Κέντρου, αντιμετώπισης του φαινομένου της περιθωριοποίησής τους, επίτευξης της ειρηνικής συνύπαρξής τους με τον υπόλοιπο πληθυσμό και, συνακόλουθα, διασφάλισης της κοινωνικής συνοχής.
Είναι αναγκαίο να υπογραμμιστεί ότι στο Κέντρο διαμένουν ανά πάσα στιγμή 300 περίπου άνθρωποι οι οποίοι αναγκαστήκαν να διαφύγουν από τις χώρες όπου γεννήθηκαν, αναζητώντας στην Κύπρο καταφύγιο και ασφάλεια από διώξεις ένοπλες συρράξεις και εμφυλίους πολέμους. Πολλοί από αυτούς παιδιά , και άλλοι θύματα ακραίων μορφών βίας και εκμετάλλευσης. Η υποχρέωση της Κυπριακής πολιτείας όπως και κάθε πολιτείας να διασφαλίσει στους ανθρώπους αυτούς ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής δεν είναι μόνο νομική, αλλά και ηθική.
Πέρα από την λήψη αποφάσεων σε σχέση με αλλαγές στη δομή, λειτουργία και διοίκηση του Κέντρου Υποδοχής, απαραίτητη είναι η λήψη των αναγκαίων ενεργειών για τη διασφάλιση της υλοποίησής τους, ώστε να βελτιωθεί, στην πράξη, το υφιστάμενο πλαίσιο στήριξης των διαμενόντων στο Κέντρο.
Κύρια προτεραιότητα που θα πρέπει να προωθηθεί από τις αρμόδιες αρχές, είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση προγραμμάτων καθημερινών δραστηριοτήτων, κατάλληλων σε σχέση με το φύλο και την ηλικία, με σκοπό την ψυχαγωγία, την ενίσχυση της δημιουργικότητας και των απάμβλυνση της ανίας που οι διαμένοντες στο Κέντρο πιθανόν να βιώνουν, δεδομένων και των δυσκολιών πρόσβασής τους σε αστικά κέντρα λόγω της απομονωμένης τοποθεσίας του Κέντρου.
Σημαντικός δε παράγοντας κοινωνικής ενσωμάτωσης είναι η διασφάλιση της συχνής πρόσβασης των διαμενόντων και σε άλλα αστικά κέντρα (όχι μόνο στη Λάρνακα) και την προώθηση εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών προγραμμάτων εντός του Κέντρου (π.χ. εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, επαγγελματικής κατάρτισης/καθοδήγησης, δημιουργικής ψυχαγωγίας των παιδιών).
Γιατί μπορεί η επιστροφή στη πατρίδα που τους γέννησε να φαντάζει αδύνατη και να μην μπορεί να νιώσουν πως είναι να αγαπούν και να αγαπιούνται στα χώματα της, όπως τόσο εύστοχα έγραψαν με κόκκινα γράμματα στα τείχη του Κέντρου, μπορούν όμως να ζήσουν την ζέση μιας πατρίδας που τους αποδέχεται, αφού και αυτή γνωρίζει ήδη, για 44 χρόνια, το πόνο της προσφυγιάς .
Υποβάλλω την παρούσα Τοποθέτηση στον Προϊστάμενο Υπηρεσίας Ασύλου, στη Διευθύντρια Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, στον Διευθυντή Ιατρικών Υπηρεσιών και Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας και στον Διευθυντή Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, με την εισήγηση όπως λάβουν κατάλληλα μέτρα, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους, για την άμεση εξασφάλιση των όσων έχουν αποφασιστεί από το Υπουργικό Συμβούλιο.
