Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΣΑΚΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ
Ξεκινάει σαν ανέκδοτο: Σε ποιο πάρτι συναντήθηκαν η Lady Gaga, η βασίλισσα Ελισάβετ, ο Ντάνιελ Κρεγκ, ο Ελτον Τζον και καμιά εκατοσταριά ακόμη σελέμπριτι; Η απάντηση είναι στο πάρτι των Duran Duran.
Η βραβευμένη με Bafta φωτογράφος, σκηνοθέτις, γλύπτρια και περφόρμερ Αλισον Τζάκσον έκλεισε σε ένα κάστρο τους σωσίες των σταρ και των πολιτικών που φωτογραφίζει εδώ και χρόνια για τις ανάγκες του βίντεο για το νέο σινγκλ του αειθαλούς συγκροτήματος με τίτλο «Anniversary». «Ο καθένας τους τότε έγινε και από μία ντίβα και έπρεπε να ελέγξουμε 200 ντίβες σε μια ημέρα. Ηταν υπέροχο να το βλέπεις», λέει η πολυσχιδής καλλιτέχνις στη συνέντευξή της στην «Κ» λίγο πριν έρθει στην Αθήνα για την πρώτη της έκθεση στην Ελλάδα.
Η καλλιτέχνις αυτοφωτογραφίζεται ως «βασίλισσα Αλισον».
Η Τζάκσον έγινε ευρύτερα γνωστή τη δεκαετία του ’90 με τη σειρά φωτογραφιών «Mental Images», στην οποία άρχισε να παρουσιάζει τη βασιλική οικογένεια της Αγγλίας σε στιγμές καθημερινότητας που θα ήταν αδύνατον να γνωρίζει ή να δει ο περισσότερος κόσμος. Oπως μας λέει, όλα ξεκίνησαν με τον θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνα και την «κατασκευή» ενός ειδώλου με το οποίο ταυτίστηκε ο κόσμος. Πολλές φορές τα βρετανικά ΜΜΕ έπεσαν στην παγίδα των look-alikes και αναπαρήγαγαν τις φωτογραφίες της σαν να ήταν αληθινές, όπως συμβαίνει τώρα με τα fake news και τις παραποιημένες φωτογραφίες που αναπαράγονται ακρίτως στα σόσιαλ μίντια.
Στο φουαγιέ του θεάτρου Παλλάς θα παρουσιαστεί η ρετροσπεκτίβα της Τζάκσον με τίτλο «Seeing is deceiving» με έργα της από τη σειρά «Mental Images», τη νέα της σειρά «Disaster Series», πορτρέτα και την έκδοση director’s cut του «Anniversary».
– Από όλες τις φωτογραφίες με τους σωσίες των σελέμπριτι, ξεχωρίζετε κάποια αγαπημένη;
– Λατρεύω τη φωτογραφία με τη βασίλισσα στην τουαλέτα. Εδώ στην Αγγλία έχουμε μια έκφραση, ότι δεν μπορείς να φανταστείς τη βασίλισσα στο μπάνιο («Queen on the Loo»), και ορίστε τώρα. Μου αρέσουν πολύ όλες οι φωτογραφίες με τη βασίλισσα, τη στηρίζω και στενοχωριέμαι πολύ που δεν νιώθει καλά τώρα τελευταία.
– Υπάρχει κάποια φωτογραφία που έχει περάσει για αληθινή περισσότερο από άλλες;
– Η Νταϊάνα όταν σηκώνει το μεσαίο δάχτυλο. Είναι περίεργο που η δουλειά που έκανα στην αρχή της καριέρας μου μου αρέσει περισσότερο; Είχα άγχος τότε και όταν έχω άγχος πάντα ξέρω ότι θα βγει καλή η φωτογραφία. Αν έχω άγχος για κάτι που κάνω είναι επειδή μάλλον δεν πρέπει να το κάνω, οπότε ξέρω ότι θα το κάνω σίγουρα.
– Ασχολείστε 20 χρόνια με την κουλτούρα των σελέμπριτι, φωτογραφίζοντας σωσίες διάσημων ανθρώπων. Τι είναι αυτό που μας προσελκύει πάνω τους;
– Αυτό συμβαίνει επειδή αυτοί οι άνθρωποι έχουν «κατασκευαστεί» ως είδωλα, και μάλιστα είναι ο τρόπος που δουλεύει αυτός ο μηχανισμός που με ενδιαφέρει πραγματικά. Αν φωτογραφίζεις κάποιον ξανά και ξανά αρχίζει και γίνεται μέρος της συλλογικής μας συνείδησης χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Οι άνθρωποι αυτοί γίνονται μέρος της ζωής μας, κάτι σαν μικροί θεοί ή άγιοι. Οπότε αρχίζουμε και τους θεωρούμε πρότυπα ή πιστεύουμε ότι είναι καλύτεροι από εμάς σε κάτι και τους ακολουθούμε με κάποιον τρόπο.
Η Κιμ Καρντάσιαν, για παράδειγμα, ίσως αναπαριστά ένα θεϊκό πρότυπο της θηλυκότητας σε ένα επίπεδο επιχειρηματικό και δημοσίων σχέσεων, διατηρεί μια διασημότητα για τη διασημότητα και οι άνθρωποι το λατρεύουν αυτό και προσπαθούν να γίνουν και αυτοί διάσημοι, τραβώντας σέλφι φωτογραφίες κ.τ.λ., ακόμη και αν δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο. Το να είσαι διάσημος για τη διασημότητα είναι κάτι γενικά αόριστο και νομίζω ότι η Κιμ Καρντάσιαν κάτι τέτοιο αντιπροσωπεύει.
Η βασίλισσα της Αγγλίας είναι για τη βασιλική οικογένεια κάτι σαν τη «γιαγιά» της σταθερότητας και περιμένεις να είναι εκεί ακόμη και αν είναι 110 ετών. Και η Μέρκελ νομίζω ότι ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να σκεφτούμε τη ζωή χωρίς αυτές.
Εχουμε, λοιπόν, αυτά τα στερεοτυπικά είδωλα που δημιούργησαν τα ΜΜΕ και οι ίδιοι οι σελέμπριτι με τις δημόσιες σχέσεις τους για να τα καταναλώσουμε εμείς και πραγματικά με ενδιαφέρει αυτή η κατασκευή την οποία δεν αμφισβητούμε καθόλου. Μιλάμε για τους σελέμπριτι, τους βασιλείς ή τους πολιτικούς σαν να τους γνωρίζουμε καλά, αν και ελάχιστοι από εμάς τους έχουν γνωρίσει στην πραγματικότητα.
– Εχετε δει αλλαγές σε αυτόν τον μηχανισμό των σόσιαλ μίντια; Ολοι τώρα προσπαθούν να γίνουν σελέμπριτι.
– Αυτό είναι το θέμα. Γι’ αυτό και η Καρντάσιαν είναι τόσο διάσημη· επειδή έχει πιάσει αυτό το πνεύμα. Με τα κινητά τηλέφωνα μπορείς να φωτογραφίσεις και να τραβήξεις βίντεο τον εαυτό σου και να γίνεις ένας σταρ του Ιντερνετ ακόμη κι αν το κοινό σου δεν είναι πάνω από 200 άτομα. Για πολλούς αυτό είναι ένα μεγάλο κοινό. Μπορείς να είσαι συγγραφέας των σόσιαλ μίντια, σκηνοθέτης των βίντεό σου, ό,τι επιθυμήσεις, είναι ένα νέο επίπεδο, και το φοβερό είναι ότι δεν μπορείς να πεις με σιγουριά τι είναι ψεύτικο, τι είναι κατασκευασμένο, σκηνοθετημένο ή αληθινό. Η Καρντάσιαν, π.χ., ξοδεύει πολύ χρόνο προσπαθώντας να κάνει τον εαυτό της να φαίνεται φυσικός και να φανεί ότι βγάζει αληθινές φωτογραφίες, αλλά είναι σκηνοθετημένες.
Ακόμη και μια φωτογραφία του Μπόρις Τζόνσον να ζωγραφίζει, μια εικόνα τραβηγμένη πίσω από κάτι θάμνους, που είναι πολύ του στυλ μου, είμαι σίγουρη ότι ήταν σκηνοθετημένη. Δεν μπορώ να φανταστώ τον Τζόνσον να ζωγραφίζει. Βλέπουμε αυτές τις εικόνες και λέμε ότι ναι, και εμείς μπορούμε να είμαστε διάσημοι, αν κάνουμε παρόμοια πράγματα στο σπίτι και τα βιντεοσκοπήσουμε ή αν φωτογραφίσουμε τον εαυτό μας.
Ο Ελτον Τζον με τη σωσία της βασίλισσας Ελισάβετ. «Δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τι είναι πραγματικό τώρα πια και θέλω να το δείξω με αυτό το παράδειγμα», λέει η Αλισον Τζάκσον.
Η ίδια η φύση της φωτογραφίας είναι απάτη, ένα μέσο εξαπάτησης
– Το γεγονός ότι σήμερα οι άνθρωποι πιστεύουν πιο εύκολα σε fake news και σε πλαστές εικόνες ήταν κάτι που είχατε δει να έρχεται από την εποχή της Νταϊάνας, όταν ξεκινήσατε;
– Ναι, βέβαια. Δεν νομίζω γενικά ότι υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στα σόσιαλ μίντια και τα παραδοσιακά μέσα. Το γεγονός ότι τα παραδοσιακά ΜΜΕ αποκαλούν τα σόσιαλ «fake news» είναι πραγματικά υποκριτικό. Στην αρχή της καριέρας μου είδα την «κατασκευή» της πριγκίπισσας Νταϊάνας και το κατάλαβα όταν πέθανε και όταν όλος ο κόσμος άρχισε να θρηνεί για την απώλειά της. Οι άνθρωποι αυτοί νόμιζαν ότι είναι η πραγματική της οικογένεια και όχι απλώς κάποιοι που έτυχε να διαβάσουν μερικά πράγματα για εκείνη στον Τύπο. Αυτό που είδα το 1997 όταν πέθανε η Νταϊάνα έχει οξυνθεί λόγω των σόσιαλ μίντια. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τι είναι πραγματικό και τι όχι. Αυτό που προσπαθούσα να κάνω με τις Mental Images ήταν να δείξω ότι αυτό που έμοιαζε αληθινό ήταν αληθινό, αλλά ήταν αληθινό π.χ. για τον Τζιμ Σμιθ και την Τζέιν Τζόουνς, που όμως το κοινό νόμιζε ότι ήταν η βασίλισσα Ελισάβετ ή η Καμίλα Πάρκερ Μπόουλς. Δεν μπορείς να βασίζεσαι στη δική σου αντίληψη όταν μιλάμε για φωτογραφία. Δεν έχουμε ιδέα πόσο παραπλανητική είναι. Ολα μοιάζουν αληθινά και πιστευτά και γι’ αυτό τα πιστεύουμε. Η ίδια η φύση της φωτογραφίας είναι απάτη, ένα μέσο εξαπάτησης, πριν ακόμα αρχίσουμε να πειράζουμε την εικόνα.
– Στις πρώιμες δουλειές σας φαίνεται σαν να φωτογραφίζετε κρυφά και από απόσταση, ενώ αργότερα μοιάζει να είστε εκεί, μέσα στη σκηνή. Η αλλαγή προσέγγισης ήταν κάτι σκόπιμο;
– Νομίζω ότι είναι θέμα αλλαγής των ανθρώπων. Πριν από 20 χρόνια ήταν αγένεια να φωτογραφίσεις άλλους ανθρώπους. Υπήρχαν παπαράτσι που προσπαθούσαν να φωτογραφίσουν στα κρυφά, ενώ τώρα οι άνθρωποι έρχονται με το τηλέφωνό τους κατά πάνω σου, σε φωτογραφίζουν και σχεδόν χαμογελάς. Είναι κάτι που το περιμένεις. Τώρα δεν είναι ντροπή να φωτογραφίζεις. Αν κάποιος γδύνεται ή σκύβει, δεν υπάρχει πρόβλημα να τραβήξεις μια φωτογραφία. Είμαστε μαριονέτες των σόσιαλ μίντια κάθε δεδομένη στιγμή και αυτή είναι μια μεγάλη πολιτισμική αλλαγή.
Η «Μέριλιν Μονρόε» ενώπιον του «Τζον Κένεντι».
Μπλέκω σε μπελάδες, αλλά περνάμε καλά
– Είχατε ποτέ προβλήματα κάνοντας τη δουλειά σας;
–Συνεχώς, μπλέκω συνεχώς. Είναι εφιάλτης. Πολλές φορές έφτασα κοντά στο να με συλλάβουν. Oταν πρωτοξεκίνησα, ο πρίγκιπας Φίλιππος ήταν χορηγός του Royal College of Art και το κολέγιο δεν μου επέτρεψε να δουλέψω με θέμα την πριγκίπισσα Νταϊάνα. Το στούντιό μου έβλεπε το παλάτι του Κένσιγκτον και όταν πέθανε έβλεπα ανθρώπους να πηγαινοέρχονται κρατώντας μικρά κεριά, θρηνώντας για τον θάνατό της, κλαίγοντας. Ενιωθα υποχρεωμένη να κάνω κάτι για την Νταϊάνα. Οπότε δεν με συμπεριέλαβαν σε καμία από τις εκθέσεις του κολεγίου και κατηγορήθηκα ότι παραβίαζα τα πνευματικά δικαιώματα του Μάριο Τεστίνο, ο οποίος είχε κάνει τα πορτρέτα της Νταϊάνας. Οι δικές του φωτογραφίες, όμως, ήταν ένας από τους παράγοντες που είχαν συμβάλει στη λατρεία της πριγκίπισσας. Προσπαθούσα να τα συνθέσω όλα αυτά σε μια εργασία, αλλά από το κολέγιο μου έλεγαν ότι δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω τις εικόνες του ακόμη και για μια εσωτερική έκθεση.
– Και τελικά τι έγινε;
– Μου επέτρεψαν να δείξω μια φωτογραφία της Νταϊάνας με τον Ντόντι και ένα μωρό (σ.σ. με σωσίες) την ημέρα που θα έφευγα από το κολέγιο. Θυμάμαι να βγαίνω από το στούντιό μου καλυμμένη με χημικά και χαρτιά φωτογραφίας και να βλέπω παραταγμένους περίπου 16 παπαράτσι να με φωτογραφίζουν. Υποθέτω το κολέγιο θα σκέφτηκε ότι εντάξει, τώρα θα ξεφορτωθούμε την Αλισον Τζάκσον, ας πάρουμε τη μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα. Θυμάμαι τον πρύτανη να μιλάει στον πρίγκιπα Φίλιππο και να του λέει ότι σε μερικές ώρες θα έχω φύγει και μετά να γυρίζει σε γκαλερίστες και να λέει ότι αυτή η φωτογραφία θα αξίζει σε λίγο μια περιουσία. Είχα εκπλαγεί από το πώς λειτουργούν τα politics και αυτή ήταν η τελευταία μου ανάμνηση από το Royal College of Art.
Η «δούκισσα της Κορνουάλης Καμίλα» και η «βασίλισσα Ελισάβετ» απολαμβάνουν το ποτό τους.
– Και αργότερα;
– Πάντα με σταματούσαν όταν έκανα τη δουλειά μου. Μια άλλη φορά έβαλα το (ψεύτικο) βασιλικό ζεύγος σε μια άμαξα και πήγαμε στο κέντρο του Λονδίνου, το οποίο δεν είναι παράνομο – μαζεύτηκε πλήθος κόσμου φωνάζοντας και χειροκροτώντας, αλλά αυτό δεν άρεσε στην αστυνομία. Προσπαθούσαν να με συλλάβουν, όμως δεν μπορούσαν να μου δώσουν ούτε κλήση. Τελικά μας έδωσαν μια συνοδεία περιπολικών για να προχωρήσουμε μέσα στο πλήθος. Στο τέλος πήγαμε σε ένα KFC για φαγητό και ήταν πολύ αστείο να φωτογραφίζω τη βασίλισσα να τρώει τραγανές φτερούγες κοτόπουλου. Βέβαια, μας πέταξαν έξω και από εκεί.
Στη Νέα Υόρκη πήγα με τον σωσία του Ντόναλντ Τραμπ και έγινε κάτι απίστευτο. Ολοι λένε ότι τον μισούν, όμως από το πουθενά ήρθε κόσμος για να βγει μια φωτογραφία μαζί του. Είχα προσλάβει πέντε γυναίκες για να κρατούν μπάνερ με συνθήματα όπως «Don’t scratch my pussy» και «Trump is not my President» και ξαφνικά ήρθαν ακόμη 200 γυναίκες, έγινε κανονική διαδήλωση. Η αστυνομία προσπάθησε να με σταματήσει και έτρεμα μήπως μπω φυλακή στη Νέα Υόρκη.
Το όλο θέμα με το να είσαι καλλιτέχνης είναι ότι πρέπει να έχεις ελευθερία του λόγου και της έκφρασης. Οσο περισσότεροι μου λένε για κάτι ότι «δεν πρέπει να το κάνεις», τότε νιώθω ότι πρέπει να το κάνω. Αλλιώς ποιος θα το κάνει; Οπότε ναι, πάντα έχω μπελάδες, πάντα γίνεται ένα χάος. Περνάμε όμως καλά με τους σωσίες, κάνουμε ωραία πράγματα και αυτοί πρέπει να παίξουν τον ρόλο τους. Ο σωσίας π.χ. του Τραμπ δεν μοιάζει καθόλου στον ίδιο, αλλά μόλις βάλει την πορτοκαλιά περούκα μεταμορφώνεται στο τέρας Τραμπ και η πλάκα που κάνουμε είναι φοβερή.
– Θέλησε ποτέ κάποιος αληθινός σταρ να πάρει μέρος σε μια φωτογράφισή σας;
– Ναι, βέβαια. Στην Αθήνα θα δείξω μια σειρά από φωτογραφίες με τον πραγματικό Ελτον Τζον παρέα με την ψεύτικη βασίλισσα. Και αυτό γιατί δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τι είναι πραγματικό και τι όχι τώρα πια και θέλω να το δείξω με αυτό το παράδειγμα. Θα δείξω και μια φωτογραφία του πραγματικού πρίγκιπα Φιλίππου την ώρα που βλέπει ένα έργο μου.
– Θα είναι ο αληθινός;
– Ναι. Αυτό ήταν πάλι ένα πρόβλημα με το κολέγιο. Ηξερα ότι θα έπρεπε να περάσει δίπλα από ένα έργο μου για να μπει μέσα στην αίθουσα του κολεγίου, οπότε έδωσα φωτογραφικές μηχανές σε έξι σπουδαστές και φίλους μου για να τραβήξουν ένα καρέ. Εγώ στεκόμουν σε μια άκρη και ο πρύτανης που με είδε ζήτησε από έναν καθηγητή να έρθει και να πάρει τα αρνητικά. Με κυνήγησε στους διαδρόμους για να τα πάρει και όταν με έφτασε του είπα απλώς «ποια αρνητικά;».
– Υπάρχουν Ελληνες σελέμπριτι στη λίστα σας;
– Ποιος θα έλεγες ότι είναι καλό παράδειγμα;
– Δεν ξέρω, μήπως κάποιος από τους πολιτικούς μας;
– Ποιος είναι ο επικεφαλής;
– Ο πρωθυπουργός λέγεται Κυριάκος Μητσοτάκης.
– Θα το σκεφθώ. Μήπως να με βοηθήσετε να βρω ένα σωσία του; Ή θα μπορούσα να κάνω ζωντανά κάστινγκ στην έκθεση. Εχω πάντα μαζί μου περούκες.
*Η έκθεση της Αλισον Τζάκσον «Seeing is deceiving», σε επιμέλεια Μαρίνας Νικολετοπούλου, διαρκεί από τις 2 έως τις 9 Δεκεμβρίου στο θέατρο Παλλάς
