Kathimerini.com.cy
Σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζουν οι οικιακοί βοηθοί, σύμφωνα με τα παράπονα τα οποία υποβλήθηκαν στο γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μαρίας Στυλιανού-Λοττίδου, από το 2014 μέχρι και σήμερα. Όπως προκύπτει από την σχετική έκθεση της Επιτρόπου, τα άτομα αυτά τυγχάνουν εκμετάλλευσης από τους εργοδότες τους, ακόμα και από τα Ιδιωτικά Γραφεία Εξευρέσεως Εργασίας.
Συγκεκριμένα, η κα Στυλιανού-Λοττίδου, παραθέτει επιγραμματικά τις διαπιστώσεις της, βάσει των καταγγελιών που έχουν φθάσει στο γραφείο της.
- Άφιξη στην Κύπρο με υπέρογκα χρέη στα ΙΓΕΕ στις χώρες καταγωγής τους .
- Απόρριψη αιτήματος αλλαγής χώρου εργασίας κατόπιν θανάτου / λόγω οικονομικής στενότητας του αρχικού εργοδότη ή λόγω ανελαστικής προθεσμίας (30 μέρες) εξεύρεσης νέου εργοδότη μετά από αποδέσμευση .
- Άτυπη παραμονή λόγω παράλειψης εγγραφής τους από τους εργοδότες .
- Ακύρωση/ μη ανανέωση των αδειών παραμονής τους, εν αγνοία τους, λόγω παραπλάνησης από τον εργοδότη ή/ και τον πράκτορα που διαμεσολάβησε για την απασχόλησή τους .
- Ακύρωση των αδειών παραμονής τους, λόγω μονομερούς αιτήματος από εργοδότες προς το ΤΑΠΜ, και σύλληψή τους για σκοπούς απέλασης, με συνοπτικές διαδικασίες, λόγω του ότι ζήτησαν την αποδέσμευσή τους ή για άλλους λόγους που δεν στοιχειοθετήθηκαν .
- Κατακράτηση των προσωπικών εγγράφων τους (ταξιδιωτικών εγγράφων, δελτίου εγγραφής αλλοδαπού – alien book, άδειας παραμονής, άδειας οδήγησης κλπ.) από τους εργοδότες ή τους πράκτορες .
- Πρακτικές εκμετάλλευσης από εργοδότες π.χ. μη καταβολή μισθών , μη καταβολή εισφορών στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων , υπερβολικός φόρτος εργασίας/ υπέρβαση συμφωνημένου ωραρίου , παράλληλη απλήρωτη εργασία σε οικίες συγγενικών προσώπων και άλλα υποστατικά , παράλειψη ανοίγματος τραπεζικού λογαριασμού , μη ανανέωση του ασφαλιστικού συμβολαίου για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη , καθόλου ή ανεπαρκής παραχώρηση ειδών διατροφής και πρώτης ανάγκης , ακατάλληλος χώρος διαμονής , αβάσιμες κατηγορίες για διάπραξη ποινικών αδικημάτων (π.χ. κλοπή) .
- Πρακτικές εκμετάλλευσης από ΙΓΕΕ π.χ. παράνομη και υπέρογκη χρέωση υπηρεσιών και παραπλάνηση , άσκηση πίεσης για παραμονή σε προβληματικό χώρο εργασίας , παραπλάνηση για τις πραγματικές συνθήκες εργασίας , εκμετάλλευση της εργασίας εν αναμονή εξεύρεσης νέου εργοδότη . Έγινε, επίσης, αναφορά σε μη προώθηση στο Τμήμα Εργασίας των αναφορών που γίνονται από οικιακές εργάτριες στα πλαίσια εξέτασης εργατικής διαφοράς για εμπλοκή των ΙΓΕΕ στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους .
- Χρήση «εικονικών» εργοδοτών για σκοπούς εξασφάλισης άδειας εισόδου στην Κύπρο οικιακών εργατριών, με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση, στον ίδιο ή σε άλλους τομείς εργασίας .
- Σεξουαλική παρενόχληση από εργοδότες και ελλιπής διερεύνηση των σχετικών καταγγελιών, τόσο από την Αστυνομία , όσο και από το Τμήμα Εργασίας .
- Περιστατικά βίαιης συμπεριφοράς από τους εργοδότες ή συγγενικά τους πρόσωπα .
- Ανεπαρκής εξέταση εργατικών διαφορών – καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση της εξέτασης , περιορισμός στην καταγραφή των θέσεων των δύο πλευρών και επίλυση, κατά κύριο λόγο, των οικονομικών διαφορών , και ετεροβαρής υπέρ των εργοδοτών διαδικασία, καθώς στηρίζεται, εν πολλοίς, στην παραδοχή του εργοδότη για τις παραβιάσεις των όρων εργασίας για τις οποίες καταγγέλλεται .
- Άσκηση πίεσης από κρατικούς λειτουργούς για υπογραφή έγγραφου αποδέσμευσης ή για απόσυρση καταγγελιών εναντίον των εργοδοτών, με αντάλλαγμα τη μερική ικανοποίηση διεκδικήσεων .
- Ελλιπής πληροφόρηση για τις συνέπειες της υπογραφής του εγγράφου αποδέσμευσης, πιεστικές συνθήκες υπογραφής του εγγράφου και αδυναμία καταγγελίας για εργατική διαφορά με τον εργοδότη κατόπιν της αποδέσμευσης .
- Αναποτελεσματική πρόσβαση σε δικαιώματα κοινωνικής ασφάλισης (π.χ. σύνταξη) και υπηκοότητα .
- Μη εφαρμογή ειδικών κριτηρίων για τη φροντίδα ατόμων ΑμεΑ ή ατόμων με χρόνια προβλήματα υγείας που απαιτούν συνεχή ανακουφιστική μέριμνα και μεγάλη σωματική δύναμη .
Μεταξύ των παραπόνων, επισημαίνει η Επίτροπος, ήταν και αναφορές για ενδείξεις που παρέπεμπαν σε εμπορία προσώπων και εργασιακής εκμετάλλευσης. Ως εκ τούτου, «διαβιβάσαμε το περιεχόμενο των παραπόνων αυτών στο Γραφείο Καταπολέμησης της Εμπορίας Προσώπων της Αστυνομίας, για περαιτέρω διερεύνηση, ενώ αλλά παράπονα που εμπεριείχαν αναφορές για εμπλοκή συγκεκριμένων ΙΓΕΕ σε πρακτικές εκμετάλλευσης, προωθήθηκαν στο Τμήμα Εργασίας, αρμόδιο για τον έλεγχο την σύννομης λειτουργίας τους».
Οι καταγγελίες δεν απασχολούν τις αρχές
Ακόμα πιο τραγικό από τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά, είναι και η αδιαφορία εκ μέρους των αρχών, όπως προκύπτει από τις διαπιστώσεις της Επιτρόπου. Συγκεκριμένα, στην έκθεσή της αναφέρονται, μεταξύ άλλων, οι εξής διαπιστώσεις:
- Η βία, στις διάφορες μορφές της, δυστυχώς αποτελεί κοινή συνισταμένη σε αρκετές από τις ατομικές υποθέσεις που διερευνώνται από το Γραφείο μου. Οι οικιακές εργάτριες συχνά καταγγέλλουν στις αρχές ότι δέχονται από τους εργοδότες, τους πράκτορες ή άλλα πρόσωπα του εργασιακού τους περιβάλλοντος κακομεταχείριση, απειλές, στέρηση της ελευθερίας τους, σεξουαλική παρενόχληση, ψυχολογική και σωματική βία. Σε αρκετές καταγγελίες, μάλιστα, περιλαμβάνονται αναφορές που σωρευτικά αποτελούν ενδείξεις για εμπορία προσώπου για σκοπούς εκμετάλλευσης. Ο δε χειρισμός των καταγγελιών αυτών παρουσιάζει ασυνέπεια και συχνά επαφίεται στην διακριτική ευχέρεια των λειτουργών που τις παραλαμβάνουν. Συνήθως, διερευνώνται στα πλαίσια εξέτασης εργατικών διαφορών, όπου -ενόψει των δυσκολιών τεκμηρίωσης των ισχυρισμών, παραμένουν στο επίπεδο της καταγραφής των θέσεων των δύο πλευρών.
- Η σοβαρότητα και η συχνότητα των καταγγελιών αυτών δεν φαίνεται να απασχολεί εις βάθος τις κρατικές αρχές, οι οποίες, παρά τις εισηγήσεις του Γραφείου μου, δεν έχουν προβεί σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις για προστασία της ευάλωτης αυτής ομάδας εργαζομένων και για πρόληψη της βίας που ασκείται εις βάρος τους. Ως εκ τούτου, οι γυναίκες αυτές παραμένουν υπό καθεστώς αυξημένης επικινδυνότητας ως προς το ενδεχόμενο βίας και εκμετάλλευσης.
Αθέατος χώρος διαμονής και εργασίας και κρούσματα βίας
Αυτό αποτελεί έναν από τους παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στο να γίνουν θύματα βίας και εκμετάλλευσης, σύμφωνα με την έκθεση της Επιτρόπου, καθώς δεν υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος:
- Ο χώρος εργασίας των οικιακών εργατριών ταυτίζεται σχεδόν πάντα με το χώρο διαμονής, καθιστώντας τα όρια μεταξύ εργασιακού και προσωπικού χρόνου ρευστά. Ως αποτέλεσμα, η παραβίαση του ωραρίου απασχόλησης, η οποία φτάνει συχνά τα όρια της εκμετάλλευσης και της καταναγκαστικής εργασίας, αποτελεί μια από τις κυρίαρχες αναφορές στις καταγγελίες που οι εργάτριες υποβάλουν στις αρχές. Μπροστά στην αδυναμία τεκμηρίωσης των αναφορών αυτών, οι υπηρεσίες αρκούνται στο να καταγράψουν τις θέσεις των δύο πλευρών.
- Οι δε συνθήκες διαμονής των εργατριών πιστοποιούνται τυπικά από τον κοινοτάρχη, χωρίς επίσκεψη στο χώρο, για σκοπούς έκδοσης της σχετικής θεώρησης εισόδου από το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης. Κατόπιν τούτου, καμία κρατική αρχή δεν προβαίνει σε επιθεώρηση του χώρου αυτού, στη βάση του ασύλου της οικίας. Κανένας έλεγχος δεν διενεργείται ούτε όταν γίνονται επίσημες καταγγελίες για ακατάλληλο χώρο διαμονής από τις εργάτριες στα πλαίσια των εργατικών τους παραπόνων.
- Στον αθέατο αυτό χώρο εργασίας αυξάνονται οι πιθανότητες κρουσμάτων άσκησης βίας, οποιασδήποτε μορφής, και δη της έμφυλης βίας, η οποία άλλοτε γίνεται ανεκτή από τις εργάτριες, υπό το φόβο της απώλειας της εργασίας τους, και άλλοτε καταγγέλλεται, χωρίς ωστόσο δυνατότητα τεκμηρίωσης.
Πραγματικός φόβος για απώλεια του καθεστώτος παραμονής και απέλαση
Η εξάρτηση με ένα συγκεκριμένο εργοδότη, το ανεπαρκές πλαίσιο προστασίας και διεκδίκησης δικαιωμάτων και η απουσία κυρώσεων στους εργοδότες που προβαίνουν σε σοβαρές παραβιάσεις ή σε άσκηση βίας δημιουργούν συνδυαστικά την αντίληψη ότι η οποιαδήποτε προσπάθεια μιας οικιακής εργάτριας για δικαίωση θα ήταν ατελέσφορη και θα οδηγούσε, συνεπακόλουθα, σε απώλεια του καθεστώτος παραμονής της.
Ο φόβος αυτός, ο οποίος, ως συνάγεται από τα πιο πάνω, είναι πραγματικός, δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες εργασίας για τις οικιακές εργάτριες. Μπροστά στο ενδεχόμενο μη οικειοθελούς από μέρους τους τερματισμού της απασχόλησής τους, σε συνδυασμό με το δυσανάλογο κόστος που επωμίστηκαν για την άφιξή τους και τις συνέπειες που θα επιφέρει στις ίδιες ή / και στις οικογένειές τους η επιστροφή στη χώρα καταγωγής τους, οι οικιακές εργάτριες παραμένουν στο χώρο εργασίας τους και υπομένουν όχι μόνο την παραβίαση των όρων απασχόλησής τους, αλλά και απειλές και συμπεριφορές βίας, χωρίς να καταγγέλλουν οτιδήποτε. Αρκετές φορές καταφεύγουν σε άλλα μέλη της οικογένειας ή στους πράκτορες , με την ελπίδα αλλαγής των συνθηκών στις οποίες εργάζονται, αποφεύγοντας να προβούν σε επίσημη καταγγελία, η οποία -ενόψει των πρακτικών δυσκολιών τεκμηρίωσης των ισχυρισμών τους- δεν διασφαλίζει την αλλαγή αυτή.
Ενώπιον των δύσκολων επιλογών τους, κάποιες οικιακές εργάτριες καταφεύγουν στην απροειδοποίητη εγκατάλειψη του χώρου εργασίας τους, δυσχεραίνοντας, πολλές φορές εν αγνοία τους, τη δυνατότητα διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.
Θύματα της πατριαρχικής αντίληψης της κυπριακής κοινωνίας
Επίσης, αυτούσιο παρατίθεται το απόσπασμα της έκθεσης το οποίο αναφέρεται σε στερεότυπα στην κυπριακή κοινωνία, η οποία διακατέχεται μέχρι και σήμερα από πατριαρχικές αντιλήψεις, σε σχέση με την οικιακή εργασία:
«Τα περιστατικά βίας και εκμετάλλευσης κατά των οικιακών εργατριών, καθώς και η θεσμική ανεπάρκεια , συνδέονται αναντίρρητα με τις εδραιωμένες αντιλήψεις για τις γυναίκες μετανάστριες και για τη φύση της οικιακής εργασίας. Δυστυχώς, στην κυπριακή κοινωνία εξακολουθεί να κυριαρχεί η πατριαρχική αντίληψη ότι η εργασία που επιτελείται στον οικιακό χώρο και η φροντίδα της οικογένειας αφορούν αποκλειστικά στο γυναικείο φύλο, δεν αποτελούν «κανονική» εργασία και δεν δύναται να διέπονται από οποιοδήποτε εργασιακό προστατευτικό πλαίσιο. Όταν δε η εργασία αυτή επιτελείται από μετανάστριες, οι αξιώσεις για δίκαιους και τακτικούς μισθούς, συμφωνημένο ωράριο και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, αντιμετωπίζονται συχνά με απαξίωση. Στην ίδια νοοτροπία εδράζει, εύλογα, και η επιμονή για υπαγωγή της διαχείρισης της οικιακής εργασίας από μετανάστριες στις αρμοδιότητες της μεταναστευτικής αρχής και όχι στις κρατικές υπηρεσίες που ρυθμίζουν τα εργασιακά θέματα.
Στα ίδια πλαίσια, η ετεροβαρής εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου εις βάρος των οικιακών εργατριών έχει εμπεδωθεί στη συλλογική αντίληψη ως κάτι «φυσικό» και αναγκαίο. Έχει, μάλιστα, καλλιεργηθεί σε τέτοιο βαθμό η πεποίθηση ότι οι οικιακές εργάτριες αποτελούν μια «ειδική» και εντελώς διακριτή κατηγορία εργαζομένων, που καθίσταται εν πολλοίς αποδεχτή -σε βαθμό που γίνεται αόρατη- η συστηματική παραβίαση των εργασιακών τους δικαιωμάτων, πολλές φορές και των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους ως ανθρώπων, ακόμα και από τους ίδιους τους εργοδότες που δεν έχουν τέτοια πρόθεση. Και όμως, οι γενεσιουργές αιτίες κάθε μορφής βίας κατά των μεταναστριών -άγνοια, προκατάληψη, ρατσισμός, - είναι οι ίδιες και οι συνέπειες τους στα θύματα και στο επίπεδο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξίσου σοβαρές και επικίνδυνες.
Η πρόσφατη εμπειρία με την επιλογή και δολοφονία γυναικών μεταναστριών κατέδειξε, στον υπέρτατο βαθμό, την επικινδυνότητα της αντίληψης που υποτιμά τη ζωή και τα δικαιώματα των γυναικών αυτών, αλλά και της πεποίθησης ότι τα αδικήματα που στρέφονται εναντίον τους θα παραμείνουν στην αφάνεια και θα απασχολήσουν σε μικρότερο βαθμό τις κρατικές αρχές».
