Η αγορά υπηρεσιών τηλεϊατρικής εκτινάχθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα παγκόσμια, σχεδόν 40 φορές (!) υψηλότερα από εκείνα προ της πανδημίας σε διάστημα λίγων μηνών. Μαζί με την αλματώδη ανάπτυξη της αγοράς τεχνητής / υποβοηθούμενης νοημοσύνης (artificial / augmented intelligence) και της ρομποτικής τεχνολογίας, φαίνεται να αλλάζουν δραματικά το μοντέλο παροχής υπηρεσιών Υγείας στα χρόνια που έρχονται.
Η αλλαγή αυτή ωθείται από τρεις σημαντικούς παράγοντες που ρυθμίζουν την αγορά: α) αύξηση στη ζήτηση - «ωριμότητα» των πολιτών, οι οποίοι επιζητούν πλέον υπηρεσίες τηλεϊατρικής και αποδέχονται την ιδέα της ρομποτικής και της τεχνητής / υποβοηθούμενης νοημοσύνης (Τ.Ν.) β) αύξηση στη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών - εταιρείες που παράγουν νέα εξειδικευμένα εργαλεία παροχής υπηρεσιών τηλεϊατρικής, ρομποτικής υποβοηθούμενα από εφαρμογές Τ.Ν. και πάροχοι (επαγγελματίες Υγείας και ασφαλιστικοί οργανισμοί) που προσφέρουν ολοένα και περισσότερες τέτοιες υπηρεσίες, γ) αλλαγές στο νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο παροχής υπηρεσιών Υγείας σε τοπικό και διεθνές επίπεδο που τις καθιστούν έννομες, προσβάσιμες, ελκυστικές και εντός των πλαισίων ασφαλιστικής κάλυψης.
Το νέο αυτό περιβάλλον διαμορφώνεται υπό τη σκιά αυξανόμενων προβλημάτων στην παροχή ποιοτικών υπηρεσιών Υγείας διεθνώς. Πληθυσμοί ανομοιογενείς κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά με συνεχή μετανάστευση, γηράσκουν συνεχώς. Αυξάνονται επίσης οι χρόνιοι ασθενείς με πολύπλοκα προβλήματα και περιορισμούς στη διακίνηση και νοσηλεία τους σε νοσοκομειακό περιβάλλον, ενώ παρατηρείται αλματώδης αύξηση στη ζήτηση υπηρεσιών κατ’ οίκο φροντίδας και αυξανόμενη έλλειψη ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Η ένωση των Αμερικανικών Ιατρικών Κολλεγίων (AAMC) προβλέπει έλλειψη περίπου 100.000 γιατρών μέχρι το 2033 - μόνο στις ΗΠΑ.
Παραδείγματα τέτοιων υπηρεσιών μπορούμε να συναντήσουμε:
• Στην κατ’ οίκο φροντίδα. Έξυπνα συστήματα με κάμερες για ασθενείς με αναπηρίες, άνοια και χρόνια νοσήματα που τους υπενθυμίζουν τα φάρμακά τους, παρακολουθούν πως κινούνται στο χώρο και ειδοποιούν αν πέσουν, τους συνδέουν με τις νοσηλευτικές υπηρεσίες της κοινότητας ή τους οικείους τους κ.ά.
• Στην κοινότητα. Σταθμοί διάγνωσης πλήρως αυτοματοποιημένοι (robotic - A.I. Healthcare kiosks) όπου έχουν πρόσβαση συμβεβλημένοι πολίτες και ελέγχουν σειρά παραμέτρων υγείας με τη χρήση ρομποτικών οργάνων ακριβείας, διενεργούν εργαστηριακές εξετάσεις, δίνουν απλές συμβουλές και συνδέονται με επαγγελματίες Υγείας για την παροχή συμβουλών και θεραπευτικής αγωγής.
• Στη νοσοκομειακή φροντίδα και τη χειρουργική. Ρομπότ μεταφέρουν αναλώσιμα και υπηρετούν ασθενείς, διενεργώντας απλές διεργασίες, μετρήσεις ζωτικών παραμέτρων κλπ. Στη χειρουργική, ρομποτικοί βραχίονες εκτελούν χειρουργικές επεμβάσεις ακριβείας καθοδηγούμενοι εξ αποστάσεως ή κατ’ επίκληση σε περιπτώσεις που χρειάζεται απόλυτη ακρίβεια (ουρολογία - σχεδόν 70% των επεμβάσεων παγκόσμια, γυναικολογία, χειρουργική ογκολογία, θωρακοχειρουργική, νευροχειρουργική κ.ά.).
Εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης βασισμένες στη συλλογή πολυπληθών, πολυεπίπεδων και πολύμορφων δεδομένων από ασθενείς στο νοσοκομείο και από πολίτες στην κοινότητα, κάνουν επίσης την εμφάνιση τους σε όλο το πεδίο των ιατρικών υπηρεσιών. Ανάμεσα σε άλλα οι εφαρμογές αυτές υπόσχονται:
• έγκαιρη διάγνωση ασθενειών συλλέγοντας και αναλύοντας δεδομένα από συσκευές παρακολούθησης βιοσημάτων (ακόμα και εμφυτεύσιμες στο σώμα) αλλά και τα κινητά μας τηλέφωνα
• εξατομίκευση της θεραπείας ασθενειών όπως ο καρκίνος και τα καρδιαγγειακά νοσήματα με θεαματικά πρώιμα αποτελέσματα
• βελτιστοποίηση της χρήσης των υπηρεσιών μιας χώρας (επαγγελματίες και υποδομές υγείας) με αυτόματη κατανομή, παραπομπή και παρακολούθηση ασθενών μέσω κέντρων διοίκησης και ελέγχου.
Ηθικά και νομικά ζητήματα
Οι τέσσερις βασικές αρχές της ιατρικής ηθικής εξακολουθούν να αποτελούν το πλαίσιο στο οποίο αντιμετωπίζεται η εφαρμογή αυτών των νέων τεχνολογιών και τα ηθικά και νομικά ζητήματα που δημιουργούνται:
• Αυτονομία. Οι εφαρμογές θα πρέπει να προσφέρονται με τέτοιο τρόπο που να σέβονται τα προσωπικά δεδομένα, τις πεποιθήσεις και την ελεύθερη επιλογή του πολίτη / ασθενούς σε όλα τα στάδια και όλα τα επίπεδα.
• Δικαιοσύνη. Οι υπηρεσίες που βασίζονται σε τέτοιες τεχνολογίες, θα πρέπει να προσφέρονται με τέτοιο τρόπο που να εξασφαλίζεται ίση πρόσβαση σε όλους, ανεξάρτητα από οποιοδήποτε παράγοντα που διαφοροποιεί τον κάθε πολίτη ή ομάδα πολιτών (τουλάχιστον όπου υπάρχουν αποδεδειγμένα πλεονεκτήματα).
• Όφελος. Πρέπει να τεκμηριώνεται και να αποδεικνύεται, τα δε αποτελέσματα των εφαρμογών αυτών να παρακολουθούνται με συγκεκριμένη ολιστική μεθοδολογία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
• Μη βλάβη. Οι πιθανές επιβλαβείς επιπτώσεις από τις εφαρμογές της τηλεϊατρικής, της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης να αναλύονται συστημικά και να δίνεται η ευκαιρία στον επαγγελματία υγείας και στον πολίτη / ασθενή να επιλέγει στο μέγιστο δυνατό βαθμό.
Η τεχνολογική αυτή επανάσταση έχει χαρακτηριστεί ως η ανατέλλουσα 5η βιομηχανική επανάσταση στο χώρο της Υγείας, με τη συνύπαρξη και ολοκλήρωση των σχέσεων ανθρώπου και μηχανής. Η ανθρωπότητα και η ιατρική κοινότητα την αντικρύζουν με αισιοδοξία και υγιή προβληματισμό, μια πρό(σ)κληση στην οποία οφείλουμε να ανταποκριθούμε χωρίς φόβο και πάθος.
*Ο κ. Δρ Θεόδωρος Κυπριανού είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Consultant in Respiratory and Intensive Care Medicine at King’s College Hospital NHS Trust, Chair (2014-2018) Technology Assessment & Health Informatics at the European Society of Intensive Care Medicine
