Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Τη θέση ότι η πράσινη μετάβαση και η ψηφιακή θα αποτελέσουν τους δύο πυλώνες που θα βασιστεί το αναπτυξιακό μοντέλο, δίχως να αφήνει περιθώριο για ύπαρξη ενός πλάνου Β΄, εκφράζει στην «Κ» ο επικεφαλής οικονομολόγος της Ελληνικής Τράπεζας, μέλος του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας κύπρου (ΣΟΑΚ) και πρόεδρος της καθοδηγητικής επιτροπής του Συμβουλίου, Δρ. Ανδρέας Ασσιώτης. Στη συνέντευξή του ο κ. Ασσιώτης εκτιμά πως, μετά την πτώση 5,1% του ΑΕΠ το 2020, θα υπάρξει αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ 4% το 2021, ακολουθούμενο από 4% το 2022. Την ίδια ώρα υπογραμμίζει πως το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας κινείται στην πραγματικότητα στο πλαίσιο και τις κατευθύνσεις που προδιαγράφει το έργο διαμόρφωσης της Μακροπρόθεσμης Στρατηγικής για τη Βιώσιμη Ανά πτυξη της Κυπριακής Οικονομίας, φιλτραρισμένο από τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
- Ποια ήταν η συμβολή του ΣΟΑΚ για να δούμε το τελικό προϊόν του Σχεδίου Ανάκαμψης; Έχει σχέση με το πώς οραματίζεστε την οικονομία της Κύπρου για τα επόμενα χρόνια;
- Το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτι κότητας της Κύπρου αποτελείται από πέντε άξονες πολιτικής, συνυφασμένους με τον στόχο της Μακροπρόθεσμης Οικονομικής Στρατηγικής, δηλαδή την «ενίσχυση της ανθεκτικότητας της οικονομίας και του δυναμικού της χώρας για οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντικά βιώσιμη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και ευημερία»
Μέσω των μέτρων του Σχεδίου, επιδιώκεται η ανάδειξη της Κύπρου ως εξής: Πρώτο, μια χώρα με υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας μέσω ενός βιώσιμου μοντέλου μακροπρόθεσμης ανάπτυξης. Δεύτερο, μια χώρα όπου το εκπαιδευτικό σύστημα και η ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού ευθυγραμμίζονται με τις δεξιότητες που απαιτούνται για το μέλλον. Τρίτο, μια χώρα με υψηλές επιδόσεις στην Πράσινη και Ψηφιακή μετάβαση. Τέταρτο, μια χώρα με ανθεκτικό σύστημα υγείας που ακολουθεί βέλτιστες πρακτικές από κορυφαία συστήματα υγείας σε όλο τον κόσμο. Πέμπτο, να γίνει ένα κράτος πρόνοιας που θα ενισχύσει το δίκτυ προστασίας των όσων έχουν ανάγκη τη συνδρομή του κράτους. Έκτο, να γίνει ένα κράτος δικαίου, διαφάνειας και λογοδοσίας, με ισχυρούς μηχανισμούς πάταξης της διαφθοράς.
Για να απαντήσω στην ερώτησή σας, το ΣΟΑΚ έχει συνεισφέρει σε πολλούς τομείς στην βελτίωση του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ). Δώσαμε διάφορες ιδέες, συνεργαστήκαμε και συμμετείχαμε σε διάφορες δράσεις και συζητήσεις και διαβουλεύσεις περιλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η έμφαση των προτάσεών μας ήταν κυρίως στο να επιλεχθούν έργα που να δώσουν μακροπρόθεσμη και συνεχή ανάπτυξη στην οικονομία, με έμφαση στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και ανταγωνιστικότητας όπως καταγράφεται στο Πυλώνα 3 του Σχεδίου.
- Κινούνται στους ίδιους άξονες το Σχέδιο Ανθεκτικότητας και η μακροπρόθεσμη στρατηγική;
- Το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας κινείται στην πραγματικότητα στο πλαίσιο και τις κατευθύνσεις που προδιαγράφει το έργο διαμόρφωσης της Μακροπρόθεσμης Στρατηγικής για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη της Κυπριακής Οικονομίας, φιλτραρισμένο από τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το όραμα 2035 Μακροπρόθεσμής Οικονομικής Στρατηγικής είναι φιλόδοξο και συνάμα ρεαλιστικό: «Η Κύπρος μας να είναι ένα από τα καλύτερα μέρη του κόσμου για να ζει κάποιος, να εργάζεται και να δραστηριοποιείται».
Η Μακροπρόθεσμη Οικονομική Στρατηγική στοχεύει στο να καταστεί η χώρα μας ένα διεθνές πρότυπο στη βάση μίας ακμάζουσας και ανθεκτικής οικονομίας, με υψηλό επίπεδο ανταγωνιστικότητας, αυξημένη παραγωγικότητα και εξαγωγικό προσανατολισμό, σε συνδυασμό με μία δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνία. Συγκεκριμένα, το έργο προνοεί την μετατροπή της Κύπρου στο «Αειφόρο Επιχειρηματικό και Εμπορικό Κέντρο της Ευρώπης», με ταυτόχρονη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης (και εννοώ την ενίσχυση και της πρωτογενούς αλλά και της δευτερογενούς παραγωγής), με τρόπο που να διασφαλίζει μακροχρόνια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη.
Η ανάπτυξη και αξιοποίηση τεχνολογίας αιχμής καθώς και η προώθηση της περιβαλλοντικής αειφορίας αποτελούν βασικές υποστηρικτικές παραμέτρους σε όλες τις επιμέρους πτυχές του οράματος, αναδεικνύοντας το επίπεδο φιλοδοξίας σε ό,τι αφορά τη συμβολή και μελλοντικές επιδόσεις της χώρας μας ως προς την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση. Όπως έχω επαναλάβει αρκετές φορές, το εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και η Μακροπρόθεσμη Οικονομική Στρατηγική αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία και ευθυγραμμίζονται πλήρως.
Είναι ακριβώς εδώ που τα πράγματα αρχίζουν και γίνονται ενδιαφέροντα, εφόσον για πρώτη φορά, η εκπόνηση μιας Οικονομικής Στρατηγικής συνοδεύεται από έναν προϋπολογισμό. Εκπονήθηκαν και παλαιότερα στρατηγικές μελέτες, που όμως έμειναν στα συρτάρια. Αυτή τη φορά όμως είναι διαφορετική. Οι πρακτικές και εφαρμόσιμες εισηγήσεις μας συνοδεύονται από έναν αναπτυξιακό προϋπολογισμού (που αποτελεί μέρος του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας), προσφέροντας μια μοναδική ευκαιρία για την υλοποίηση της Στρατηγικής. Ανευ προηγουμένου κρίση
- Η οικονομία της Κύπρου εκτιμάτε πως θα παραμείνει ανθεκτική μετά το «χαστούκι» του κορωνοϊού; Αν ναι, πώς το υποστηρίζετε;
- Ναι, εκτιμώ ότι η κυπριακή οικονομία θα παραμείνει ανθεκτική παρόλο που η μείωση του ΑΕΠ κατά 5% είναι πολύ μεγάλη, είναι όμως μικρότερη από την συρρίκνωση της ευρωζώνης που έφτασε στο -6,6%. Είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι η πανδημία βρήκε την Κύπρο σε ένα σχετικά πολύ καλό σημείο στον οικονομικό της κύκλο.
Είχαμε από τους ψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην ευρωζώνη, το επίπεδο ανεργίας ήταν χαμηλότερο από το μέσο όρο της Ευρώπης (7,1%) και είχαμε και δημοσιονομικά πλεονάσματα που επέτρεψαν την ταχεία λήψη δημοσιονομικών μέτρων στήριξης. Φυσικά, η πανδημία προκάλεσε στην Κύπρο, όπως και σε όλα τα κράτη, μία άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση, η οποία όμως συνοδεύθηκε από μία άμεση και ισχυρή υποστηρικτική δημοσιονομική στήριξη, που είχε ως στόχο τη διατήρηση της απασχόλησης και κατ’ επέκταση του διαθέσιμου εισοδήματος.
Από τη στιγμή που διατηρήθηκε η απασχόληση και το διαθέσιμο εισόδημα, μπορούσε να δια τηρηθεί και σε σημαντικό βαθμό η ζήτηση. Με την άρση των περιορισμών (κάθε φορά μετά από lockdown, εφόσον είχαμε περισσότερα από ένα), η ζήτηση που είχε εγκλωβιστεί λόγω των περιοριστικών μέτρων εκδηλωνόταν με εκκωφαντικό τρόπο (pend-updemand = η συσσωρευμένη ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες έπειτα από μια ύφεση), υποδηλώνοντας την σχετικά καλή κατάσταση των νοικοκυριών. Την ίδια ώρα είχαμε και την υποστηρικτική νομισματική πολιτική με τα επιτόκια να βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ, ενώ ο εγχώριος τραπεζικός τομέας ήταν και παραμένει σε θέση να στηρίξει την ανάκαμψη της οικονομίας, σε αντίθεση με το 2013 όπου η χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών δεν επέτρεπε την ουσιαστική χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας. Ενδεικτικά, αναφέρω ότι το 2020, ο νέος δανεισμός έφτασε τα 2,5 δισ. ευρώ, υποβοηθούμενος φυσικά από τα υποστηρικτικά μέτρα της κυβέρνησης, όπως για παράδειγμα οι επιδοτήσεις των επιτοκίων σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Παράλληλα, η αναστολή των δόσεων συνέβαλε στην δημιουργία αποθεμάτων, τα οποία αναμένεται να ενισχύσουν την κατανάλωση σε βραχυχρόνιο ορίζοντα. Όλα αυτά που έχω περιγράψει είχαν ως στόχο την συγκράτηση των αρνητικών επιπτώσεων της κρίσης και όχι την μετατόπιση της χρονικής διάρκειάς της. Σκοπός ήταν να αντιμετωπίσουμε το βάθος της κρίσης και όχι να την μετατοπίσουμε. Χωρίς να υποβαθμίζω τις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης που επέφερε η πανδημία, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτή η κρίση διαφέρει σημαντικά από την ύφεση του 2013 (για παράδειγμα είχαμε περικοπές συντάξεων και επίσης μισθών για υπαλλήλους του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα).
Οι τρέχουσες συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές και υποστηρίζουν μια ισχυρότερη ανάκαμψη. Στο μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, η κυπριακή οικονομία αναμένεται να δει συνεχή ανάπτυξη, που ενισχύεται σε σημαντικό βαθμό από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
- Εκτιμάτε πως θα υπάρχουν από εδώ και πέρα μόνιμες αλλαγές στην τουριστική βιομηχανία (μαζικό τουρισμό), άρα και αλλαγές στο οικονομικό αποτύπωμα αυτής;
- Η τουριστική βιομηχανία θα συνεχίσει να αποτελεί στρατηγικό κλάδο για την κυπριακή οικονομία. Κατά πόσο θα υπάρξουν αλλαγές ή όχι, μπορώ να πω ότι ήδη υπήρχαν και προ της πανδημίας. Βάσει ερωτηματολογίων και άλλων ερευνών, οι τουρίστες ως επί το πλείστον δεν επισκέπτονται ξενοδοχεία για παράδειγμα που δεν είναι οικολογικά (eco-friendy). Αυτό καταδεικνύει πως και η Κύπρος θα πρέπει να συνεχίσει να κινείται στη βάση των διεθνών τάσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις καταναλωτικές προτιμήσεις και να συνεχίσει τη βελτίωση του τουριστικού της προϊόντος. Εκείνο που εκτιμώ είναι ότι, με την άρση των ταξιδιωτικών περιορισμών, θα υπάρξει μία μεγάλη ζήτηση (booming period) και όλος ο κόσμος θα θέλει να ταξιδέψει.
Το κλειδί σε αυτό είναι οι διάφοροι προορισμοί να είναι ενημερωμένοι ποικιλοτρόπως (up-to-date) έτσι ώστε να μπορούν να ικανοποιήσουν τις νέες καταναλωτικές προτιμήσεις καθώς εξελίσσονται. Η Κύπρος χρειάζεται να βελτιστοποιήσει περαιτέρω το τουριστικό της προϊόν και ήδη βλέπουμε μεγάλους διεθνείς «παίχτες» και ντόπιες ξενοδοχειακές μονάδες που ακολουθούν βέλτιστες πρακτικές, να δραστηριοποιούνται στο νησί συμβάλλοντας στην δημιουργία θετικών προοπτικών στον τομέα.
- Σας ανησυχούν ως συμβούλιο οι μεταλλάξεις του ιού και ποιες οι επιπτώσεις στην οικονομία;
- Στην Κύπρο, οι καταγεγραμμένες λοιμώξεις έχουν αυξηθεί από τα μέσα Ιουνίου. Αλλά, η συνεχιζόμενη άνοδος οφείλεται κυρίως σε αυξημένες λοιμώξεις μεταξύ εκείνων που δεν έχουν ακόμη εμβολιαστεί, δηλαδή τους νέους. Χάρη στην ταχεία πρόοδο του εμβολιασμού (περίπου το 70% του πληθυσμού έλαβε τουλάχιστον μία δόση την 1η Ιουλίου), θεωρώ μακρινό το σενάριο όπου το ιατρικό σύστημα στην Κύπρο θα επιβαρυνθεί τόσο ώστε να χρειαστεί να μπουν νέοι σοβαροί περιορισμοί στην οικονομική δραστηριότητα.
Αντ’ αυτού, αναμένουμε η οικονομική δραστηριότητα να αποσυνδεθεί περαιτέρω από την τάση των λοιμώξεων. Παρά την αύξηση των καταγεγραμμένων λοιμώξεων, η Κύπρος παραμένει σε καλό δρόμο για ανάκαμψη από το σοκ του COVID-19. Με βάση τις πρόσφατες τάσεις των διάφορων οικονομικών στοιχείων που αναλύουμε, συνεχίζω να περιμένω σταθερή ανάκαμψη μέσω του δευτέρου εξαμήνου του 2021 ανεβάζοντας το πραγματικό ΑΕγχΠ σε προ-πανδημικά επίπεδα το πρώτο εξάμηνο του 2022.
Μετά την πτώση 5,1% του ΑΕΠ το 2020, η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ για το 2021 αναμένεται στο 4%, ακολουθούμενο από άλλο 4% το 2022. Οι κίνδυνοι για την ανάκαμψη φαίνονται πιο ισορροπημένοι από πριν, αλλά εξακολουθούν να υφίστανται. Οι προοπτικές για το 2021 θα καθοριστούν σε μεγάλο βαθμό από την εξάπλωση του ιού. Η διαθεσιμότητα του προγράμματος εμβολιασμού δεν αλλάζει αυτές τις προοπτικές, αλλά μειώνει τον ακραίο κίνδυνο. Παράλληλα, ο ρυθμός ανάπτυξης θα εξαρτηθεί σημαντικά από τον βαθμό στήριξης των οικονομικών πολιτικών.
Αν και η πρόσφατη ιατρική πρόοδος δημιουργεί ελπίδες όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές αβεβαιότητες.
- Ποιο το επίπεδο ετοιμότητας της κυπριακής οικονομίας για προκλήσεις ψηφιακής και πράσινης οικονομίας;
- Στην καρδιά του Σχεδίου Ανάκαμψης αλλά και της μακροπρόθεσμης οικονομικής στρατηγικής, βρίσκεται η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση. Σε γενικές γραμμές βρισκόμαστε πίσω ως χώρα σε αυτά τα θέματα, εντούτοις έχει γίνει ένας πολύ καλός σχεδιασμός. Πιστεύουμε ότι η πράσινη μετάβαση και η ψηφιακή θα αποτελέσουν τους δύο πυλώνες, που θα βασιστεί το αναπτυξιακό μοντέλο, δίχως να υπάρχει πλάνο Β’ για το αν θα πάμε ή όχι και είναι μονόδρομος. Υπάρχουν συγκεκριμένες πρακτικές εισηγήσεις και ήδη έχουν ξεκινήσει να δρομολογούνται. Αναμένουμε σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα να αρχίσουμε να βλέπουμε τα οφέλη από αυτές τις δράσεις.
- Θα ήθελα να μου αναπτύξετε για τη σύγκλιση των φορολογικών συντελεστών παγκοσμίως και προκλήσεις στην ανταγωνιστικότητα χωρών με ιστορικά χαμηλές φορολογίες (π.χ. Κύπρος).
- Η πρόσφατη πρόταση των G7 προκρίνει ένα ελάχιστο εταιρικό φόρο της τάξης του 15% για εταιρείες που έχουν κύκλο εργασιών πάνω των 750 εκατ. ευρώ. Υπάρχει δε η παράλληλη συζήτηση υιοθέτησης ενός παγκόσμιου ελάχιστου φορολογικού συντελεστή της τάξης του 15% που αυτόματα σηματοδοτεί την έναρξη συζήτησης προσαρμογής του κυπριακού εταιρικού συντελεστή στα νέα δεδομένα.
Δεν εκτιμώ πως αυτό είναι καταστροφικό, παρόλο που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε χώρας όσον αφορά το φορολογικό συντελεστή και επίσης θα πρέπει να συζητηθεί σε επίπεδο G20. Παρόλο που δεν συντρέχει λόγο άμεσης ανησυχίας από την εξέλιξη αυτή, πρέπει αυτήν την εξέλιξη να τη δούμε ως ευκαιρία. Από το 2002 που είχαμε την τελευταία φορολογική μεταρρύθμιση θα χρειαστεί να σηκώσουμε ξανά μανίκια και να αρχίσει ο επανασχεδιασμός του φορολογικού μας συστήματος, που να δρα και να ευνοεί την ανάκαμψη κινητοποιώντας ιδιωτικά κεφάλαια.
Γυρνώντας ξανά στα του εταιρικού φόρου, μια τέτοια εξέλιξη, εάν προχωρήσει, θα πρέπει να αποτελέσει ακόμη ένα λόγο για την επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων που εκκρεμούν, έτσι ώστε το επιχειρηματικό περιβάλλον της Κύπρου να γίνει πιο ελκυστικό προς τη διεθνή κοινότητα και η δραστηριοποίηση ή όχι διεθνών οργανισμών να μην εξαρτάται μόνο από το φορολογικό συντελεστή αλλά από την αυξημένη ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχουμε.
- Ποιοι εκτιμάτε πως θα είναι οι τρόποι προσέλκυσης ξένων επενδύσεων μετά την διακοπή του σχετικού προγράμματος; Υπάρχουν και άλλοι σχεδιασμοί εκτός του ICT Headquartering;
- Έχουν ξεκινήσει ήδη παράλληλες προσπάθειες τόσο από τον Invest Cyprus, όσο και από τον μηχανισμό ταχείας αδειοδότησης του Υπουργείου Ενέργειας όπου επικεντρώνονται με επιτυχία στην φυσική προσέλκυση εταιρειών από τον τομέα αυτό.
Ουσιαστικά, με το σωστό μάρκετινγκ και την σωστή τοποθέτηση των προοπτικών που παρέχει η κυπριακή οικονομία, βλέπουμε ήδη μεγάλους οργανισμούς που είτε ενδιαφέρονται, είτε άρχισαν τη δραστηριοποίησή τους στην κυπριακή αγορά. Εδώ θα ήθελα να τονίσω πως δεν επικεντρωνόμαστε μόνο στον τομέα του ICT, αλλά υπάρχουν σημαντικές προοπτικές και σε άλλους τομείς όπως είναι ο τομέας της ναυτιλίας, της υγείας, της εκπαίδευσης, της ελαφριάς μεταποίησης και της ενέργειας.
