Kathimerini.com.cy
Της δρος ΧΡΙΣΤΙΑΝΑΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ
Οι αλλαγές πάντα τρόμαζαν τους ανθρώπους. Ή για να είμαι πιο ακριβής η συνειδητοποίηση των αλλαγών πάντα τρόμαζε τους ανθρώπους γιατί ο κόσμος αλλάζει συνεχώς σε όλα τα επίπεδα, απλώς συνήθως είμαστε πολύ απασχολημένοι για να το καταλάβουμε. Είναι κάποιες στιγμές όμως που αυτές οι αλλαγές γίνονται πιο αισθητές απ’ ότι συνήθως. Αν πάρουμε για παράδειγμα τις αλλαγές στον τομέα της τεχνολογίας, αυτό μπορεί να συμβαίνει ίσως γιατί η επίδρασή τους είναι κάποιες φορές μεγαλύτερη απ’ ότι συνήθως, ή ίσως γιατί αυτό που υπόσχονται φαντάζει εξωπραγματικό, ή πάλι ίσως γιατί οι τρόποι χρήσης της ξεπερνούν το πλαίσιο που έχουμε συνηθίσει. Όταν για παράδειγμα εφευρέθηκε η φωτογραφία, παρόλο που αδιαμφισβήτητα ήταν ένα τεχνολογικό επίτευγμα το οποίο προσφέρει μέχρι σήμερα σε τόσους διαφορετικούς τομείς από την τέχνη μέχρι την επιστήμη, αρχικά προκάλεσε έντονη αντίδραση και πολλοί ήταν αυτοί που την αποκήρυξαν ως επικίνδυνο εργαλείο που θα απομάκρυνε τους καλλιτέχνες από την ιδεαλιστική μορφή τέχνης η οποία συχνά αντλούσε τα θέματα της από τη Βίβλο. Παρόμοια αντίδραση προκάλεσε και η εμφάνιση της τηλεόρασης. Οι συζητήσεις για το αν το μέσο αυτό ήταν ένα νέο θαύμα που θα αλλάξει θετικά την αντίληψή μας για τον κόσμο ή ένα διαβολικό εργαλείο που θα μετατρέψει το ανθρώπινο είδος σε ένα άβουλο, παχύσαρκο όν ήταν ατέλειωτες και αγωνιώδεις.
Στην εποχή μας, η αλλαγή που συχνά φαντάζει απειλητική είναι οι εφαρμογές διαδικτύου και οι έξυπνες συσκευές που τις φιλοξενούν. Για παράδειγμα, παρόλο που πολλές εφαρμογές χρησιμοποιούν εδώ και αρκετά χρόνια την τεχνολογία GPS – για να φανταστείτε στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών σπουδών μου το 2005 (15 χρόνια πριν) σχεδιάσαμε με ομάδα συμφοιτητών μου εφαρμογή (βλ. EnviroNET στο YouTube για περισσότερα) που επέτρεπε σε Λατινοαμερικάνους μετανάστες στο Νότιο Λονδίνο να έχουν μια πιο ομαλή ενσωμάτωση στη νέα τους κοινότητα – ξαφνικά η χρήση της ίδιας τεχνολογίας για σκοπούς ιχνηλάτησης και ενίσχυσης της προσπάθειας ελέγχου της εξάπλωσης του COVID-19 φαντάζει σαν τρομακτική απειλή. Το να αισθάνονται οι άνθρωποι φόβο και απειλή σε μια τέτοια περίοδο βέβαια δεν είναι αδικαιολόγητο. Όπως πολύ εύστοχα άκουσα ένα ψυχολόγο να εξηγεί, το ανθρώπινο μυαλό δεν είναι φτιαγμένο για να αντιμετωπίζει την απειλή μιας πανδημίας, αφού η μοναδική απειλή για την οποία φτιάχτηκε να αντιμετωπίζει είναι το «αν αυτό που έχω απέναντί μου θα με φάει και γι’ αυτό πρέπει να τρέξω να σωθώ». Αναμενόμενο άρα σε αυτή την από όλες τις πτυχές της μη κανονική περίοδο που διανύουμε, κάποια πράγματα να μοιάζουν περισσότερο απειλητικά απ’ ότι συνήθως. Και για να μην παρεξηγηθώ, φυσικά τα προσωπικά δεδομένα που μας δίνουν τα τεχνολογικά εργαλεία σήμερα μπορεί να βλάψουν ανεπανόρθωτα οποιονδήποτε αν πέσουν σε λάθος χέρια ή αν χρησιμοποιηθούν για να εξυπηρετήσουν άλλα συμφέροντα. Αλλά όπως ένα μαχαίρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να σκοτώσει κάποιον αλλά ταυτόχρονα σε άλλες περιπτώσεις μπορεί το ίδιο εργαλείο να χρησιμοποιηθεί για να ελευθερώσει τα δεμένα χέρια κάποιου που βρίσκεται υπό απειλή, κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί και με τα διαδικτυακά εργαλεία.
Αυτό που είναι σημαντικό άρα να κάνουμε είναι να μετατοπίσουμε τη συζήτηση στην ουσία της. Να αλλάξουμε την ντεντερμινιστική προσέγγιση στο πως αντιλαμβανόμαστε την τεχνολογία και όσα αλλάζει και να εστιάσουμε στο πώς χρησιμοποιείται, από ποιους, για ποιο σκοπό και σε ποιο πλαίσιο. Να απαιτήσουμε σε αυτό το νέο πλαίσιο συζήτησης να εκπαιδευόμαστε επαρκώς στη χρήση και στις δυνατότητες που η τεχνολογία μπορεί να μας προσφέρει ώστε να μπορούμε εμείς οι ίδιοι να τα χρησιμοποιήσουμε για δικό μας όφελος, αλλά και κατ’ επέκταση για το όφελος της κοινωνίας ευρύτερα. Μια τέτοια μετατόπιση της συζήτησης όμως οφείλει να γίνει πρώτα-πρώτα από το κράτος και τους κυβερνώντες. Γιατί ο ιχνηλάτης ή οποιαδήποτε παρόμοιου είδους εφαρμογή θα συνεχίσει δικαιολογημένα να φαίνεται στους πολίτες ως απειλή προς την ιδιωτικότητά τους και όχι ως εργαλείο ενδυνάμωσής τους ή ως εργαλείο συνεισφοράς στην ανάπτυξη της συλλογικής ευθύνης, για όσο οι πολίτες δεν εμπιστεύονται τις κυβερνήσεις τους ή τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να χρησιμοποιήσουν τα προσωπικά τους δεδομένα. Γι’ αυτό λοιπόν σε έναν κόσμο που αδιαμφισβήτητα αλλάζει, ας μετατοπίσουμε τη συζήτηση έτσι ώστε να σώσουμε την ουσία αυτής της αλλαγής και τελικά να λειτουργήσει προς το συμφέρον μας.
Η δρ Χριστιάνα Καραγιάννη είναι λέκτορας ΜΜΕ και Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Frederick.
