Η Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO και οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού ανακοίνωσαν ότι ο Εθνικός Κατάλογος Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς εμπλουτίστηκε με έξι νέες εγγραφές και μιας επιπλεόν υφιστάμενης εγγραφής, σύμφωνα με απόφαση της Ειδικής Επιτροπής για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, η οποία εξέτασε τις αιτήσεις που υποβλήθηκαν το 2019 από ενδιαφερόμενους φορείς και κοινότητες.
Συγκεκριμένα, οι έξι νέες εγγραφές είναι οι παρακάτω: α) Κυπριακές Φωνές, οι οποίες κατανέμονται σε ολόκληρη την Κύπρο (αγροτικές και αστικές περιοχές), αλλά και στις κυπριακές παροικίες της διασποράς στην Ευρώπη, Αμερική, Αφρική και Αυστραλία. β) Ελιά: καλλιέργεια, παράγωγα, χρήσεις, γ) στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά συμπεριλήφθηκε και ο γαλακτοκομικός πολιτισμός της Κύπρου (παραδοσιακές πρακτικές, τεχνικές παρασκευής και εθιμική ζωή). δ) Παραδοσιακό οφτό κλέφτικο της Κύπρου. στ) Μαξίλλες Λυσού. ζ) Παραδοσιακά αρτοσκευάσματα και ζυμώματα Ριζοκαρπάσου: τρόποι παρασκευής και εθιμική ζωή. Και τέλος με την υφιστάμενη εγγραφή Πασχαλινά έθιμα.
Νέα Προκήρυξη
Προκηρύσσεται, επίσης, ο νέος κύκλος υποβολής αιτήσεων για το 2020, με σκοπό τον εμπλουτισμό του Εθνικού Καταλόγου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η προθεσμία υποβολής αιτήσεων για την πρώτη φάση της διαδικασίας είναι 28 Φεβρουαρίου 2020 (επισυνάπτεται το έντυπο υποβολής πρότασης για εγγραφή). Περισσότερες πληροφορίες για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου, τα εγγεγραμμένα στοιχεία και τη διαδικασία συμπερίληψης στον Εθνικό Κατάλογο μπορείτε να βρείτε στον ιστοχώρο της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO (www.unesco.org.cy).
Καρπασίτικα ψωμιά και παφίτικη φωνή
α) Κυπριακές Φωνές
«Φωνές», στην κυπριακή μουσική παράδοση λέγονται διάφορες μελωδίες, πάνω στις οποίες τραγουδιούνται νέα δίστιχα, κυρίως ερωτικά, αλλά όχι αποκλειστικά. Οι κυπριακές «Φωνές», στη μορφή που διατηρούνται σήμερα, εξακολουθούν να αποτελούν μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης και εξωτερίκευσης της ταυτότητας και των συναισθημάτων των Κυπρίων. Σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της προσωπικής ιδιοσυγκρασίας στην ερμηνεία/εκτέλεση των κυπριακών «Φωνών» έχουν οι έμπειροι παραδοσιακοί ερμηνευτές μεγαλύτερης ηλικίας και οι καταξιωμένοι τραγουδιστές και δάσκαλοι παραδοσιακής μουσικής και τραγουδιού που εξακολουθούν να ερμηνεύουν.
Οι αιτητές για τη συμπερίληψη των φωνών στο Κατάλογο ήταν οι: Μιχάλης Ττερλικκάς – Μουσική Παρέα «Μούσα», Λαογραφικός Όμιλος Λεμεσού, Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, Ευαγόρας Καραγιώργης, δρ Αντιγόνη Πολυνείκη.
β) Ελιά: καλλιέργεια, παράγωγα, χρήσεις
Η ελιά αποτελεί ένα από τα μακρόβια ξηρικά δέντρα, που δίνει πολύτιμο καρπό, που χρησιμοποιείται για τη διατροφή (πράσινες και μαύρες ελιές) αλλά και την παραγωγή ελαιόλαδου, το οποίο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα και για μια σειρά άλλων σκοπών όπως τελετές, θεραπείες, κ.ά. Κανένα άλλο δέντρο δεν ταυτίστηκε με κάποια περιοχή όσο η ελιά με τη Μεσόγειο. Aποτελεί το κυριότερο χαρακτηριστικό του αγροτικού κυπριακού τοπίου. Συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος. Ελιά και ελαιόλαδο συμπεριλαμβάνονται στη μεσογειακή διατροφή, τα οφέλη της οποίας έχουν αναγνωριστεί διεθνώς εδώ και δεκαετίες.
Οι αιτητές για τον κατάλογο ήταν οι: Δήμος Τσερίου, Κοινοτικό Συμβούλιο Καπουτίου, Προσφυγικό Σωματείο Καλού Χωριού Καπούτι, Εκκλησιαστική Επιτροπή Καπουτίου, Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής
γ) Γαλακτοκομικός πολιτισμός της Κύπρου: παραδοσιακές πρακτικές, τεχνικές παρασκευής και εθιμική ζωή
Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ιδιαίτερα το χαλλούμι και η αναρή, αλλά και ο τραχανάς, το γιαούρτι και το τυρί της φλαούνας, παραδοσιακά παρασκευάζονταν και καταναλώνονταν σε όλη την Κύπρο. Τα παραδοσιακά γαλακτοκομικά προϊόντα της Κύπρου αποτελούσαν βασικό στοιχείο της παραδοσιακής διατροφής και ως εκ τούτου θεωρούνται βασικό στοιχείο της Μεσογειακής Διατροφής. Επιπλέον, έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερες τεχνικές παρασκευής τους, οι οποίες σε μερικές περιπτώσεις χαρακτηρίζονται και από τοπικές παραλλαγές.
Οι ενδιαφερόμενες κοινότητες και φορείς που αιτήθηκαν τη συμπερίληψη είναι κάτωθι: Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής, Δήμος Ακανθούς, Δήμος Αθηένου, Αναπτυξιακή Εταιρεία Επαρχιών Λάρνακας Αμμοχώστου, Καλλινίκειο Δημοτικό Μουσείο Αθηένου, Κοινοτικό Συμβούλιο Δοράς, Κοινοτικό Συμβούλιο Κάτω Πύργου, Δήμος Λευκονοίκου, Κοινοτικό Συμβούλιο Πάχνας, Κοινοτικό Συμβούλιο Πισσουρίου, Κοινοτικό Συμβούλιο Πραστειό- Αυδήμου, Κοινοτικά Συμβούλια Ριζοκαρπάσου, Λαογραφικός Όμιλος Ριζοκαρπάσου
Το πατροπαράδοτο οφτό και τα παστά σύκκα
δ) Παραδοσιακό οφτό κλέφτικο της Κύπρου
Εκτός από την Αθηαίνου, που υπέβαλε την αίτηση, το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου προσφέρεται σε όλη την Κύπρο, με τοπικές παραλλαγές.Το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου είναι το κρέας, που ψήνεται στους παραδοσιακούς κτιστούς φούρνους, σε πήλινα δοχεία ή λαμαρίνες. Το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου στην Αθηένου φτιάχνεται με προβατίσιο κρέας, από ζώο που έχει κλείσει ένα έτος. Χρησιμοποιούνται όλα τα κομμάτια από το σώμα του ζώου, τα οποία αλατίζονται και μπαίνουν σε πήλινα δοχεία, τους «τταβάδες», κατασκευασμένα στον Κόρνο.
Οι ενδιαφερόμενες κοινότητες, σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου είναι οι εξής: Ο Δήμος Αθηένου, το Καλλινίκειο Δημοτικό Μουσείο Αθηένου, οι ιδιοκτήτες των τοπικών ταβερνών και των αιθουσών δεξιώσεων, οι οποίοι είναι και οι ειδικοί στην προετοιμασία και στο καλό ψήσιμο του οφτού, καθώς και ο κόσμος της Αθηένου που εξακολουθεί να κάνει το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου στο σπίτι του, αποτελούν τους φορείς που σχετίζονται με το προτεινόμενο στοιχείο. Αυτοί οι φορείς είναι και οι κύριοι συνεχιστές του στοιχείου. Το παραδοσιακό οφτό της Κύπρου προσφέρεται σε όλη την Κύπρο, με παραλλαγές στο κρέας, στο ψήσιμο, στη γεύση και στο άρωμα.
Ο αιτητής για την συμπερίληψη στον κατάλογο είναι ο: Δήμος Αθηένου και Καλλινίκειο Δημοτικό Μουσείο Αθηένου
στ) Μαξίλλες Λυσού
Οι μαξίλλες είναι ένα ιδιαίτερο είδος παστού σύκου που συναντάται στη Λυσό και στη γύρω περιοχή. Στην κοινότητα Λυσού γινόταν μεγάλη παραγωγή και εμπορία των μαξίλλων. Μεγάλες ποσότητες αποστέλλονταν σε χοντρέμπορους στη Λευκωσία και στην Πάφο. Περισσότερο γνωστά είναι τα παστά σύκα της περιοχής του Πύργου Τυλληρίας τα οποία κατασκευάζονται με μικρά άσπρα σύκα και με διαφορετικό τρόπο παραγωγής και διατήρησης. Οι μαξίλλες είναι ένα είδος παστού σύκου αποξηραμένου στον ήλιο το οποίο παρασκευάζεται στο χωριό Λυσός της επαρχίας Πάφου. Διαφοροποιείται από τα άλλα παστά σύκα λόγω του τρόπου παρασκευής και της γεύσης. Μαζί με άλλα κυπριακά προϊόντα όπως αμύγδαλα, σταφίδες και καρύδια αποτελούν έδεσμα και μεζέ συνοδευτικό για τη ζιβανία, το κονιάκ και το κρασί.
Ο αιτητής που αιτήθηκε για τη συμπερίληψη στον κατάλογο Αύλης Πολιτιστικής Κληρονομίας είναι η: Κοινότητα Λυσού και Σύνδεσμος Αποδήμων Λυσου
ζ) Παραδοσιακά αρτοσκευάσματα και ζυμώματα Ριζοκαρπάσου: τρόποι παρασκευής και εθιμική ζωή
Τα παραδοσιακά αρτοσκευάσματα και ζυμώματα του Ριζοκαρπάσου αποτελούσαν βασικό στοιχείο της παραδοσιακής διατροφής. Τα στοιχεία που περιγράφονται στην αίτηση παρασκευάζονταν μόνο στο Ριζοκάρπασο, έχουν ειδικές ονομασίες που δεν απαντούν σε άλλες περιοχές της Κύπρου και παρασκευάζονται το κάθε ένα με ειδικό τρόπο και σχετίζονται το κάθε ένα με έθιμα, ήθη, δοξασίες, πεποιθήσεις, θρησκευτικές γιορτές, γιορτές των σταθμών της ζωής του ανθρώπου κ.ά.
Τα είδη
Τα προτεινόμενα στοιχεία για εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι όλα τα αρτοσκευάσματα και ζυμώματα του Ριζοκαρπάσου: Τα δοξάρκα, τα σιλίχνια, οι αυγωτές, τα μιλλωμένα κουλούρια, οι αφράντες, η αφράντα η πεντοτύπαρη, οι αφλαούνες(φλαούνες), τα μικρά στρογγυλά αφραντούθκια, τα αφραντούθκια με νουρά (ουρά), οι μιλλόπιττες, τα σταυροκούλουρα, οι παντυσίες, οι λαγγόπιττες, οι γεννόπιττες, ο βασίλης, τα βασιλούθκια, τα λουλλούθκια, οι σχινόπιττες, οι κορασιές, τα τουμάτσια, οι κουταλάες, ο φτενίτης (το τριν), ο φιδές, τα μακαρουνούθκια, τα μακαρούνια τα τρυπητά, ο κουρτουλόπορτος, η νερόσουπα, ο τραχανάς, το πουρκούρι (πνιγούρι), η γρούτα, οι πισίες, οι σακόπιττες, οι τσιριγγόπιττες, οι λιτρατζιένες, οι λαόπιττες, το καπηρώ, οι σιεπαστές (κολοκυθόπιττες), οι σπαναχόπιττες (σιεπαστές με το σπανάχι), τα πουρέκκια με σπαχάκι, οι ελιόπιττες, οι χαλλουμόπιττες, τα πουρέκια της αναρής, του χαλλουμιού, του κιμά, οι ξινιατόπιττες, τα ξεροτήανα τα μπατά, τα ξεροτήανα τα ταρακτά ή λαλαγκούθκια, οι κουλλούρες οι τζιρταρένες (κριθαρένιες), οι ραφκιόλες και οι φανουρόπιττες.
Οι αιτητές για τον κατάλογο ειναί τα: Κοινοτικά Συμβούλια Ριζοκαρπάσου ενοριών Λεκού, Ανάβρυσης και Αγίας Τριάδας, Λαογραφικός Όμιλος Ριζοκαρπάσου, Σωματείο «Το Ριζοκάρπασον», Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής
Οι ενδιαφερόμενες κοινότητες και σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου είναι : Οι φορείς συνεχιστές των στοιχείων αυτών είναι οι κάτοικοι της ίδιας της κωμόπολης Ριζοκαρπάσου οι εγκλωβισμένοι και όλοι οι Ριζοκαρπασίτες πρόσφυγες που ζουν στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου, αλλά και οι Ριζοκαρπασίτες της διασποράς (Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία, Αμερική και Νότιος Αφρική). Με την εγκατάσταση Ριζοκαρπασιτών μετά το 1974 στις υπόλοιπες περιοχές της Κύπρου, η παρασκευή των περίφημων ριζοκαρπασίτικων αρτοσκευασμάτων διαδόθηκε και πλέον παρασκευάζονται και σε άλλες περιοχές.
η) Πασχαλινά Έθιμα
Τα έθιμα του Πάσχα τα συναντάμε στην πόλη της Πάφου και σχεδόν σε όλα τα χωριά της επαρχίας (Γιόλου, Κάθηκας, Λέμπα, Λετύμπου, Μηλιού, Παναγιά, Χολέτρια), καθώς και σε άλλες περιοχές της Κύπρου. Το Πάσχα θεωρείται η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας και κάθε χρόνο οι πιστοί παρακολουθούν με κατάνυξη την πορεία του Κυρίου από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι και την Ανάσταση του. Κατά τη διάρκεια της Αγίας Εβδομάδας, οι πιστοί συγκεντρώνονται στους ναούς για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία. Παράλληλα με την συμμετοχή τους στη λειτουργία, οι κυπριακές οικογένειες βιώνουν τις άγιες αυτές μέρες μέσα από μια σειρά εθίμων, το οποία αποτελούν κληροδότημα των παλαιότερων γενιών στις νεότερες. Δεν υπάρχει πόλη ή χωριό της ελεύθερης Κύπρου που να μην πραγματοποιεί κάποια από τα έθιμα του Πάσχα, παράλληλα ή ταυτόχρονα με τις εκκλησιαστικές ακολουθίες: μικροί και μεγάλοι συμμετέχουν στην αναπαράσταση της Βαϊοφόρου, στο στόλισμα και την περιφορά του Επιταφίου, στην παρασκευή των πασχαλινών ζυμωμάτων, στην ετοιμασία της λαμπρατζιάς, την πρώτη Ανάσταση το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου και το αποκορύφωμα το βράδυ της Ανάστασης όπου όλοι οι πιστοί σπεύδουν να ακούσουν τον «Καλό Λόγο».
Ο αιτητής για τον κατάλογο είναι ο : Λαογραφικός Όμιλος «ΚΤΗΜΑ»
Ενδιαφερόμενες κοινότητες σχετικοί φορείς και συνεχιστές του στοιχείου: Κοινότητες επαρχίας Πάφου (Γιόλου, Κάθηκας, Λέμπα, Λετύμπου, Μηλιού, Παναγιά, Χολέτρια), οι οποίες ενημερώθηκαν για την πρωτοβουλία του Λαογραφικού Ομίλου Κτήμα να εγγράψει το στοιχείο στον Εθνικό Κατάλογο ΑΠΚ και δήλωσαν γραπτώς ότι κάθε Πάσχα αναβιώνουν τα πατροπαράδοτα έθιμα που αναφέρονται στην αίτηση. Κοινότητες επαρχίας Λεμεσού: Σύνδεσμος Κοιλανιωτών και Κοινοτικό Συμβούλιο Κοιλανίου (αιτήθηκε το 2019).
Ο σκοπός της δημιουργίας του καταλόγου
Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά (ΑΠΚ), όπως ορίζεται στην αντίστοιχη Σύμβαση της UNESCO (2003), είναι οι πρακτικές, αναπαραστάσεις, εκφράσεις, γνώσεις και τεχνικές, τις οποίες οι κοινότητες και ομάδες ατόμων αναγνωρίζουν ως μέρος της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και τις μεταβιβάζουν από γενιά σε γενιά. Σκοπός της δημιουργίας του Εθνικού Καταλόγου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι η καταγραφή και διατήρηση των παραδοσιακών πολιτιστικών εκφράσεων που αποτελούν μέχρι σήμερα κομμάτι της ζωής των κατοίκων της Κύπρου, μέσα από μια δημοκρατική διαδικασία στην οποία εμπλέκονται κρατικές υπηρεσίες, τοπική αυτοδιοίκηση, πολιτιστικοί οργανισμοί και άλλοι ενδιαφερόμενοι φορείς.
Ειδική Επιτροπή Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
• Παύλος Παρασκευάς, Διευθυντής Πολιτιστικών Υπηρεσιών
• Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ, Πρόεδρος Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO
• Εύη Φιούρη, Εκπρόσωπος Τμήματος Αρχαιοτήτων
• Δρ Άγγελ Νικολάου - Κονναρή, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Εμπειρογνώμονας ΑΠΚ
• Δρ Ευφροσύνη Ριζοπούλου - Ηγουμενίδου, Ομότιμη Καθηγήτρια Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Εμπειρογνώμονας ΑΠΚ
• Αγνή Παπαευσταθίου, Ειδική Σύμβουλος για θέματα ΑΠΚ
Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα της UNESCO, www.unesco.org.cy
