Των δρων ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΦΤΕΡΟΠΟΥΛΛΗ και ΘΕΑΝΩΣ Β. ΚΑΛΑΒΑΝΑ
Από τον Δεκέμβριο, η Κύπρος και το νεοσύστατο εθνικό σύστημα υγείας αντιμετωπίζουν μια πρωτόγνωρη κατάσταση, όπως πολλές άλλες χώρες στον κόσμο. Ανάμεσα στο φόβο και την αβεβαιότητα που επικρατεί, αυτοί που παλεύουν απτόητοι είναι οι επαγγελματίες υγείας. Είναι οι πρώτοι που καλούνται να διαχειριστούν έναν άγνωστο ιό και να βοηθήσουν στη διάγνωση, θεραπεία, πρόληψη και έλεγχο της πανδημίας. Σε αυτήν την παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να θάψουν δικά τους συναισθήματά και να εργαστούν, θέτοντας τον εαυτό τους σε σωματικό και ψυχολογικό κίνδυνο για χάρη της δημόσιας υγείας.
Παρόλο που έχουν δημοσιευτεί κάποιες έρευνες για τον ψυχολογικό αντίκτυπο της πανδημίας σε επαγγελματίες υγείας σε χώρες με πλούσια εμπειρία στην αντιμετώπιση επιδημιών όπως την Κίνα, δεν υπάρχουν δεδομένα για ευρωπαϊκές χώρες όπως την Κύπρο. Η πλειοψηφία των επαγγελματιών υγείας στην Κύπρο δεν έχει βιώσει ποτέ μέχρι τώρα τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες μίας τέτοιας πανδημίας. Έτσι, δεν γνωρίζουμε πώς η πανδημία COVID-19 έχει επηρεάσει τους επαγγελματίες υγείας στην Κύπρο. Επίσης, δεν έχει διερευνηθεί προηγουμένως πώς οι επαγγελματίες υγείας διαχειρίζονται καταστάσεις κρίσης. Γι΄ αυτό και οι δικές μας σκέψεις τον Μάρτιο, ως ερευνήτριες στην Ψυχολογία Υγείας, ήταν να διακρίνουμε ποιες παράμετροι είναι βοηθητικές στην διαχείριση της πανδημίας και πως αυτές οι παράμετροι συμβάλλουν στην ανθεκτικότητα των επαγγελματιών υγείας.
Η έρευνα που διεξάγουμε έχει ως στόχο να καλύψει αυτά τα κενά στη βιβλιογραφία και συγκεκριμένα επιδιώκει να εξετάσει τον ψυχοκοινωνικό αντίκτυπο και τις δεξιότητες αυτοδιαχείρισης (self-regulation) σε επαγγελματίες υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 στην Κύπρο. Ελπίζουμε ότι η μελέτη θα αποτελέσει τη βάση για μια βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη εθνική στρατηγική για την υποστήριξη επαγγελματιών υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 και άλλων κρίσεων δημόσιας υγείας στο μέλλον.
Σε αυτό το άρθρο, θα παρουσιάσουμε κάποια προκαταρκτικά αποτελέσματα από την έρευνα αυτή σε ένα δείγμα από 771 επαγγελματίες υγείας, που συμμετείχαν απαντώντας ερωτηματολόγια διαδικτυακά από το Μάϊο του 2020 μέχρι τον Ιούλιο του 2020. Στην έρευνα αυτή, συμμετείχαν επαγγελματίες υγείας από διάφορες κατηγορίες όπως ιατροί (4% του δείγματος), νοσηλευτικό προσωπικό (89%), παραϊατρικό προσωπικό (3%) και άτομα που δουλεύουν στο χώρο της υγείας, επιστήμονες και ερευνητές από την επιδημιολογική επιτροπή της κυπριακής κυβέρνησης (2%).
Οι επαγγελματίες υγείας μετά από πρόσκληση από τους επαγγελματικούς τους συνδέσμους μέσω e-mail, κλήθηκαν να απαντήσουν ερωτήσεις που αφορούν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους, την ποιότητα ζωής τους, τη διάθεση, το άγχος, την επαγγελματική εξουθένωση, αλλά και τους τρόπους που αντιμετωπίζουν στρεσογόνες καταστάσεις (αυτοδιαχείριση).
Τα κύρια ευρήματα της έρευνας και η σημασία τους περιγράφονται πιο κάτω.
Σημαντικά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης σε επαγγελματίες υγείας κατά την διάρκεια της πανδημίας
Αξιοσημείωτη μερίδα των επαγγελματιών υγείας ανέφερε μέτρια έως σοβαρά επίπεδα άγχους (27,3%) και κατάθλιψης (26,7%) αυτή την περίοδο της πανδημίας.
Οι δεξιότητες αυτοδιαχείρισης των επαγγελματιών υγείας είναι σημαντικές για την ψυχοκοινωνική τους υγεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας
Η χρήση μη αποτελεσματικών δεξιοτήτων αυτόδιαχείρισης φαίνεται να έχει αρνητικό ψυχοκοινωνικό αντίκτυπο στους επαγγελματίες υγείας.
Αντιθέτως, η χρήση αποτελεσματικών δεξιοτήτων αυτόδιαχείρισης συσχετίζεται με θετικότερα αποτελέσματα σε σχέση με τα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, επαγγελματικής εξουθένωσης και ποιότητας ζωής.
Τα υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και επαγγελματικής εξουθένωσης μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη γενικότερη ποιότητα ζωής των επαγγελματιών υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Το προσωπικό πρώτης γραμμής για την αντιμετώπιση της πανδημίας διατρέχει αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σοβαρότερων ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων.
Σχεδόν οι μισοί (48%) επαγγελματίες υγείας που συμμετείχαν στην έρευνα φροντίζουν ή έχουν άμεση επαφή με ασθενείς με COVID-19. Αυτοί οι επαγγελματίες φαίνεται να χρησιμοποιούν μη αποτελεσματικές δεξιότητες αυτοδιαχείρισης σε μεγαλύτερο βαθμό και αποτελεσματικές δεξιότητες αυτοδιαχείρισης σε μικρότερο βαθμό από τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας. Επίσης, το προσωπικό πρώτης γραμμής ανέφερε μεγαλύτερο ψυχοκοινωνικό αντίκτυπο εν μέσω πανδημίας σε σχέση με τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας.
Η σημασία των αποτελεσμάτων
Είναι εμφανές ότι υπάρχουν σημαντικά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης σε επαγγελματίες υγείας κατά την διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Αυτά, σε συνδυασμό με την επαγγελματική εξουθένωση και τη χρήση μη αποτελεσματικών δεξιοτήτων αυτοδιαχείρισης, μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ποιότητα ζωής τους. Το προσωπικό πρώτης γραμμής χρήζει ιδιαίτερης σημασίας αφού σε σχέση με το υπόλοιπο προσωπικό διατρέχει αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση σοβαρότερων ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων.
Η νέα γνώση που προκύπτει από αυτή την έρευνα μπορεί να βοηθήσει με τους εξής τρόπους:
1. Τον σχεδιασμό άμεσων, βραχυπρόθεσμων ψυχολογικών παρεμβάσεων με στόχο την μείωση του κινδύνου και υποστήριξη των επαγγελματιών υγείας για αύξηση της ανθεκτικότητά τους κατά την παρούσα πανδημία, π.χ. εκπαίδευση στη χρήση αποτελεσματικών δεξιοτήτων αυτοδιαχείρισής, αντιμετώπισης άγχους.
2. Τον σχεδιασμό μακροπρόθεσμων ψυχολογικών παρεμβάσεων που θα έχουν στόχο τη βελτίωση της γενικότερης ποιότητας ζωής των επαγγελματιών υγείας που επηρεάστηκαν από την πανδημία, π.χ. περαιτέρω ανάπτυξη των δεξιοτήτων αυτοδιαχείρισης, τεχνικές διαχείρισης άγχους, κατάθλιψης και επαγγελματικής εξουθένωσης.
3. Την ανάπτυξη μελλοντικών σχεδίων δράσης και εθνικής στρατηγικής για κρίσεις στο χώρο της υγείας, π.χ. πρωτόκολλα ψυχολογικής ετοιμότητας για τους επαγγελματίες υγείας και εκπαίδευση στην αυτοδιαχείριση ενόψει καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στη δημόσια υγεία.
Πίνακας 1 Σημαντικά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης σε επαγγελματίες υγείας κατά την διάρκεια της πανδημίας Αξιοσημείωτη μερίδα των επαγγελματιών υγείας ανέφερε μέτρια έως σοβαρά επίπεδα άγχους (27,3%) και κατάθλιψης (26,7%) αυτή την περίοδο της πανδημίας.
Πίνακας 2-3 Οι δεξιότητες αυτοδιαχείρισης των επαγγελματιών υγείας είναι σημαντικές για την ψυχοκοινωνική τους υγεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας Η χρήση μη αποτελεσματικών δεξιοτήτων αυτόδιαχείρισης φαίνεται να έχει αρνητικό ψυχοκοινωνικό αντίκτυπο στους επαγγελματίες υγείας. Αντιθέτως, η χρήση αποτελεσματικών δεξιοτήτων αυτόδιαχείρισης συσχετίζεται με θετικότερα αποτελέσματα σε σχέση με τα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, επαγγελματικής εξουθένωσης και ποιότητας ζωής.
Πίνακας 4 Τα υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και επαγγελματικής εξουθένωσης μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη γενικότερη ποιότητα ζωής των επαγγελματιών υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Πίνακας 5 Το προσωπικό πρώτης γραμμής για την αντιμετώπιση της πανδημίας διατρέχει αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σοβαρότερων ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων. Σχεδόν οι μισοί (48%) επαγγελματίες υγείας που συμμετείχαν στην έρευνα φροντίζουν ή έχουν άμεση επαφή με ασθενείς με COVID-19. Αυτοί οι επαγγελματίες φαίνεται να χρησιμοποιούν μη αποτελεσματικές δεξιότητες αυτοδιαχείρισης σε μεγαλύτερο βαθμό και αποτελεσματικές δεξιότητες αυτοδιαχείρισης σε μικρότερο βαθμό απότους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας. Επίσης, το προσωπικό πρώτης γραμμής ανέφερε μεγαλύτερο ψυχοκοινωνικό αντίκτυπο εν μέσω πανδημίας σε σχέση με τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας.
Μελλοντικές κατευθύνσεις
Η έρευνα βρίσκεται ακόμα σε ισχύ και αναμένεται ότι θα τερματιστεί το Δεκέμβριο. Καλούμε όλους τους επαγγελματίες υγείας και τα άτομα που δουλεύουν στο χώρο της υγείας να συμβάλουν με τη συμμετοχή τους μέσω του εξής ηλεκτρονικού συνδέσμου: https://redcap.ucy.ac.cy/surveys/?s=JXC7RD9PEN. Η συμμετοχή είναι εντελώς ανώνυμη και τα δεδομένα εμπιστευτικά.
Η δρ. Θεοδώρα Φτεροπουλλή είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου και η υπεύθυνη ερευνήτρια για την παρούσα έρευνα. Για οποιεσδήποτε ερωτήσεις μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο email: theodora.fteropoulli@gmail.com.
Η δρ Θεανώ Καλαβανά είναι ακαδημαϊκός στον τομέα της Ψυχολογίας Υγείας.
