Του Γιάννη Ιωάννου
Η τροπή που παίρνει η πανδημία του Covid-19 στην Κύπρο, με την αύξηση των κρουσμάτων, τη στασιμότητα στον εμβολιασμό και τα, ενίοτε, μη αποτελεσματικά μέτρα της κυβέρνησης έρχεται να επιταχύνει την αντίδραση των κοινωνικών εκείνων ομάδων που αντιτίθενται –με μη ορθολογιστικά/γνωσιακά κριτήρια- στην ύπαρξη του ιού. Αυτή τη φορά, αφορμή στάθηκε η υποχρεωτική χρήση μάσκας από τους μαθητές του δημοτικού με τις αντιδράσεις να προέρχονται από μερίδα γονέων που αντιτίθενται σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Το τελευταίο διάστημα δεν είδαμε μόνον τις γνωστές διαμαρτυρίες με κλεισίματα δρόμων αλλά και σειρά απειλών χρήσης βίας προς τους εκπαιδευτικούς (δασκάλους/ες δημοτικής εκπαίδευσης) καθώς, στην περίπτωση της Λεμεσού, και παρ’ ολίγον επίθεση με τη χρήση αυτοσχέδιου εκρηκτικού μηχανισμού. Όπως η «Κ» ανέλυσε και στο παρελθόν, χαρτογραφώντας την κοινωνική προέλευση και ιδεολογία των εν λόγω ομάδων, αυτό που διαφαίνεται – και αποτελεί εξαιρετικά ανήσυχη εξέλιξη για την κυπριακή κοινωνία– είναι πως οι διαμαρτυρόμενοι αυτοί άνθρωποι ξεφεύγουν από την αμιγώς ιδεολογική διάσταση (στον πυρήνα της οποίας ως «μέσος όρος» είναι η άρνηση της συμμόρφωσης προς τα μέτρα) και καταφεύγουν προς τη βίαιη ακτιβιστική δράση. Ένα κλασικό, εν ολίγοις, μοτίβο από τη ριζοσπαστικοποίηση προς τη βίαιη ριζοσπαστικοποίηση.
Παρά το πρωτοφανές της πανδημίας αλλά και την ευρύτερη διάσταση –σε ευρωπαϊκό επίπεδο– του φαινομένου των «αρνητών» (ας τους χαρακτηρίσουμε έτσι για λόγους συντομίας) κοινωνία και θεσμοί απέτυχαν μέχρι στιγμής να πείσουν για ορισμένα αυτονόητα πράγματα ανεξαρτήτως θεωριών συνωμοσίας ή των ίδιων των ποιοτικών χαρακτηριστικών των αρνητών (χαμηλό μορφωτικό ή βιοτικό επίπεδο, λουμπενοποιημένες μάζες, κοκ.). Η εμπειρία μέχρι στιγμής δείχνει πως η αποτυχία εδράζεται σε τρία σημεία:
1. Στην αναλογικότητα των μέτρων. Ακόμη κι αν πείσεις κάποιον αρνητή για την ύπαρξη του ιού η όλη συζήτηση περί εφαρμογής μέτρων, πρωτοκόλλων και εκστρατειών (π.χ. εμβολιασμού) λαμβάνει μια νομικίστικη, δικαιωματική δημόσια συζήτηση, η οποία αναπαράγεται σε ατέρμονους κύκλους περί υποχρεωτικότητας και μη στη βάση του διαχωρισμού των ανθρώπων. Η ιστορική εμπειρία έδειξε πως ακόμη κι αν π.χ. καταργήθηκαν οι θέσεις για εγχρώμους στα δημόσια λεωφορεία στις ΗΠΑ (η απαρχή του κινήματος για τα κοινωνικά δικαιώματα και της φυλετικής διάκρισης), ακόμη υπάρχουν ρατσιστές απέναντι στους μαύρους. Η χρυσή τομή πρέπει να αναζητηθεί στο πώς θα πείσεις τον μη εμβολιασμένο, να εμβολιαστεί χτίζοντας την κουλτούρα της κοινωνικής ευθύνης στη βάση ορθολογιστικών κριτηρίων.
2. Στην εφαρμογή/τήρηση των μέτρων. Κι όντως, σχεδόν δύο χρόνια μετά την έλευση της πανδημίας στη Κύπρο, ο τρόπος με τον οποίο διενεργήθηκαν ελέγχοι κατέστη προβληματικός και, ενίοτε, αναποτελεσματικός αποτυγχάνοντας να βρει έναν τρόπο που θα καθιστούσε τους πολίτες περισσότερο πρόθυμους να μεταβούν από μια κατάσταση αμφισβήτησης σε μια κατάσταση γνωσιακής συγκατάθεσης.
3. Η ανακολουθία στις πολιτικές επιβολής των μέτρων. Η μη ορθολογιστική στάθμιση των διαφόρων εξελίξεων σε σχέση με την πανδημία (π.χ. παραλλαγές του ιού) ή της περιοδικότητας αύξησης των κρουσμάτων (π.χ. περίοδος χειμώνα) δημιούργησε παραπάνω συνθήκες σύγχισης στους πολίτες έναντι της υιοθέτησης ενός μοντέλου αυστηρώς προσαρμοσμένου στην κυπριακή, μέχρι στιγμής, εμπειρία από τη διάδραση με τον ιό.
Φυσικά, η ενημέρωση των πολιτών, πειστικά και αποτελεσματικά, παραμένει το ζητούμενο προκειμένου, ιδίως, οι σκληροπυρηνικοί ιδεολόγοι να πειστούν ως προς το ανορθολογικό και παράλογο των κρίσεών τους σε σχέση με την πανδημία και το σύνολο των πολιτών –κουρασμένο από την συνεχιζόμενη εναλλαγή μέτρων και πολιτικών– να αισθανθεί μεγαλύτερη ανακούφιση. Η καμπάνια ενημέρωσης στην πρώτη περίπτωση πρέπει να αναζητήσει μεθόδους στη βάση της κοινής λογικής. Ως προς το δεύτερο ζητούμενο, η τηλε-εργασία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς ένα νέο ζευγάρι εμβολιασμένων με νεογέννητο μωρό θα μπορούσαν να σταματούν να ανησυχούν για το αν θα μεταδώσουν την ασθένεια στο βρέφος τους.
Η πρόκληση της βίας
Τόσο στην περίπτωση των γεγονότων στο συγκρότημα «ΔΙΑΣ» όσο και στην περίπτωση απειλών χρήσης βίας εναντίον εκπαιδευτικών στη δημοτική εκπαίδευση, διαφάνηκε πως καθώς η πανδημία προχωράει με τον κύκλο της τόσο οι διάφορες γκρούπες ενδυναμώνονται ή επαναπροσδιορίζουν τον ιδεολογικό τους ανορθολογισμό ή διαφοροποιούνται ως προς το modus operandi τους. H ροπή προς τη βία οφείλει να ανησυχήσει τόσο την Πολιτεία όσο και την κοινωνία ως προς το ζήτημα της βίαιης ριζοσπαστικοποίησης όσο και σε σχέση με το οργανωτικό κομμάτι των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας. Το τελευταίο παραμένει ένα εξαιρετικά κρίσιμο πεδίο ακριβώς γιατί οι εν λόγω γκρούπες συνήθως κατευθύνονται από ανθρώπους (individuals) ή ενώσεις ανθρώπων που έχουν συμφέροντα με συγκεκριμένο αποτύπωμα –π.χ. την οικονομική ή πολιτική εκμετάλλευση του ανθρώπινου φόβου, τη χειριστική εκμετάλλευση σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητας και την ιδεολογικοποίηση βασικών ανθρώπινων αντιδράσεων (π.χ. οι εύλογες απορίες σε σχέση με τον εμβολιασμό). Όσο η πανδημία θα επιμένει να επαναπροσδιορίζει τον εαυτό της τόσο η αντίδραση θα αυξάνεται και θα αποκτά και πιο «μιλιταριστικές» όψεις. Το παράδειγμα των μαθητών και της μάσκας κατέδειξε επίσης πως ο γονικός έλεγχος στην Κύπρο οφείλει να ξαναϊδωθεί στο πλαίσιο ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, υπενθυμίζοντας πως όσο επενδύεις περισσότερα και ποιοτικότερα «από τα κάτω» (bottom up) τόσο στην πορεία επιλύεις περισσότερα προβλήματα.
Το ζητούμενο πάντως παραμένει η διαδρομή από την ιδεολογική ριζοσπαστικοποίηση προς τη βίαιη ριζοσπαστικοποίηση και δη η λεπτή εκείνη γραμμή που το πέρασμά της θα μετατρέψει έναν π.χ. συνωμοσιολόγο σε σχέση με τον κορωνοϊό κηδεμόνα ενός ανήλικου παιδιού, που διαφωνεί με τη χρήση μάσκας στο να καταστεί –εν δυνάμει– απειλή για τα υπόλοιπα παιδιά, τους γονείς τους και τους εκπαιδευτικούς τους στο σχολείο της τοπικής του κοινότητας. Το να παρακολουθήσει κανείς αυτή τη διαδρομή και δη να χτίσει εκείνες τις πολιτικές που θα προκαταλάβουν την ολοκλήρωσή της δεν απαιτεί μόνο πολιτική βούληση: Αλλά και διεπιστημονική προσέγγιση, απλότητα και εμπειρία που συμπεριλαμβάνει κι άλλους παράγοντες (π.χ. αναπτυξιακούς). Και, κυριότερα, πράγμα που διαφάνηκε εξίσου όσο καιρό διαρκεί η πανδημία στη Κύπρο, ουσία έναντι της επικοινωνίας. Και να μάθουμε από όσα λάθη σημειώθηκαν –μέχρι στιγμής.
