«Ο παραλογισμός εξακολουθεί να βρίσκεται στην καρδιά των πραγμάτων»

Ο Στέφανος Σταυρίδης, συγγραφέας του θεατρικού έργου «Σουρινάμ» που ανεβαίνει στο Θέατρο Αποθήκες ΘΟΚ, μίλησε στην «Κ» για το έργο, και μας λέει ότι αυτό πραγματεύεται τη δυσκολία στην επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων και την επιθυμία του ανθρώπου να θέλει να εξουσιάζει τον άλλο, επίσης, το «Σουρινάμ» είναι κάτι το εντελώς άγνωστο, και θα ήταν καλό να παραδεχόμαστε και την πλήρη άγνοιά μας για κάτι. Μιλήσαμε ακόμα και για την κοινωνία και πόσο αυτή είναι αποχαυνωμένη και αν μπορεί κάτι να αλλάξει. Ο Στέφανος Σταυρίδης μάς λέει επίσης ότι αν δεν ήταν ο πατέρας του, ο Φοίβος Σταυρίδης, ίσως να μην είχε ασχοληθεί με τη λογοτεχνία.

–Κύριε Σταυρίδη, τι είναι το Σουρινάμ τελικά και τι πραγματεύεται το έργο;
–Στην ερώτηση «[Είστε] Κατηγορούμενος;» ένας χαρακτήρας του έργου απαντά: «Εξαρτάται από ποια σκοπιά το βλέπει κανείς.» Ομοίως, το τι είναι το Σουρινάμ, όπως και το καθετί, εξαρτάται από την οπτική γωνία που επιλέγει κάποιος να το δει. Το βλέπω ως έργο που πραγματεύεται την αφόρητη δυσκολία επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, ενδεχομένως τη μη θέληση για επικοινωνία, αλλά ακόμη περισσότερο τον φόβο και το πρωταρχικό ένστικτο της βίας. Την πρωτόγονη, μα αθάνατη επιθυμία να επιβληθούμε στους άλλους και να τους κακοποιήσουμε. Κάποιος άλλος μπορεί να το δει αλλιώς, και βέβαια είναι πολύ ευπρόσδεκτος να το κάνει.
–Γιατί Σουρινάμ και όχι κάτι άλλο;
–Διότι για το Σουρινάμ δεν γνωρίζουμε τίποτα απολύτως. Ούτε και για τα άλλα γνωρίζουμε, αλλά έχουμε μια-δυο εικόνες στο μυαλό – τυποποιημένες και στρεβλές – και νομίζουμε ότι γνωρίζουμε κάτι. Ενώ για το Σουρινάμ παραδεχόμαστε την πλήρη άγνοιά μας. Την οποία καλό θα ήταν να παραδεχόμασταν για το καθετί γύρω μας, για τους άλλους ανθρώπους, για τις σχέσεις μας μαζί τους, για τον εαυτό μας.
–Μέσα από το έργο προσπαθείτε να αναδείξετε τον παραλογισμό της σύγχρονης εποχής. Είμαστε τόσο παράλογοι τελικά;
–Στα δικά μου αυτιά η ερώτηση ακούγεται σχεδόν ρητορική. Άσχετα από την εποχή μας, αρκεί να κοιτάξει κανείς οτιδήποτε γύρω του χωρίς την έξωθεν επιβεβλημένη προδιάθεση νοήματος για να διαπιστώσει ότι τα πάντα είναι παράλογα. Γιατί εμείς να αποτελέσουμε εξαίρεση; Η λογική και το νόημα είναι ανθρώπινες επινοήσεις και ευσεβοποθισμοί. Το τυχαίο διέπει τα πάντα, και το τυχαίο εξ ορισμού βρίσκεται πέρα από οποιαδήποτε λογική. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος αρνείται πεισματικά να παραδεχτεί ότι δεν πρόκειται ποτέ να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του δεν προσδίδει οποιαδήποτε αξία στα παραμύθια που σκαρφίζεται. Η οποιαδήποτε τάξη είναι τεχνητή, αποσπασματική, ελλιπέστατη και παραπλανητική. Όσο κι αν επιδιώκουμε να προσκολληθούμε στην τάξη, το τυχαίο πάντοτε υπερτερεί κι επιβάλλεται, ο παραλογισμός εξακολουθεί να βρίσκεται στην καρδιά των πραγμάτων, και το χάος μασά την τάξη με τα κοφτερά του δόντια.
–Στο έργο πώς συνδυάζονται οι σκηνές μεταξύ τους, αλλά και τι συνδέει τους φαινομενικά παράλογους διαλόγους;
–Δεν ξέρω αν όντως συνδυάζονται οι σκηνές μεταξύ τους. Επιδίωξα τη σύνδεσή τους, αλλά δεν με απασχόλησε ο συνδυασμός τους. Ίσως οι σκηνές να συνδυάζονται μεταξύ τους όπως συνδυάζονται οι τρεις πρώτες φωτογραφίες που βρίσκει κανείς αν κάνει αναζήτηση στο διαδίκτυο και του βγάλει άσχετα πράγματα. Ο κοινός παρονομαστής στους διαλόγους του έργου είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης, ο φόβος, η επιθετικότητα, η (σχεδόν αποκλειστικά μη σωματική) βία.

Η ανθρωπότητα είναι ένα τερατάκι

–Έχει αποχαυνωθεί η κοινωνία μας; Εμείς έχουμε μερίδιο ευθύνης;
Αν η αποχαύνωση της κοινωνίας ήταν μόνο σημερινό φαινόμενο, θα είχαμε το δικαίωμα να είμαστε αισιόδοξοι ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να ανατραπεί. Υπάρχει μια εξιδανίκευση του παρελθόντος που μας κάνει να πιστεύουμε ότι η κοινωνία πάει από το κακό στο χειρότερο, όμως αυτό που αλλάζει είναι οι δομές της εξουσίας, οι μέθοδοι, τα μέσα, ίσως και άλλα, και όχι η ουσία των πραγμάτων. Υπάρχει αποχαύνωση στην κοινωνία μας, αλλά πάντοτε υπήρχε, διότι πάντα υπήρχαν μορφές εξουσίας, άνθρωποι να επιβάλλονται σε άλλους ανθρώπους. Θα ήταν πολύ αφελές να πίστευε κανείς ότι αυτό θα μπορούσε κάποτε να εκλείψει. Η επιβολή γίνεται εξ ορισμού διά της βίας, αλλά η συντήρηση της εξουσίας γίνεται, τουλάχιστον εν μέρει, διά της αποχαύνωσης, αν μη τι άλλο, γιατί με αυτό τον τρόπο εκμηδενίζεται η αντίδραση και γιατί θα ήταν εξαντλητικό για τους όποιους εξουσιαστές να ασκούν τη βία ασταμάτητα. Η αποχαύνωση είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την εξουσία να παίρνει βαθιές ανάσες. Δεν θέλω να ακούγομαι εντελώς απαισιόδοξος, υπάρχουν ενεργοποιημένα στοιχεία στην κοινωνία που αντιστέκονται στην αποχαύνωση και στην εξουσία, και αξίζει αυτό που κάνουν. Όχι για το αποτέλεσμα που δεν έρχεται, αλλά για την τιμή των όπλων. Δε βαριέσαι, γιατί όχι;
–Εμείς έχουμε μερίδιο ευθύνης;
–Ως προς την ευθύνη, αυτή δεν μπορεί να αποδοθεί στους ανθρώπους, αλλά στην ανθρωπότητα, που είναι μια οντότητα που συμπεριφέρεται ανεξάρτητα από τη θέληση και τη δύναμη των επιμέρους της στοιχείων. Ακόμα και οι πιο ισχυροί, αυτοί που έχουν τη μεγαλύτερη εξουσία, δεν μπορούν να κατευθύνουν την ανθρωπότητα. Η ανθρωπότητα είναι ένα τερατάκι εκτός ελέγχου. Ας ελπίσουμε ότι θα φανεί σπλαχνικό μαζί μας.
–Ζούμε σε μία καθωσπρέπει κοινωνία;
–Επί των τύπων, στη Δύση έχουμε να κάνουμε με μια πολύ καθωσπρέπει κοινωνία. Ο καθωσπρεπισμός της, παρά την υποκρισία του, μας δίνει ένα αίσθημα ασφάλειας. Στο κάτω κάτω, αυτά μάθαμε, αυτά ξέρουμε. Όμως η επιδερμίδα είναι λεπτή και σκίζεται εύκολα και συχνά. Όταν τρυπήσει ολόκληρο το δέρμα δε, καμιά φορά ξεχύνεται ο κροκόδειλος που υπάρχει μέσα μας. Ακόμη κι αν φοράει κοστούμι, δεν παύει να είναι κροκόδειλος.
–Πώς θα θέλατε να βλέπατε την κοινωνία;
–Θα ήθελα να έβλεπα μια κοινωνία όπου οι σχέσεις των μελών της λειτουργούν με τον τρόπο που λειτουργούν οι υγιείς προσωπικές σχέσεις: με αγάπη, κατανόηση, στήριξη, χωρίς το στοιχείο της εξουσίας που προκαλεί ανισορροπίες στο κοινωνικό τοπίο σε καταστροφικό βαθμό. Όχι πως δεν βγαίνουν και καλά πράγματα μέσα από τις φουρτούνες, αλλά σε έναν ιδανικό κόσμο θα υπήρχε το πάθος χωρίς το μίσος, η ένταση χωρίς τον φόβο, η ενέργεια χωρίς την οργή, η ελευθερία χωρίς τη μοναξιά, η δημιουργικότητα χωρίς τη φιλοδοξία, η ανάπτυξη χωρίς τον ανταγωνισμό, η αρμονία χωρίς την απουσία, η ομορφιά χωρίς τον σκοπό. Βέβαια, όλα αυτά είναι κουραφέξαλα όταν συνέλθεις και κοιτάξεις γύρω σου.

Χρειάζεται μια αυταρέσκεια για να επιλέξεις να εκτεθείς

–Γιατί γράφετε κ. Σταυρίδη;
–Όπως δήλωσα και στο παρελθόν, γράφω γιατί μου αρέσουν οι παραισθήσεις, και μόνο η τέχνη μπορεί να με οδηγήσει σ’ αυτές. Από την άλλη, ίσως θα ήταν πιο ειλικρινές να πω ένα αναμενόμενο μεν, αλλά ορθότερο «δεν ξέρω». Νομίζω πως οποιαδήποτε απάντηση σε αυτό το αιώνιο ερώτημα είναι λανθασμένη ή, στην καλύτερη περίπτωση, μονόπλευρη κι εξαιρετικά ελλιπής.
–Είχατε δηλώσει παλαιότερα ότι είστε αυτάρεσκος, ισχύει ακόμα;
–Αναπόφευκτα ισχύει, αφού εξακολουθώ να δημοσιεύω γραπτά μου. Χρειάζεται μια αυταρέσκεια για να επιλέξεις να εκτεθείς, χρειάζεται η πεποίθηση ότι έχεις κάτι να πεις που έχει κάποια αξία και που ενδιαφέρει κάποιους, άσχετα αν έχεις δίκιο ή όχι. Η παντελής απουσία ναρκισσισμού δεν θα επέτρεπε με κανέναν τρόπο σε κάποιον καλλιτέχνη να εκφραστεί δημόσια. Ανεξαρτήτως της αξίας τους και της εμβέλειάς τους, όλοι ανεξαιρέτως οι καλλιτέχνες που επιλέγουν να εκτεθούν είναι εξ ορισμού νάρκισσοι. Βέβαια, όχι μόνο υπάρχουν μεγάλες διαβαθμίσεις, αλλά είναι και θέμα διαχείρισης, κι εδώ υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, γι’ αυτό και βλέπει κανείς πάρα πολύ συχνά – και πάλι, ανεξαρτήτως αξίας – καλλιτέχνες να καταντούν γραφικοί, μετατρέποντας έναν μικρό και δυνάμει δημιουργικό ναρκισσισμό σε αχαλίνωτη εγωπάθεια που καμιά φορά φτάνει τα όρια του σολιψισμού.
–Έχετε ακόμη την «ηλίθια» ελπίδα ότι θα γράψετε κάτι σημαντικό;
–Φυσικά, γι’ αυτό άλλωστε εξακολουθώ να γράφω. Κι η ελπίδα αυτή εξακολουθεί να είναι ηλίθια, γιατί (νομίζω πως) γνωρίζω τα όριά μου και θεωρώ ότι, ποιοτικά τουλάχιστον, δεν έχω και πολλά περισσότερα να δώσω από τα πραγματάκια που έχω ήδη δώσει. Γιατί εξακολουθώ να ελπίζω, τότε; Διότι η ελπίδα είναι συνυφασμένη με την επιθυμία και όχι με την προσδοκία.
–Είστε γιος ενός σημαντικού ανθρώπου, του Φοίβου Σταυρίδη, σας επηρέασε ο πατέρας σας;
–Η παρουσία του πατέρα μου ήταν καθοριστική για μένα, τόσο στην προσωπική όσο και στη λογοτεχνική μου ζωή. Ουδέποτε με έσπρωξε προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, απλώς μου έδειξε δρόμους που υπήρχαν. Μεγάλωσα σ’ ένα σπίτι όπου τα βιβλία αφθονούσαν. Ο Φοίβος είχε μεγάλη αγάπη για τις τέχνες (ιδιαίτερα για τη λογοτεχνία) και την ιστορία (ιδιαίτερα για την τοπική ιστορία). Η αξιοθαύμαστη και πολύπλευρη προσωπικότητά του αποτελεί κληρονομιά για όσους τον γνώρισαν, πόσω μάλλον εμάς τους οικείους του, το δε πλούσιο έργο που άφησε είναι πια κοινό κτήμα. Δεν είμαι βέβαιος ότι θα ασχολούμουν καν με τη λογοτεχνία αν δεν ήταν ο πατέρας μου.

Το «ΣΟΥΡΙΝΑΜ» του Στέφανου Σταυρίδη
Το έργο «Σουρινάμ» του Στέφανου Σταυρίδη παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε σκηνοθετημένη ανάγνωση από τη Μαρία Μανναρίδου-Καρσερά, τον Φεβρουάριο του 2015 στο πλαίσιο του προγράμματος PLAY ON! που συνδιοργάνωσε ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου και το Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου. Το έργο παρουσιάζει μέσα από τρεις σκηνές που σε πρώτο επίπεδο μοιάζουν ασύνδετες, προβλήματα που αντιμετωπίζει ο μέσος άνθρωπος στη κοινωνία του σήμερα. Σκηνή πρώτη: Ένας άνδρας πάει σε κατάστημα ρούχων και εξυπηρετείται από πωλήτρια. Σκηνή δεύτερη: Ασθενής επισκέπτεται γιατρό. Σκηνή τρίτη: Τέσσερις άγνωστοι κλείνονται μέσα σε ασανσέρ.
Συντελεστές: Σκηνοθεσία Μαγδαλένα Ζήρα, σκηνικά/κοστούμια: Έλενα Κατσούρη, μουσική: Αντώνης Αντωνίου, χορογραφία/κίνηση: Λία Χαράκη. Ερμηνεύουν: Μαρίνα Βρόντη, Άντρια Ζένιου, Χρυστάλλα Καλλένου, Παναγιώτης Κυριάκου, Παναγιώτης Λάρκου, Γρηγόρης Πετρή, Έλλη Σαρρή, Βασίλης Χαραλάμπους
Παραστάσεις στη Λευκωσία, Θέατρο Αποθήκες ΘΟΚ, κάθε Τετάρτη και Πέμπτη, ώρα 8:30 μ.μ. Για τις υπόλοιπες πόλεις παραστάσεις τον Δεκέμβριο, βλ. www.thoc.org.cy.