Του Βασίλη Νέδου
Σε μία εβδομάδα από σήμερα ο πρέσβης ε.τ. Παύλος Αποστολίδης, ο γνώστης της τουρκικής γλώσσας πρέσβης Αλέξανδρος Κουγιού και η διευθύντρια του γραφείου του γ.γ. του υπουργείου Εξωτερικών Ιφιγένεια Καναρά, η ομάδα δηλαδή που θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στον 61ο γύρο των διερευνητικών επαφών με την Τουρκία, θα βρίσκονται στο μακρύ ταξίδι προς την Κωνσταντινούπολη, μέρος του οποίου θα πρέπει να γίνει οδικώς, λόγω των περιορισμών στις απευθείας πτήσεις προς τη γειτονική χώρα που έχει επιφέρει η πανδημία. Η χιλιομετρική διαδρομή είναι σαφώς μικρότερη από εκείνη που πρέπει να διανύσουν οι Ελληνες διπλωμάτες προκειμένου να συναντήσουν τους Τούρκους συναδέλφους τους στην άλλη πλευρά του τραπεζιού, τον μόνιμο υφυπουργό Σεντάτ Ονάλ, τον διευθυντή αεροναυτιλιακών του υπουργείου Εξωτερικών Τσαγατάι Ερτσιγές και τον Μπαρίς Καλκαβάν.
Η ελληνική πλευρά κατέρχεται με αντικείμενο συζήτησης μόνο την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, χωρικά ύδατα), ενώ από την τουρκική πλευρά είναι απολύτως σαφές ότι υπάρχει πρόθεση επέκτασης της ατζέντας σε θέματα όπως η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου ή οι αποκαλούμενες «γκρίζες ζώνες». Αν κάτι τέτοιο συμβεί, δεν θα είναι η πρώτη φορά. Οι Τούρκοι έχουν επιχειρήσει και στο παρελθόν να εισαγάγουν την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στη συζήτηση, κάτι που, ωστόσο, δεν συζητήθηκε ποτέ, λόγω της άρνησης της ελληνικής αντιπροσωπείας να το κουβεντιάσει. Άλλωστε, οι διερευνητικές επαφές είναι ένα φόρουμ στο οποίο ο καθένας μπορεί να καταθέσει όποια άποψη επιθυμεί, αλλά επί της ουσίας συζήτηση γίνεται μόνο για όσα συμφωνούν ρητώς και οι δύο πλευρές.
Η Τουρκία έθεσε τέτοια ζητήματα και το 2011 και έκτοτε, όσες φορές ζήτησε ένταξη της αποστρατιωτικοποίησης, άλλες τόσες η ελληνική πλευρά απέρριψε το αίτημα. Οι ελληνικές θέσεις έχουν κοινοποιηθεί από το 2011 στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), με ρηματικές διακοινώσεις που επαναλαμβάνονται έκτοτε και επισημαίνουν ότι οι τουρκικές απαιτήσεις για αποστρατιωτικοποίηση έχουν σκοπό να υπονομεύσουν το εγγενές δικαίωμα της Ελλάδας για αυτοάμυνα, που αφενός αποτελεί θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου, αφετέρου αιτιολογείται από σειρά απειλών, με κύρια αυτή του πολέμου (casus belli) που η τουρκική Εθνοσυνέλευση συντηρεί από το 1994.
Στο εσωτερικό της Τουρκίας, άλλωστε, ήδη υπάρχει τεράστια αντιπολιτευτική πίεση για διεύρυνση της ατζέντας. Δεν είναι τυχαίο ότι το υπερεθνικιστικό κόμμα ΙΥΙ της Μεράλ Ακσενέρ ήδη κατηγορεί την κυβέρνηση Ερντογάν ότι προσέρχεται στις διερευνητικές επαφές σε μια διαδικασία που καθορίζεται από την Ελλάδα. Αυτή η εθνικιστική ρητορική και το ασφυκτικό πλαίσιο που έχει θέσει ο ίδιος ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν οδηγούν αρκετούς στο συμπέρασμα ότι οι διερευνητικές της 25ης Ιανουαρίου θα είναι κατά πάσα πιθανότητα μια απόπειρα χαρτογράφησης του εδάφους που έχει διαμορφωθεί στην τουρκική πλευρά, έπειτα από τεσσεράμισι χρόνια σκληρού νεοοθωμανισμού και εθνικιστικής έξαρσης, με την κρίση του «Ορούτς Ρέις» να αποτελεί το επικίνδυνο αποκορύφωμά της.
Από την Αθήνα διαβεβαιώνουν ότι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είναι διατεθειμένος να συναντήσει τον κ. Ερντογάν εφόσον οι συνθήκες σταθερότητας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο συνεχιστούν, σε καμία περίπτωση όμως πριν από τις διερευνητικές της 25ης Ιανουαρίου. Ο δίαυλος ανάμεσα σε Αθήνα και Άγκυρα είναι ανοικτός πάντως, κάτι που φάνηκε ακόμα και στις αρχές της περασμένης εβδομάδας. Η πρόσκληση αρχικά κοινοποιήθηκε από το Λευκό Παλάτι προς το Μέγαρο Μαξίμου και εν συνεχεία ειδοποιήθηκε υπηρεσιακά και το υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο ανέλαβε και τη σύνταξη της λακωνικής ανακοίνωσης για επανέναρξη των διερευνητικών, πανομοιότυπης με την τουρκική. Οι αρρυθμίες που προκλήθηκαν από τη δήλωση που έκανε νωρίτερα την ίδια ημέρα (Δευτέρα) ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου οφείλονται, μάλλον, στην προσπάθειά του να εμφανιστεί ως μετέχων σε μια διαδικασία που, όπως έχει φανεί, ελέγχεται απευθείας από τον κ. Ερντογάν και τον βασικό συνεργάτη του σε αυτά τα θέματα, τον εκπρόσωπο της προεδρίας Ιμπραήμ Καλίν.
Σημειώνεται ότι οι διερευνητικές επαφές είχαν φθάσει κοντά σε συμφωνία για τα χωρικά ύδατα το καλοκαίρι του 2011, ωστόσο ο βασικός ανασχετικός παράγων σε εκείνη τη φάση ήταν η αδυναμία της ευρισκόμενης υπό κατάρρευση κυβέρνησης Παπανδρέου να σπαταλήσει περαιτέρω πολιτικό κεφάλαιο, λόγω της κρίσης των πρώτων μνημονίων. Στην, εξαιρετικά δύσκολη, περίπτωση που οι δύο πλευρές, Αθήνα και Άγκυρα, καταλήξουν σε κάποιου είδους σύγκλιση, οι αποφάσεις θα παραπεμφθούν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες. Φυσικά, η απόσταση μέχρι ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι ακόμα τεράστια και η όποια συζήτηση θεωρητική. Αν η Άγκυρα έχει γνήσιο ενδιαφέρον να συζητήσει, τότε ο 62ος γύρος δεν θα πρέπει να αργήσει. Επίσης, τις επόμενες εβδομάδες αναμένεται να γίνουν επαφές και για την επανεκκίνηση του τεχνικού διαλόγου στο ΝΑΤΟ, αλλά και για τα ΜΟΕ.
Ο ρόλος του Ερτσιγές
Στην πλευρά της τουρκικής αντιπροσωπείας ξεχωρίζει ένα όνομα, εκείνο του Τσαγατάι Ερτσιγές. Ο 55χρονος διευθυντής αεροναυτιλιακών του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών είναι γνώριμος στην ελληνική πλευρά, καθώς συμμετείχε ως νεότερος διπλωμάτης, παρέχοντας τεχνική τεκμηρίωση στην τουρκική αντιπροσωπεία για ζητήματα της ειδίκευσής του. Το 2009-10, ως αναπληρωτής διευθυντής τότε των αεροναυτιλιακών υποθέσεων, ήταν εκ των προσώπων που χρησιμοποιήθηκαν για την επανεκκίνηση των προσπαθειών για συμφωνία στα χωρικά ύδατα. Πρόκειται για δεινό γνώστη των ζητημάτων που αποτελούν την «καρδιά» των διερευνητικών και θα έχει την επόμενη Δευτέρα μαζί του, στην Κωνσταντινούπολη, τον Μπαρίς Καλκαβάν, ειδικό επί των αεροναυτιλιακών, πρώην στέλεχος της τουρκικής πρεσβείας στην Αθήνα και πρόξενο στη Ρόδο, πλέον «δεξί χέρι» του κ. Ερτσιγές.
Η περίπτωση του κ. Ερτσιγές είναι ποικιλοτρόπως ενδιαφέρουσα, αφενός διότι απολαμβάνει τον σεβασμό της ελληνικής πλευράς λόγω των γνώσεών του, αφετέρου επειδή έχει προκαλέσει και τη μήνιν του κυβερνητικού Τύπου στην Τουρκία. Αν και ο κ. Ερτσιγές ανήκει στην παραδοσιακή σκληρή ομάδα των διπλωματών της σχολής του Φεριντούν Σινιρλίογλου (νυν μόνιμος αντιπρόσωπος Τουρκίας στον ΟΗΕ, παλαιότερα επικεφαλής της τουρκικής ομάδας στις διερευνητικές), αποτελεί μέρος των παραδοσιακών απόψεων του τουρκικού βαθέος κράτους. Κάποια στιγμή, πέρυσι τον Φεβρουάριο, μιλώντας σε συνέδριο στην Ουάσιγκτον, ο κ. Ερτσιγές αμφισβήτησε τη σημασία του τουρκολιβυκού μνημονίου ενώ διαφώνησε ότι υπάρχει θαλάσσιο σύνορο ανάμεσα στην Τουρκία και στο Ισραήλ. Τότε δέχθηκε σφοδρότατη επίθεση από τη «Γενί Σαφάκ», η οποία χαρακτήρισε τις δηλώσεις Ερτσιγές «τεράστιο σκάνδαλο» και, για να τον αντικρούσει, φιλοξένησε τις θεωρίες του Τσιχάτ Γιαϊτσί. Ο κ. Ερτσιγές, βέβαια, εν συνεχεία υπαναχώρησε μέσω Twitter, ωστόσο πέρα από τους άκομψους βερμπαλισμούς της «Γενί Σαφάκ» δεν υπέστη καμία άλλη συνέπεια.
