ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Ανεξερεύνητα νησιά έρχονται πρώτη φορά στο φως...

Τα εξήντα οκτώ φανταστικά νησιά που περιλαμβάνονται στo βιβλίο «Archipelago: An Atlas of Imagined Islands»

Kathimerini.gr

ΤΗΣ ΞΕΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

ΗUW LEWIS -JONES
Archipelago: Αn Atlas of Imagined Islands
εκδ. Thames & Hudson, σελ. 192
Εικονογραφήσεις: 91

Το νησί Danseuse, με έκταση 3.460 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έναν μόνιμο κάτοικο, χρωστάει το όνομά του στο ασυνήθιστο σχήμα του το οποίο παραπέμπει σε φιγούρα χορεύτριας. Βρίσκεται 324 χλμ. από την ηπειρωτική Ελλάδα και ανακαλύφθηκε πριν από 37 χρόνια. Τα χωριά του μοιάζουν να φτιάχτηκαν από τον χρωστήρα του Τζιότο, ενώ τα λιβάδια τoυ μοιάζουν εμπνευσμένα από τα μοτίβα στα υφάσματα που σχεδίαζε η Ανι Αλμπερς. Αυτός ο ειδυλλιακός τόπος, βέβαια, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, αλλά γεννήθηκε από το πενάκι της εικονογράφου Αΐνα Μπεστάρντ (Aina Bestard) και είναι το ένα από τα εξήντα οκτώ φανταστικά νησιά που περιλαμβάνονται στo βιβλίο «Archipelago: An Atlas of Imagined Islands», σε επιμέλεια του ιστορικού και εξερευνητή Χιου Λιούις-Τζόουνς (Huw Lewis-Jones). Αφορμή για την ιδιαίτερη, εικονογραφημένη έκδοση στάθηκε η συμπλήρωση 300 ετών από την πρώτη κυκλοφορία του «Ροβινσώνα Κρούσου», του πολυδιαβασμένου μυθιστορήματος του Ντάνιελ Ντεφόε, ενός συγγραφέα ο οποίος όρισε μια χρυσή ακτή σε ένα ερημικό νησί ως αφετηρία για να φτάσει ο άνθρωπος στην ευτυχία και την αυτοπραγμάτωση.

Ως «η νήσος των φαντασμάτων» ήταν αρχικά γνωστό το Κάλιγκο, το οποίο υποτίθεται ότι βρίσκεται στα παγωμένα νερά του νοτίου Ατλαντικού. Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1678. Εδώ, ο χάρτης του νησιού σχεδιασμένος από τον Steph von Reiswitz.

Οι εικονογράφοι που αποδέχθηκαν το κάλεσμα του Λιούις-Τζόουνς χαρτογράφησαν μέρη που εντοπίζονται με καθαρότητα μόνο στις γωνιές του μυαλού τους. Κάποιοι εμπνέονται από τα πρώτα τους αναγνώσματα ως παιδιά ή έφηβοι, ανακαλώντας στη μνήμη τους τη Χώρα του Ποτέ ή τη Λιλιπούτη στην οποία βρέθηκε σφιχτά δεμένος ο Γκιούλιβερ, ενώ άλλοι δανείζονται στοιχεία από τη λογοτεχνία του φανταστικού, την παγκόσμια ιστορία και την τέχνη. «Οι χαρές τού να σχεδιάζεις φανταστικούς τόπους είναι πολλές», σημειώνει στον πρόλογο της έκδοσης ο καταξιωμένος Βρετανός εικονογράφος Κρις Ρίντελ (Chris Riddell). «Πρώτον, μπορείς να απολαύσεις την αίσθηση της περιπέτειας που οι εξερευνητές βιώνουν από την ασφάλεια και την άνεση του ατελιέ σου. Δεύτερον, έχεις το απόλυτο πρόσταγμα στο τοπίο που σχεδιάζεις στο χαρτί. Τρίτον, μπορείς να αφήσεις τη φαντασία σου ελεύθερη μέσα σε σαφώς καθορισμένα όρια – ένα νησί, όπως και ένα βιβλίο, λειτουργεί ως μια υπέροχη δεξαμενή για διαφορετικές απόψεις, παρατηρήσεις και αναλύσεις».

Η ιδέα ενός κρυφού παραδείσου, ενός ανεξερεύνητου, μυστικού προορισμού, δεν είναι φυσικά προϊόν του μοντέρνου κόσμου. Αρθρώθηκε πριν από χιλιάδες χρόνια, ενώ στη διάρκεια των αιώνων η συλλογική φαντασία εμπλουτιζόταν με δεκάδες λαϊκούς μύθους για αχαρτογράφητα μέρη. Παραδόξως, το συλλογικό αυτό απωθημένο κατορθώνει να συντηρείται ακόμη και σήμερα, στην εποχή του Διαδικτύου και του Google Earth, όπου όλα πλέον έχουν ανιχνευθεί και αποτυπωθεί στη λεπτομέρειά τους. Ανατρέχοντας σε έργα-σταθμούς στην παγκόσμια λογοτεχνία και φιλοσοφία, από τη γεωγραφία της Οδύσσειας μέχρι τις αναφορές του Πλάτωνα για την Ατλαντίδα, και από την «Ουτοπία» του φιλοσόφου Τόμας Μορ μέχρι το «Νησί των Θησαυρών» του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, διαπιστώνουμε πώς η ιδέα της απόδρασης σε έναν ιδανικό τόπο βασίζεται σχεδόν πάντα σε μέρη που περιβάλλονται από θάλασσα. «Για να γεννηθείς ξανά, πρέπει να ναυαγήσεις σε ένα νησί», υποστήριζε εμφατικά ο Σκωτσέζος συγγραφέας Τζέιμς Μάθιου Μπάρι, το 1913, προλογίζοντας μια έκδοση από «Το κοραλένιο νησί», το εμβληματικό εφηβικό ανάγνωσμα του συμπατριώτη του Ρ. Μ. Μπαλαντάιν. Αν αναλογιστεί κανείς και τους αριθμούς –περισσότερα από μισό εκατομμύριο νησιά βρίσκονται «σπαρμένα» στον πλανήτη μας– είναι εύκολο να καταλάβει γιατί ο «ιδιωτικός μας παράδεισος» ταυτίζεται συχνά με ένα μικρό κομμάτι γης σε έναν ωκεανό.

Μια μικροσκοπική κουκκίδα σε ένα χάρτη μοιάζει να υπόσχεται πολύ περισσότερα από το μέγεθός της: εμπεριέχει την ελπίδα μιας νέας ζωής, τον ενθουσιασμό της ανακάλυψης ενός προστατευμένου –από τα μάτια των πολλών– τόπου. Μία από αυτές τις μικρές τελείες στον παγκόσμιο άτλαντα βρίσκεται ανοιχτά της Χιλής, στο αρχιπέλαγος Χουάν Φερνάντες, στον Ειρηνικό Ωκεανό. Εκεί λέγεται πως έζησε για τέσσερα χρόνια ο Σκωτσέζος τιμονιέρης Αλεξάντερ Σέλκιρκ τον 17ο αιώνα. Οι περιπέτειές του ενέπνευσαν σε μεγάλο βαθμό τον Ντάνιελ Ντεφόε στη συγγραφή του Ροβινσώνα Κρούσου. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1719, ενώ την ίδια χρονιά είχε 4 επανεκδόσεις και αρκετές ανατυπώσεις χωρίς την έγκριση του συγγραφέα! Τον επόμενο χρόνο μεταφράστηκε στα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ολλανδικά, ενώ μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα είχαν καταγραφεί περισσότερες από 700 εκδόσεις. Σήμερα, πια, αποτελεί ένα μοναδικό εκδοτικό φαινόμενο, που ανταγωνίζεται σε αναγνωσιμότητα τη Βίβλο, και βέβαια είναι αδύνατον να απαριθμήσει κανείς πόσες φορές έχει μεταφραστεί και τυπωθεί ή διασκευαστεί για άλλα μέσα έκφρασης όπως η όπερα ή το θέατρο.

Η νήσος Ακροποδητί. Ανακαλύφθηκε το 1958. Εχει έναν κάτοικο.

Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Λιούις-Τζόουνς, η ιστορία αυτή καθαυτή δεν έχει τόση σημασία για την επίδρασή της στη συλλογική κουλτούρα. «Ηρωες όπως o Ροβινσώνας Κρούσος, ο Ταρζάν ή ο Δράκουλας είναι πλέον γνωστοί σε όλους έχοντας επιτύχει να διαχωρίσουν τη μοίρα της δικής τους φήμης από αυτή των δημιουργών τους ή ακόμα πιο σημαντικό από τα γεγονότα της ιστορίας στην οποία πρωταγωνιστούσαν». Αποτελούν δηλαδή μέρος του σύγχρονου πολιτισμού μας, της καθημερινής μας γλώσσας, και συνεχίζουν να πυροδοτούν τη φαντασία μας για έναν άγνωστο, γεμάτο απρόοπτα τόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο τρόπος που διαφημιστές, εταιρείες παραγωγής σε reality games και σκηνοθέτες του Χόλιγουντ «ερμηνεύουν» τη ζωή του Ροβινσώνα Κρούσου και άλλων ναυαγών που ξεβράστηκαν σε παρθένες ακτές, σπάζοντας –προσωρινά έστω– τους δεσμούς τους με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Σε ένα κεφάλαιο με τον τίτλο «Islomania», ή επί το ελληνικότερον Νησομανία, ο Λιούις-Τζόουνς αναφέρει πως και ο ίδιος γεννήθηκε και μεγάλωσε σε νησί, ποθώντας από νήπιο να γνωρίσει και όλα τα υπόλοιπα νησιωτικά συμπλέγματα που συναντά κάποιος στο χάρτη. Και η αλήθεια είναι πως το μικρόβιο της εξερεύνησης και της μετοίκησης σε ένα πραγματικό ή, ακόμα καλύτερα, σε έναν επινοημένο τόπο εμφανίζεται με θέρμη στην παιδική ηλικία και εξαντλείται στους περισσότερους όταν στην ενήλικη ζωή τους πείθονται πως υπαρκτοί προορισμοί είναι μόνον όσοι έχουν καταγεγραμμένες γεωγραφικές συντεταγμένες.

Ο Χέρμαν Μέλβιλ, βέβαια, θα τοποθετούνταν τελείως διαφορετικά σε αυτό το ζήτημα και η διάσημη πλέον φράση από τον Μόμπι Ντικ το επιβεβαιώνει: «Δεν είναι σε κανέναν χάρτη, οι αληθινοί τόποι δεν βρίσκονται ποτέ εκεί». Αυτή ακριβώς η πρόταση «προλογίζει» το νησί που δημιούργησε η Σάρα Φανέλι (Sara Fanelli), τη δική της «Ιθάκη», που έχει και Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες και τον άγριο Ποσειδώνα, σε μια ευθεία αναφορά στο ποίημα του Καβάφη. Ο Στιούαρτ Χιλ (Stuart Hill) επιλέγει την ελληνική λέξη «Κύκλος» για να βαφτίσει το δικό του και το τοποθετεί στο Αιγαίο, επινοώντας μια μυθολογία με ποδηλάτες και τις περιπέτειές τους. Η «Καρδιά» της Ελίζα Παγκανέλι (Elisa Paganelli) έχει επίσης ελληνικό όνομα αλλά βρίσκεται στον Ειρηνικό, ενώ η Καρολίν Σέλμς (Caroline Selmes) εστιάζει στα Κύθηρα, τόπο που όπως λέει γεννήθηκε η Αφροδίτη. «Ηθελα να δημιουργήσω ένα νησί ηρεμίας και ευχαρίστησης, το αντίθετο από το είδος του νησιού στο οποίο ο Ροβινσώνας βρήκε τον εαυτό του. Σχεδίασα έναν τόπο που σίγουρα θα περνούσε καλά εξερευνώντας το», εξηγεί. Φτάνοντας στον επίλογο, ο Σκωτσέζος συγγραφέας Μάλαχι Τάλακ (Μalachy Tallack) παρατηρεί πως και μόνο η σχεδίαση ενός χάρτη δημιουργεί χαρακτήρες και μύθους. «Στο Νησί των Θησαυρών, το μόνο που αρκούσε ήταν μια γραμμή, ένα άλμα σκέψης και ένα Χ μαρκαρισμένο στο σωστό σημείο του άτλαντα. Με αυτόν τον απλό τρόπο αναδύονται χιλιάδες κόσμοι και ιστορίες στην επιφάνεια».

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Βιβλίο: Τελευταία Ενημέρωση

X