Kathimerini.com.cy
Της ΘΕΟΦΑΝΩΣ ΧΙΩΤΕΛΛΗ ΚΥΠΡΗ
*Στη μνήμη της Ρήνας Κατσελλή. Η επικήδειος ομιλία που εκφωνήθηκε την ημέρα της κηδείας της από τη Θεοφανώ Χιωτέλλη Κυπρή, φιλόλογο-ερευνήτρια.
«Με θλίψη πολλή και μεγάλο πόνο ψυχής αποχαιρετούμε σήμερα για το τελευταίο της ταξίδι μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της Κερύνειας, την πολύ γνωστή συγγραφέα, την αγωνίστρια, την αγαπημένη Κερυνειώτισα Ρήνα Κατσελλή, που το πνευματικό της έργο και η πλούσια δράση της θα τιμούν πάντοτε την πόλη που τη γέννησε και την ανάθρεψε. Δυσαναπλήρωτο το κενό που αφήνει πίσω της η Ρήνα Κατσελλή στον χώρο των γραμμάτων, στην Κερύνεια, στην Κύπρο γενικότερα. Πολύ μεγάλη η απώλεια για τις δύο θυγατέρες της, τη Μαρία και τη Σταυρινή, για τ’ αδέλφια της, τον Κυριάκο και τον Γιάννη, για τους φίλους και όλους τους συνεργάτες της, αλλά πολύ μεγάλη και για την Κερύνεια, αφού η ζωή της ολόκληρη υπήρξε μια συνεχής, πολύπλευρη και ουσιαστική προσφορά προς τον τόπο της, για τον οποίο εργάστηκε με υποδειγματική αφοσίωση και αυταπάρνηση. Ιδιαίτερα μετά το 1974 και την τουρκική κατοχή, η Ρήνα Κατσελλή, με το όραμα πάντοτε της απελευθέρωσης και της επιστροφής στην αγαπημένη πόλη, αποδύθηκε σε ένα συνεχή και επίμονο αγώνα για τη συντήρηση της ιστορικής μνήμης της Κερύνειας.
Η Ρήνα Κατσελλή γεννήθηκε στην Κερύνεια το 1938. Εκεί έζησε και μεγάλωσε. Πατέρας της ήταν ο Σταύρος Χαραλαμπίδης, γιος του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, γνωστού στην Κερύνεια ως Λόρτου, και μητέρα της η Ελένη, κόρη του Γιάννη Καρίολου Κεπέρη. Αξίζει να αναφερθεί ότι πρόγονός της από την πλευρά του πατέρα της ήταν ο παπα-Χαράλαμπος Οικονόμος, που στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας το 1860, μέσα σε πολύ αντίξοες συνθήκες, δυναμικά πρωτοστάτησε για να κτιστεί η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, προστάτη της Κερύνειας από τα βυζαντινά χρόνια. Δυναμική και αποφασιστική η Ρήνα από μαθήτρια του Γυμνασίου της Κερύνειας εντάχθηκε στις τάξεις της ΕΟΚΑ και έλαβε μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, ως η επικεφαλής της ομάδας των γυναικών της Κερύνειας. Το έργο της σημαντικό. Ήταν υπεύθυνη για τη μεταφορά αλληλογραφίας των ανταρτών, τη συγγραφή προκηρύξεων, τη διανομή όπλων, τροφίμων και άλλων υλικών. Μετά την αποφοίτησή της από το Γυμνάσιο, φοίτησε για έναν χρόνο στη Σχολή Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά το 1957 αποφάσισε να επιστρέψει στην Κερύνεια και να επανενταχθεί στην ΕΟΚΑ, για να συνεχίσει τον αγώνα. Συνεργάστηκε στενά με τον τομεάρχη της Κερύνειας Κυριάκο Μάτση, ο οποίος, όταν βρισκόταν στην πόλη, συναντούσε τους παράγοντες της Κερύνειας στο πατρικό της σπίτι, ενώ σε συγγενικό της σπίτι, του Αντρέα και της Ελένης Καρεφυλλίδη, είχε δημιουργηθεί το κρησφύγετό του. Η Ρήνα συνελήφθη από τους Άγγλους το καλοκαίρι του 1958, στο πλαίσιο του ανθρωπομαζώματος στην Κερύνεια και φυλακίστηκε για ένα διάστημα. Στον αγώνα γνώρισε και τον Στέλιο Κατσελλή, που ήταν επίσης ενταγμένος στις τάξεις της ΕΟΚΑ. Ο γάμος τους έγινε το 1959. Ο Στέλιος Κατσελλή, διατέλεσε δήμαρχος Κερύνειας (1964-1978), και κατά διαστήματα αργότερα υπουργός Παιδείας, Άμυνας και Προεδρίας.
Στην Κερύνεια η Ρήνα ήταν ενεργό μέλος του Συλλόγου Αποφοίτων του Γυμνασίου Κερύνειας, του γνωστού ΣΑΓΚ, που τότε είχε σημαντική πνευματική-πολιτιστική δράση. Για ένα διάστημα ήταν και η υπεύθυνη του περιοδικού «Πολιτισμός» που εξέδιδε ο σύλλογος. Από τον ΣΑΓΚ ανεβάστηκαν στη σκηνή και τα πρώτα θεατρικά της έργα. Με δική της πρωτοβουλία, το 1966 με μια ομάδα Κερυνειωτών, που ήθελαν να διασώσουν τις παραδόσεις και τα έθιμα της περιοχής, ίδρυσαν τον Λαογραφικό Όμιλο Κερύνειας, ο οποίος, υπό την αιγίδα του Δημαρχείου Κερύνειας, ανέλαβε τη διοργάνωση των πιο πολλών πολιτιστικών του εκδηλώσεων και μεταξύ άλλων και τη διοργάνωση των παραδοσιακών γιορτών του Κατακλυσμού. Από την αρχή της ίδρυσής του ο Λαογραφικός Όμιλος καθιέρωσε και σειρά εκδόσεων για τον πολιτισμό και την ιστορία της Κερύνειας, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα και αριθμεί πέραν των πενήντα τόμων.
Σημαντική ήταν και η δράση της μέσα από τον «Σύνδεσμο Φίλοι της Κυπριακής Βιβλιοθήκης», για την αναβάθμιση και στέγασή της Κυπριακής Βιβλιοθήκης σε νέο κτήριο που να ανταποκρίνεται καλύτερα στον σημαντικό της ρόλο
Η εγκατάσταση στη Λεμεσό
Μετά την τουρκική εισβολή, η οικογένειά της κατέφυγε στη Λεμεσό, όπου το εκτοπισμένο Δημαρχείο της Κερύνειας βρήκε φιλόξενη στέγη στο Δημοτικό Μέγαρο Λεμεσού. Στη Λεμεσό είχαν καταφύγει πολλοί Κερυνειώτες πρόσφυγες. Το αίσθημα ευθύνης του Στέλιου Κατσελλή για στήριξη των προσφύγων Κερυνειωτών και οι κοινωνικές ευαισθησίες της Ρήνας για στήριξη των γυναικών συνέτειναν να ιδρυθεί τότε στη Λεμεσό από το Δημαρχείο Κερύνειας ο Οργανισμός Βιοτεχνίας Εκτοπισμένων Γυναικών, που βοήθησε πολλές οικογένειες. Όταν το 1978 εγκαταστάθηκαν στη Λευκωσία, έγνοια της ήταν η επανασύνδεση των Κερυνειωτών στον εκτοπισμό και η ανασυγκρότηση του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας. Ως γραμματέας του Ομίλου για σαράντα χρόνια και στη συνέχεια ως υπεύθυνη των εκδόσεών του και από το 2015 ως επίτιμη πρόεδρός του η Ρήνα Κατσελλή ήταν συνέχεια η ψυχή του Ομίλου. Αναλάμβανε πάντοτε το βάρος για τη διοργάνωση όλων των εκδηλώσεων, καθώς και τη συγγραφή δεκάδων βιβλίων για την Κερύνεια που εκδίδονταν από τον Λαογραφικό Όμιλο. Ακούραστη, είχε δημιουργήσει και τον εκδοτικό οίκο «Χρυσοπολίτισσα», που εξέδιδε πολλά δικά της βιβλία αλλά και βιβλία άλλων λογοτεχνών.
Ένας ελεύθερος άνθρωπος
Στο πλαίσιο του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας, είχαμε μια πολύχρονη συνεργασία με τη Ρήνα Κατσελλή και είχα την ευκαιρία να γνωρίσω καλά και να εκτιμήσω τον χαρακτήρα της, αλλά και να θαυμάσω τις ικανότητες και τα σπάνια χαρίσματα της πολυτάλαντης αυτής προσωπικότητας. Ως άνθρωπος, η Ρήνα Κατσελλή ήταν πάντοτε απλή και καταδεκτική, συνεργαζόταν φιλικά με όλους και ήταν σε όλες τις περιπτώσεις έτοιμη να αναλάβει οποιαδήποτε ευθύνη, με τη δυναμικότητα και αποτελεσματικότητα που τη χαρακτήριζε, χωρίς να υπολογίζει ποτέ κόπο και χρόνο. Διακρινόταν για τον ήρεμο και καλό χαρακτήρα της, τη θετική και σοφή σκέψη της, την εργατικότητα και την ανθρωπιά της. Έντιμη, ανιδιοτελής, ένας ελεύθερος άνθρωπος, με ευθύτητα και ανεξαρτησία σκέψης, με δυνατή θέληση, με αυστηρές αρχές, υπόδειγμα ήθους και βαθιάς αξιοπρέπειας.
Οι κοινωνικές ευαισθησίες της για στήριξη των δικαιωμάτων των γυναικών καθόρισαν τη δράση της και όταν αποφάσισε να αναμειχθεί στην πολιτική. Οργάνωσε τις πρώτες ομάδες γυναικών που αποτέλεσαν τη γυναικεία οργάνωση του Δημοκρατικού Κόμματος, τη ΓΟΔΥΚ, και ως βουλευτής του ΔΗΚΟ από το 1981 ως το 1996, εκπροσωπώντας την επαρχία Κερύνειας, η πρώτη Ελληνοκύπρια στη Βουλή, στήριξε τους αγώνες των γυναικών για ισότητα, όπως αγωνίστηκε και για τα δικαιώματα των προσφύγων, γιατί η Ρήνα ήταν πάντοτε ασυμβίβαστη σε θέματα αρχών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σημαντική ήταν και η δράση της μέσα από τον «Σύνδεσμο Φίλοι της Κυπριακής Βιβλιοθήκης», για την αναβάθμιση και στέγασή της Κυπριακής Βιβλιοθήκης σε νέο κτήριο που να ανταποκρίνεται καλύτερα στον σημαντικό της ρόλο, γιατί πίστευε πάντοτε στη μεγάλη σημασία που πρέπει να δίδει κάθε κράτος στην εθνική του βιβλιοθήκη. Στον πνευματικό τομέα, στον οποίο επιδόθηκε ιδιαίτερα η Ρήνα Κατσελλή, επανειλημμένα διακρίθηκε και καθιερώθηκε, ως μια ξεχωριστή φυσιογνωμία, αφήνοντας πίσω της τεράστιο συγγραφικό έργο, λογοτεχνικό, αλλά και ιστορικό - ερευνητικό. Δημοσίευσε θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, διηγήματα, δοκίμια, βιογραφίες, ποιήματα. Τιμήθηκαν με κρατικό βραβείο τα μυθιστορήματά της Στα βουνά της Τραμουντάνας, Γαλάζια Φάλαινα, καθώς και η μελέτη - δοκίμιο Σάββας Χρίστης-Ο Αλλιώτικος. Έτυχε όμως και πολλών άλλων βραβεύσεων από διάφορα πνευματικά ιδρύματα. Βιβλία της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά και ρωσικά. Το 2010 η Κυπριακή Δημοκρατία την τίμησε με το Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών,
Εκτός από το γράψιμο, εκείνο που την ξεκούραζε ήταν η μουσική, ιδιαίτερα η κλασική μουσική. Ήταν ο άνθρωπος ο καλλιεργημένος, που αγαπούσε την τέχνη σε όλες της τις μορφές. Από μικρή μαθήτρια έπαιζε βιολί και πιάνο. Αλλά στις αγαπημένες ενασχολήσεις της ήταν και η ζωγραφική.
Μεταφέρω δικά της λόγια από μια πρόσφατη συνέντευξη: «Ήμουν τυχερή γιατί είχα στηρίγματα αυτά που έμαθα να αγαπώ, τη λογοτεχνία, το θέατρο, τον ποιοτικό κινηματογράφο, τη μουσική, τον κήπο, ακόμη και τις χειροτεχνίες μου, τα κυπριακά ξυλόγλυπτα, τη ζωγραφική, το απλό πλέξιμο και το ράψιμο μπροστά στην τηλεόραση». Το συγγραφικό της έργο σχεδόν στο σύνολό του αναφέρεται στην Κερύνεια, στον τόπο και τους ανθρώπους του, γραμμένο με πολλή αγάπη. Αγάπη, πάθος και όραμα για τον τόπο της, που γίνονται έκφραση δύναμης, γόνιμης και δημιουργικής.
Αστείρευτη πηγή έμπνευσης η γενέθλια πόλη της
Η Κερύνεια είναι μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης για τη συγγραφέα. Η Κερύνεια ζει μέσα από πολλά βιβλία της Ρήνας Κατσελλή, στην προσπάθεια της να διασώσει και να αναβιώσει το παρελθόν για να αποκαταστήσει την ιστορική φυσιογνωμία της γενέθλιας πόλης της που τόσο έχουν αλλοιώσει σήμερα οι Τούρκοι εισβολείς. Η Κερύνεια προβάλλεται με ποικίλους τρόπους είτε μέσα από έντονα βιώματα της ζωής της στην πόλη της μέχρι το 1974 που έγινε πρόσφυγας ή μέσα από μνήμες και αφηγήσεις Κερυνειωτών, είτε με έρευνα και αναδρομή στις ρίζες και τους προγόνους. Με χαρακτήρα καθαρά ερευνητικό- ιστορικό, αναφέρω ενδεικτικά τα βιβλία «Κερύνεια- Ιστορική Λαογραφική έρευνα», «Της Κερύνειας μας- Ιστορία της Πόλης», «Ιστορία του Δημαρχείου», «Θαλασσινή και τουριστική Κερύνεια». Αλλά και οι άνθρωποι της Κερύνειας, ο πολιτισμός και η δράση τους γίνονται αντικείμενο συστηματικής έρευνας και μελέτης εκ μέρους της. Μέσα από πολλές μονογραφίες της προβάλλονται Κερυνειώτες που προσέφεραν στην πόλη και άφησαν πίσω τους σημαντικό έργο. «Ραγιάς, ο άνθρωπος και το φύλλο», «Νίκος Κρανιδιώτης-Η εποχή και το λογοτεχνικό του έργο», «Σάββας Χρίστης, ο Αλλιώτικος», «Ο Κερυνειώτης Κώστας Κατσελλής, ο άνθρωπος και ο τόπος» είναι μερικά από τα πολλά που έχει δημοσιεύσει. Εκτός από τα πλούσια βιογραφικά στοιχεία τους, ερευνά τις συνθήκες της εποχής τους, τις γενεαλογίες Κερυνειωτών από παλιά, μελετά ιδιωτικά αρχεία και δημοσιεύει ανέκδοτες επιστολές ή άλλα έγγραφα.
Τόπος μου η Κερύνια
Η συγγραφέας ταυτίζεται με τον τόπο της και νιώθει ότι ανήκει σ’ αυτόν. Ιδιαίτερα μετά τον εκτοπισμό το θέμα την προβληματίζει βαθιά και αισθάνεται πιο έντονα ότι η ίδια ανήκει στην Κερύνεια, όπως και κάθε Έλληνας Κερυνειώτης. Το διατυπώνει σε μια ημερολογιακή της κατάθεση στο βιβλίο «Πρόσφυγας στον τόπο μου», που είναι η συγκλονιστική της μαρτυρία για το δράμα της τουρκικής εισβολής και της προσφυγιάς, όπως το έζησε η ίδια το 1974: «Ο τόπος μου είναι η Κερύνια, μα Κερύνια δεν είναι μόνο ο γεωγραφικός χώρος που κατακρατούν τώρα οι εισβολείς. Ένα κομμάτι της πόλης μου είμαι κι εγώ, είναι η μητέρα, είναι και οι 40 αιώνες ελληνικής παράδοσης που όλοι οι Κερυνιώτες κουβαλούν μέσα τους». Μέσα από τα βιβλία της η Ρήνα Κατσελλή επιτυγχάνει με πολύ φυσικό τρόπο να γίνει η φωνή όλων των Κερυνειωτών, να εκφράσει τα αισθήματα, την αγωνία και τον βαθύ πόνο τους, να ταυτιστεί με αυτούς και να αποδώσει τη συλλογική οργή και πίκρα για το μεγάλο έγκλημα της εισβολής και της προσφυγοποίησης, να αγωνιστεί γι’ αυτούς και τα δικαιώματά τους, ως γνήσια Γυναίκα της Kερύνειας. Γυναίκα της Κερύνειας υπογράφει η Ρήνα Κατσελλή το βιβλίο της «Πρόσφυγας στον τόπο μου». Γυναίκα της Κερύνειας, ένας τίτλος για την ίδια, που τον τιμά και τον αποδεικνύει σε κάθε περίπτωση, προσδίδοντάς του βαθύ και ουσιαστικό περιεχόμενο, όπως το υπαγορεύουν οι καταβολές της κερυνειώτικης καταγωγής της και οι δικές της ευαισθησίες. Γυναίκα της Κερύνειας η Ρήνα Κατσελλή, όπως μαρτυρεί το πλούσιο και πολύμορφο συγγραφικό της έργο, και όπως φανερώνει γενικότερα η πολύπλευρη δράση της, είτε πολιτική είτε πολιτιστική και κοινωνική μέσα από πολλά οργανωμένα πολιτιστικά και κοινωνικά σύνολα.
Σήμερα κλείνει η τελευταία σελίδα από το μεγάλο κεφάλαιο της ζωής της ξεχωριστής αυτής Γυναίκας της Κερύνειας. Η Ρήνα φεύγει, αλλά το πνεύμα της θα παραμένει πάντοτε ζωντανό στα βιβλία της, που αποτελούν την πιο πολύτιμη παρακαταθήκη για τη νεότερη γενιά. Σύμφωνα με τους στίχους της «Η Κερύνεια ξέρει να περιμένει στα παιδιά μας». Εμείς θα τη θυμούμαστε πάντα με αγάπη και απέραντη ευγνωμοσύνη για ό,τι έχει προσφέρει.
Αιωνία της η μνήμη και ελαφρύ το χώμα που θα τη σκεπάζει.
