Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ
Στις 13 Ιανουαρίου της καινούργιας χρονιάς πέθανε σε βαθιά γεράματα (1923-2020) ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός Ζαν Ντελιμό (Jean Delumeau), συγγραφέας δεκάδων βιβλίων, ορισμένα από τα οποία έχουν σημαδέψει τις ιστορικές σπουδές. Κανένα ωστόσο βιβλίο του δεν έχει εκδοθεί στα ελληνικά, όπου εντούτοις κυκλοφορούν μεταφρασμένοι κάμποσοι σύγχρονοι ιστοριογραφίσκοι. Δεν μου είναι δύσκολο να φανταστώ τον λόγο: ο Ντελιμό ασχολείται με την ιστορία του νεότερου χριστιανισμού, πεδίο που αφήνει αδιάφορους τους ιστορικούς μας, στη συντριπτική πλειονότητά τους. Ο μεγάλος ιστορικός, γεννημένος και μεγαλωμένος σε μια πιστή καθολική οικογένεια της Νάντης, έμεινε ο ίδιος πιστός χριστιανός ώς το τέλος της ζωής του και νοιαζόταν ζωηρά για το παρόν και το μέλλον του χριστιανισμού στον σημερινό κόσμο. Το 1977 θα εκδοθεί το βιβλίο του με τον ερωτηματικό τίτλο «Θα πεθάνει άραγε ο χριστιανισμός;» («Le Christianisme va-t-il mourir?»), που προκάλεσε τεράστια συζήτηση στη Γαλλία. Το ακολούθησαν και άλλα δύο με το ίδιο ουσιαστικά ερώτημα: «Τι πιστεύω» («Ce que je crois», 1985), «Προσδοκώντας την αυγή. Ενας χριστιανισμός για αύριο» («Guetter l’ aurore. Un Christianisme pour demain», 2003).
Οπως δεν υπάρχει ασφαλώς μεγάλος στοχαστής χωρίς προσωπικό ερώτημα, το ίδιο ισχύει και για τους αληθινά μεγάλους ιστορικούς. Ο Ντελιμό είχε ερώτημα, ένα ερώτημα που πραγματικά στοίχειωνε τη συνείδησή του, και αυτό ήταν ο αποχριστιανισμός της Ευρώπης. Μέσα από ποιο δρόμο και για ποιους λόγους αποχριστιανίστηκε η Δύση; Για να απαντήσει στο βασανιστικό ερώτημα, μετακινείται μερικούς αιώνες πριν από την εποχή του και αναζητεί να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο έζησαν τον χριστιανισμό στην καθημερινή ζωή τους οι άνθρωποι της Ευρώπης από τον 13ο-14ο αιώνα και εφεξής, τι λογής ήταν αυτός ο χριστιανισμός.
Ο Ντελιμό, μελετώντας έναν απίστευτο όγκο υλικού, βεβαιώθηκε ότι επρόκειτο για έναν χριστιανισμό του φόβου και της ενοχοποίησης. Την επόμενη ακριβώς χρονιά από το «Le Christianisme va-t-il mourir?», ο Ντελιμό εκδίδει το γνωστότερο βιβλίο του «Ο φόβος στη Δύση, 14ος-18ος αι. Μια πολιορκημένη πόλη» («La Peur en Occident, XIVe-XVIIIe siècles. Une cité assiégée», Fayard, 1978). Στην εισαγωγή του βιβλίου θα διηγηθεί την εμπειρία του στο ρωμαιοκαθολικό (σαλεσιανό) σχολείο, όπου φοίτησε εσωτερικός στο γυμνάσιο. Εκεί τα δωδεκάχρονα παιδιά, κάθε πρώτη Παρασκευή του μήνα, έλεγαν μια εκτενή προσευχή για να έχουν έναν καλό θάνατο, με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για τις τελευταίες στιγμές του θνήσκοντος ανθρώπινου σώματος. Ο Ντελιμό παραθέτει την προσευχή αυτή και παραδέχεται ότι «αποτελεί το κλειδί του βιβλίου [του]» (σ. 27) και ίσως όλου του έργου του, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε. Ο χριστιανισμός της αγάπης, της συγχώρησης, της ελπίδας είχε γίνει θρησκεία του φόβου, όχι του φυσιολογικού φόβου του θανάτου, αλλά του φόβου της κρίσης, της κόλασης, της αιώνιας τιμωρίας. Λίγα χρόνια αργότερα, το βιβλίο για τον φόβο θα συμπληρωθεί με το βιβλίο «Αμαρτία και φόβος. Η ενοχοποίηση στη Δύση, 13ος-18ος αι.» («Le péché et la peur. La culpabilisation en Occident, XIIIe-XVIIIe siècles», Fayard, 1983). Η ποιμαντική του φόβου συνοδεύεται αξεχώριστα με την ποιμαντική της ενοχοποίησης: ο άνθρωπος, προκειμένου να μη βασανίζεται αιωνίως στις φλόγες της κόλασης, πρέπει να απαρνηθεί κάθε επιθυμία και απόλαυση, κυρίως, εννοείται, τη σεξουαλική, να περιφρονήσει τον κόσμο και τις χαρές του. Για τον Ντελιμό, ο τρόπος με τον οποίο αποχριστιανίστηκε η Ευρώπη είναι ομόλογος του τρόπου με τον οποίο χριστιανίστηκε, που έζησε τον χριστιανισμό της από την Αναγέννηση και μετά. Ο χριστιανισμός αυτός οικοδομήθηκε πάνω στον φόβο και στην ενοχή, και η έξοδος από τον χριστιανισμό έγινε ακριβώς με λάβαρο την αποτίναξη του φόβου και της ενοχής.
Ο χριστιανισμός αυτός έχει κλείσει τον ιστορικό κύκλο του, ενώ η ποιμαντική του αποτελεί πλέον σήμερα αντικείμενο μελέτης και διατριβών. Τούτο όμως δεν σημαίνει, κατά τον Ντελιμό, ότι έχει πραγματοποιηθεί και το aggiornamento του χριστιανισμού με τον σύγχρονο κόσμο. Ο δρόμος προς αυτή την κατεύθυνση περνάει μέσα από τις γυναίκες, την ισότιμη μετοχή δηλαδή των γυναικών στη ζωή της Εκκλησίας, όπου, εννοείται, θα χειροτονούνται σε όλους τους βαθμούς της ιερωσύνης και, βεβαίως, όσον αφορά τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, μέσα από την κατάργηση της υποχρεωτικής αγαμίας του κλήρου. Αυτό το aggiornamento, κατά τον Ντελιμό, θα είμαστε βέβαιοι ότι έχει συντελεστεί «όταν Πάπας θα είναι μια Κινέζα, παντρεμένη με έναν μαύρο» («L’Αvenir de Dieu», CNRS editions/Biblis, 2018, σ. 272). Ακούγεται σαν καλαμπούρι, αλλά δεν είναι. Εκείνος πάντως δεν αστεϊζόταν.
Ο Ντελιμό έγραψε με το χέρι του τον επικήδειο που ήθελε να διαβαστεί στην κηδεία του. Λίγα λόγια και μεστά, που συμπυκνώνουν τον χριστιανισμό της ελπίδας στον οποίο πίστευε. Μεταφράζω εδώ περίπου το μισό από αυτό το κείμενο: «Τον δρόμο τετέλεκα. Ας αναπαυθώ μέσα στην ειρήνη και τη συγχώρησή Σου. Γίνε η καταφυγή και το φως μου. Αφήνομαι σε Σένα. Θα μπω μέσα στη γη. Η τελευταία σκέψη μου ας είναι η σκέψη της εμπιστοσύνης. […] Επειδή το είπες εσύ, Κύριε, πιστεύω ότι θα ξαναζήσω με όλους τους δικούς μου και με το πλήθος εκείνων για τους οποίους έδωσες τη ζωή Σου. Τότε η γη θα ανακαινιστεί και θα αποκατασταθεί και δεν θα υπάρχει πια ούτε θάνατος ούτε φόβος ούτε δάκρυα».
