Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Μόνο η Λογοτεχνία μπορεί ν’ αλλάζει τον κόσμο» λέει ορθά κοφτά η Έλενα Περικλέους, η πρόεδρος του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου. Για την παραγωγή παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας στην Κύπρο η κα Περικλέους λέει πως οι συγγραφείς δεν έχουν ανοικτό διάλογο μεταξύ τους και δεν πειραματίζονται με καινούργια είδη και καινούργιους τρόπους γραφής, όμως, το πάθος για τη λογοτεχνία και το παιδί είναι εκεί, άρα υπάρχει ελπίδα! Ζητάει επίσης και τη βοήθεια των θεσμικών φορέων ώστε να απογειωθεί η κρίσιμη μάζα συγγραφέων και εικονογράφων της Κύπρου.
–Αλλάζει άραγε ο κόσμος μας μέσα από τη λογοτεχνία;
–Μόνο η Λογοτεχνία μπορεί ν’ αλλάζει τον κόσμο. Τελεία. Γιατί όντως τελικά χρωστούμε περισσότερα στους ποιητές μας απ’ όσα στους δανειστές μας! Όπως είπε και ο αγαπημένος Ελύτης (που πήρε το όνομά του από το Ελ που τον μάγευε (Ελλάδα, Ελπίδα, Ελευθερία και μια Ελένη που αγάπησε), χρειάζονται 3 Τ για να είσαι ευτυχισμένος/επιτυχημένος. Τέχνη για να οραματιστείς ξανά τον κόσμο από την αρχή. Τόλμη για να δοκιμάσεις να τον αλλάξεις και λίγη Τύχη για να πετύχεις. Τα δύο πρώτα Τ τα δίνει το βιβλίο (εξ ορισμού)… Και Τέχνη για να οραματιστείς μέσα από τη φαντασία σου έναν καλύτερο κόσμο και Τόλμη, γιατί στο βιβλίο όλα γίνονται και όλα τα μπορείς! Τώρα για την Τύχη θα μπορούσε κάποιος να πει πως όταν θέλεις κάτι πολύ –και η Λογοτεχνία σαφέστατα σε κάνει να το θέλεις πολύ αφού σε κινητοποιεί συναισθηματικά– τότε και το σύμπαν συνωμοτεί! (Τύχη). Άρα, ναι, αν έχει τη λογοτεχνία, και δει στα χέρια ενός παιδιού, μπορείς και ν’ αλλάξεις τον κόσμο! Συμπερασματικά θα λέγαμε, με κάθε επιφύλαξη, πως καλύτερα απ’ όλους αλλάζει τον κόσμο η παιδική/ νεανική λογοτεχνία. Καλά κάνουν λοιπόν οι αρμόδιοι φύλακες της υπάρχουσας κατάστασης πραγμάτων να «τρέμουν» τον επίσημο φορέα της, τον Κυπριακό Σύνδεσμο Παιδικού Νεανικού Βιβλίου!
–Στην Κύπρο πού βρισκόμαστε στην παραγωγή παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας, στο ύφος, στις ιστορίες...;
–Να μου επιτρέψεις να μιλήσω και για το τώρα και για το μέλλον μέσα από παιδικά κλασικά παραμύθια: «Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία τώρα: Η Κοκκινοσκουφίτσα και ο Λύκος της». Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα «βρίσκεται» σ’ ένα καταπράσινο δάσος, με έναν κακό λύκο στο κατόπι και ένα κόκκινο σκουφάκι στο κεφάλι. Έχει, ναι, τη φρεσκάδα που έχει όποιος ανακαλύπτει ξαφνικά πως υπάρχει σε ένα καταπράσινο νέο δάσος, αλλά ακόμη είναι επικεντρωμένη στο δικό της δέντρο και φυσικά χάνει το δάσος. Φοβάται να ξανοιχτεί και επιλέγει την ασφάλεια του ξεκάθαρα σχηματισμένου μονοπατιού. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι συγγραφείς δεν έχουν ανοικτό διάλογο μεταξύ τους και δεν πειραματίζονται με καινούργια είδη και καινούργιους τρόπους γραφής. Απουσιάζει λοιπόν ο λογοτεχνικός διάλογος και βρίσκει ο λύκος που τρυπώνει στο μυαλό τον τρόπο να μας κατευθύνει στις ίδιες ασφαλείς διαδρομές. Το κόκκινο σκουφάκι, όμως, το πάθος για τη λογοτεχνία και το παιδί είναι εκεί, άρα υπάρχει ελπίδα. Όποιος φοράει κόκκινο σκουφάκι είναι απρόβλεπτος και καλά κάνει ο όποιος κακός λύκος να το έχει στα υπόψη!
«Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον: Η Αλίκη και η χώρα των θαυμάτων της»: Στο μέλλον όλα μπορούν να συμβούν. Κουνελότρυπες και Τρελοκαπελάδες και Βασίλισσες των καρδιών και Τραπουλόχαρτα με όπλα… Οπότε μικροσκοπικά ή και τεράστια άλματα ίσως και να επιτευχθούν. Υπάρχουν οι προοπτικές, γιατί υπάρχει αυτό που ονομάζουμε κρίσιμη μάζα. Λογοτέχνες που θα μπορούσαν. Πρέπει όμως το κράτος να επενδύσει και να στηρίξει καθοριστικά ανοίγοντας δρόμους. Το υφυπουργείο Πολιτισμού, με το καλό να γίνει, μπορεί και να την απογειώσει! Γιατί η κυπριακή παιδική λογοτεχνία είναι ένα θαύμα που θα συντελεστεί αν κατορθώσει να βγει από τον χάρτη της Κύπρου και της Ελλάδας, για να κινηθεί στο άγνωστο με βάρκα τη μετάφραση… και ας αντισταθμίζει, γιατί αντισταθμίζει, που γράφουμε ελληνικά…
–Οι νέες τεχνολογίες, η εμπειρία της οθόνης πώς επηρεάζουν το παιδικό βιβλίο; Είναι σύμμαχος και ανταγωνιστής της, παράλληλα;
–Είναι τα νέα μέσα εχθροί του βιβλίου; Νομίζουν! Το βιβλίο είναι ανίκητο. Γιατί; Μα γιατί δεν χρειάζεται φόρτιση! Αστείο; Μπορεί και όχι! Δεν είναι – άποψη προσωπική και βαθιά ριζωμένη στην προσωπική μου εμπειρία– είτε το ένα είτε το άλλο. Μπορούν τα δύο να συνυπάρξουν αρμονικά. Με μέτρο! Θέλουμε τα παιδιά μας να ανήκουν στην εποχή τους και το βιβλίο να είναι προσωπική επιλογή και αυθεντική ανάγκη ψυχής. Αυτός είναι και ο λόγος που επενδύουμε ως Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού Νεανικού Βιβλίου (Ibby- cyprus) τόσο στους δημιουργούς (συγγραφείς και εικονογράφους! Σπουδαίους. Αλήθεια όμως!) όσο και στους νεαρούς αναγνώστες. Αν το παιδί αγαπήσει το βιβλίο, η σχέση που θα δημιουργήσει θα είναι καθοριστική για την πορεία του και παράλληλα θα είναι σαφέστατα και μια σχέση ζωής! Σύντροφος παντοτινός και στήριγμά του θα γίνει το βιβλίο.
–Η εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου είναι λοιπόν πολύ σημαντική, πώς αυτή η τέχνη αξιοποιείται στην εγχώρια παραγωγή; Είναι σύγχρονη;
–Η εικονογράφηση στο παιδικό βιβλίο είναι όντως πολύ σημαντική. Δυστυχώς, εκτός από τις αυτοεκδόσεις όπου ο συγγραφέας ενδιαφέρεται και γνωρίζει ποιος εικονογράφος θα ταίριαζε με το κείμενό του, λιγοστοί είναι οι εκδοτικοί οίκοι που θα εκμεταλλευτούν το ταλέντο που υπάρχει σήμερα ανάμεσα στους Κύπριους εικονογράφους. Με λίγη βοήθεια από εκδότες, η εικονογράφηση στην κυπριακή παιδική λογοτεχνία θα μπορούσε να ανθίσει, γιατί σίγουρα το ταλέντο υπάρχει. Ένας από τους στόχους λοιπόν του ΚΣΠΝΒ είναι η ανάδειξη των Κύπριων εικονογράφων. Η ουσιαστική επαφή και διάλογος ανάμεσα στις λέξεις/ιστορίες (συγγραφείς) και εικόνες (εικονογράφους) αποτελεί στόχευσή μας, αφού συνειδητοποιούμε τη δύναμη της εικόνας και δη του εικονοβιβλίου στην εποχή μας. Οι Κύπριοι εικονογράφοι δίνουν μια μάχη δυσκολότερη και από τους συγγραφείς. Είμαστε συμπαραστάτες ως ΚΣΠΝΒ γιατί πιστεύουμε πως και μπορούν και θέλουν.
–Σε μια εποχή που δεν διαβάζουμε αρκετά ως ενήλικες, πώς θα πείσουμε τα παιδιά και τους νέους να δουν το βιβλίο πιο θετικά; Ποιες ενέργειες θεωρείτε απαραίτητες για την ανάπτυξη της βιβλιοφιλίας στην Κύπρο και δη της παιδικής/νεανικής;
–Με ρωτάτε πώς θα φτιάξουμε τους αναγνώστες του αύριο; Θα έλεγα πως δεν θα τους φτιάξουμε εμείς. Οι αναγνώστες του αύριο! Δύο λέξεις πολύ δυναμικές και ρευστές, και «αναγνώστες» και «αύριο»! Σαν να λέμε το άγνωστο Χ. Τα βιβλία είναι μαγικά και απρόβλεπτα! Γιατί; Μα γιατί στα βιβλία επιτελείται το αδύνατο! Οι αναγνώστες του αύριο σίγουρα θα διψούν για βιβλία και αναπόφευκτα θα είναι απαιτητικοί γιατί θα γνωρίζουν την αναγκαιότητα και τη σημασία του βιβλίου. Βιβλία παρηγορητικά και αφυπνιστικά παντού! Μόνο έτσι γεννιούνται οι μελλοντικοί αναγνώστες. Το βιβλίο δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ανάγκη. Με τον ίδιο τρόπο που το σώμα χρειάζεται τροφή, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, η ψυχή και το μυαλό, χρειάζονται το βιβλίο. Οι αναγνώστες του αύριο δεν μπορούν λοιπόν να φτιαχτούν! Θα είναι αυτοδημιούργητοι και ελεύθεροι, μέσα από τις αναγνώσεις τους! Φτάνει να φροντίσουμε να υπάρχουν μαγικά/αληθινά/ποιοτικά βιβλία παντού. Βιβλιοθήκες, σχολεία, καφετέριες, τσάντες, αμάξια, παγκάκια… παντού! Οι αναγνώστες φτιάχνονται μέσα από τα βιβλία! Τα βιβλία χρειάζονται τους αναγνώστες. Σχέση αλληλεξάρτησης! Να γράφονται υπέροχα βιβλία, να φτάνουν παντού. Άρα ανοίγουμε ως φορείς, κρατικοί (Πολιτιστικές Υπηρεσίες) και εθελοντικοί (ΚΣΠΝΒ) πόρτες δημιουργίας και δίαυλους επαφής και τότε θα γεννιούνται ποιοτικά βιβλία και δυναμικοί αναγνώστες! Και ο κύκλος θα συνεχίζεται.
Η δύναμη των ιστοριών
–The Power of Stories, είναι το θέμα του 38ου IBBY συνεδρίου που θα γίνει στη Μαλαισία, ποια είναι η δύναμη των ιστοριών, είναι ο κόσμος μια κόκκινη κλωστή που μας αγκαλιάζει όλους;
–Παγκόσμιο συνέδριο ΙΒΒΥ, στην Patrajaya, της Μαλαισίας στις 5-8 Σεπτεμβρίου 2022, με τίτλο: «The power of stories». Το συγκεκριμένο συνέδριο επικεντρώνεται στη Δύναμη των Ιστοριών, ένα ευρύ θέμα που περιλαμβάνει τους πολλούς τρόπους με τους οποίους οι ιστορίες και η αφήγηση είναι και ήταν ισχυρές στη ζωή μας, ειδικά στη ζωή των παιδιών και των νέων. Αυτό το συνέδριο IBBY θα δώσει στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να μοιραστούν διάφορες προοπτικές και εμπειρίες βασισμένες στα έργα της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας που αλλάζουν τη ζωή και που ανοίγουν τα μάτια, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, μέσω βιβλίων που έχουν πραγματικά τη δύναμη να μαγέψουν, να εμπλουτίσουν και να εμπνεύσουν. Στο πιο πάνω πλαίσιο, η συμμετοχή του ΚΣΠΝΒ στο συνέδριο και η πρόθεσή του για παρουσίαση σε αυτό θα έχει τους πιο κάτω στόχους: 1) Την εκπροσώπηση του ΚΣΠΝΒ (που είναι ο κρατικός φορέας της IΒΒΥ στην Κύπρο) στο Παγκόσμιο συνέδριο της ΙΒΒΥ, στην Patrajaya, της Μαλαισίας. 2) Την προώθηση της σύγχρονης κυπριακής παραγωγής με αναφορά σε αξιόλογους σχετικούς με το θέμα τίτλους Κυπρίων συγγραφέων. 3) Τα πιο πάνω θα πλαισιωθούν σ’ ένα θεωρητικό/ ακαδημαϊκό πλαίσιο για τη δυνατότητα των ιστοριών να καλλιεργούν την κοινωνική φαντασία και να μετατρέπουν τα παιδιά σε φορείς αλλαγής (agents of change). Θεωρώ ότι η συμμετοχή του Συνδέσμου μας στο Παγκόσμιο αυτό συνέδριο δεν θα μείνει μόνο στη διάδοση του έργου του ΚΣΠΝΒ και των Κύπριων συγγραφέων. Η συμμετοχή στα εργαστήρια του συνεδρίου, οι διασυνδέσεις και οι συνεργασίες που πιθανότατα θα προκύψουν, η ανταλλαγή ιδεών με τους ανθρώπους οι οποίοι και σχετίζονται με διάφορους τρόπους με το βιβλίο και η γενικότερη εμπειρία ενός παγκοσμίου συνεδρίου, θα προσδώσουν μια δυναμική και τη δυνατότητα εξέλιξης του τρόπου παρέμβασης του Κ.Σ.Π.Ν.Β στο πεδίο της Κυπριακής Παιδικής και Νεανικής λογοτεχνίας μέσα από τη διάχυση των δράσεων στους κύπριους συγγραφείς και εικονογράφους, καθώς και στο φιλαναγνωστικό κοινό (παιδιά/ νέους και φανατικούς βιβλιοφάγους όλων των ηλικιών, καθώς το παιδικό/νεανικό βιβλίο δεν έχει ηλικία στην οποία απευθύνεται παρά μόνο, όπως πολλές φορές αναγράφεται από… και πάνω. Στους πιο πάνω ηλικίας αναφέρομαι λοιπόν. Ζητήσαμε από Κύπριους συγγραφείς συμμετοχές σε δράσεις αναφορικά με δύο άξονες: «Η δύναμη των ιστοριών να αλλάξουν τον κόσμο» και «Η θεραπευτική δύναμη των ιστοριών στην αφύπνιση και στην επούλωση πληγών».
Οι προκλήσεις του παιδικού/νεανικού βιβλίου στην Κύπρο
Όπως λέει η κα Περικλέους, μία είναι η πρόκληση, να γραφτεί και να εκδοθεί ποιοτικό παιδικό και νεανικό βιβλίο και μετά να φτάσει στα χέρια/καρδιές/ψυχές των παιδιών και των νέων. Πρέπει λοιπόν να διευκολυνθούν Κύπριοι δημιουργοί (συγγραφείς και εικονογράφοι), να βρουν βήμα έκφρασης και παραγωγής/ δημιουργίας και ταυτόχρονα να αναπτυχθούν δράσεις που προάγουν τη φιλαναγνωσία. Το τι κάναμε ως ΚΣΠΝΒ τη χρονιά που μας πέρασε λοιπόν δίνει μια ιδέα για το πού στοχεύουμε και πώς αντιμετωπίζουμε τη συγκεκριμένη πρόκληση. Κάναμε, ελπίζουμε, αρκετά, σιγά-σιγά θα πάμε πιο καλά. Καταγράφουμε μόνο μερικά από αυτά.
-Μαζέψαμε βιβλία ξενόγλωσσα για τον γειτονικό Λίβανο, μετά την περσινή φονική έκρηξη, η οποία είχε καταστρέψει σχολεία και βιβλιοθήκες, σε συνεργασία με τις εκπαιδευτικές οργανώσεις και τα αποστείλαμε δώρο χριστουγεννιάτικο, με τη καθοριστική βοήθεια του Υπουργείου Εξωτερικών και του υπουργού Νίκου Χριστοδουλίδη.
-Καθιερώσαμε μια συνεργασία με τον Κυπριακό Ερυθρό Σταυρό -Κλάδος Λευκωσίας και Τμήμα Νέων Λευκωσίας. Για να μη μείνει κανένα παιδί, καμίας κοινωνικά ευάλωτης ομάδας, χωρίς τη λογοτεχνία που τρέφει τη ψυχή. Κάπως έτσι έφτασαν στα παιδικά χέρια την Παγκόσμια Μέρα Παιδικού Βιβλίου, βιβλία υπέροχα, δώρο απ’ όλους εσάς. Ταυτόχρονα ο Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού και Νεανικού βιβλίου, ένωσε τις δυνάμεις του με τον Κυπριακό Ερυθρό Σταυρό – Κλάδος Λευκωσίας και Τμήμα Νέων Λευκωσίας και στοχεύοντας στην ενδυνάμωση των παιδιών μέσα από τον κόσμο της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας ενίσχυσε μια σειρά από κοινοτικές βιβλιοθήκες. Θεωρούμε τις δράσεις αυτές έναν σημαντικό τρόπο προώθησης του παιδικού/εφηβικού βιβλίου. Γιατί πιστεύουμε και θέλουμε να το πιστέψετε μαζί μας πως το βιβλίο δεν είναι πολυτέλεια αλλά τροφή του μυαλού και της ψυχής.
-Στηρίξαμε τη διοργάνωση ημερίδας για εκπαιδευτικούς με θέμα την εφηβική λογοτεχνία που οργάνωσε το Πανεπιστήμιο Frederick και το βιβλιοπωλείο Rivergate.
-Ιδρύσαμε τη λέσχη των Φ.Α.Β. (Φανατικά Αθεράπευτων Βιβλιοφάγων) για να δίνουμε χώρο στα παιδιά να επικοινωνούν μαζί μας και μαζί με αγαπημένους συγγραφείς. Σαν πρώτη δραστηριότητα ετοίμασαν χριστουγεννιάτικες κάρτες για τους αγαπημένους τους συγγραφείς και τους απάντησαν είτε οι ίδιοι, όπου αυτό ήταν εφικτό, είτε η Αυτού Μεγαλειότητα ο Βιβλιοφάγος ο Μέγας.
-Προτείναμε υποψήφιους για τα βραβεία Alma Άστριντ Λίντγκρεν (Astrid Lindgren Memorial Award-ALMA). Τους Άντρη Αντωνίου, Κώστα Κατσώνη, Βασίλη Παπαθεοδώρου, Αργυρώ Πιπίνη.
-Για τα βραβεία Άντερσεν 2022 (ΙΒΒΥ Andersen Αwards 2022) προτείναμε τις Άννα Κουππάνου ως συγγραφέα και τη Δώρα Ορόντη ως εικονογράφο.
-Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας οργανώσαμε διαδικτυακή συνάντηση/συζήτηση για το Εφηβικό Βιβλίο με τους συγγραφείς Άντρη Αντωνίου, Άννα Κουππάνου, Βασίλη Παπαθεοδώρου και Έλενα Περικλέους.
-Θέλοντας να τιμήσουμε τη μνήμη του αείμνηστου Δώρου Θεοδούλου (1939-2016), ο οποίος διετέλεσε πρόεδρός του (1980-1988) και υπήρξε ένας καταξιωμένος φιλόλογος-εμβριθής μελετητής της κυπριακής παιδικής –νεανικής λογοτεχνίας, εκδώσαμε Τιμητικό Τόμο, με διάφορα μελετήματα του εκλιπόντος και κείμενα που γράφτηκαν για τον ίδιο μετά την εκδημία του.
-Προκηρύξαμε τους ετήσιους διαγωνισμούς μας και καταλήξαμε στα αποτελέσματα. Συγχαρητήρια και στους διακριθέντες αλλά και σε όλους τους συμμετέχοντες.
-Βρεθήκαμε στο «Ενιαίο Ολοήμερο Περιφερειακό Δημοτικό Σχολείο «Ιαματική», δίπλα στα πυρόπληκτα παιδιά για να μιλήσουμε για βιβλία ελπιδοφόρα και παρηγορητικά.
-Προχωρήσαμε στην έκδοση του τεύχους 29/2021 της «Ανέμης» (Επετηρίδα Παιδικής και Νεανικής Λογοτεχνίας).
-Προχωρήσαμε σε μια σπονδυλωτή και ακόμη εξελισσόμενη δράση με τίτλο λογοτεχνικά παιχνίδια για να προσεγγίσουμε το βιβλίο μέσα από το παιχνίδι και μέσα από το παιχνίδι να κτίσουμε αναγνώστες παθιασμένους.
-Γράψαμε και εκδώσαμε σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο «Μικρές ιστορίες Δύναμης και ελπίδας» Εν καιρώ πανδημίας. Οι συγγραφείς έγραψαν και τα παιδιά εικονογράφησαν το τι ζήσαμε και ζούμε.
Γιατί; Μα Γιατί συμμεριζόμαστε αυτό που ο Μέλιος δηλώνει στο « Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» (Μενέλαος Λουντέμης)
«Ευχαριστώ, που μπορείς να διαβάζεις πιο βαθιά απ’ όλους τους σοφούς… Να γελάς πιο πλούσια απ’ όλους τους ευτυχισμένους… Να κλαις πιο αληθινά απ’ όλους τους λυπημένους. Και ν’ αγαπάς… Ν’ αγαπάς, όπως πρέπει ν’ αγαπηθούν μια μέρα… όλοι οι άνθρωποι. Αμήν!». Θέλουμε να ζωντανέψουμε στους ενήλικες και να χαρίσουμε στα παιδιά μυρωδιές της παιδικής ηλικίας! Παιχνίδια στις αλάνες μέχρι τελικής πτώσης… Ποδήλατα στις κατηφοριές και γρατσουνισμένα γόνατα… Φέτες καρπούζι στο τραπέζι κάτω από την κληματαριά… Κλέφτες και αστυνόμους και φεγγάρια αυγουστιάτικα σε αστεροφωτισμένους ουρανούς… Μυρωδιές γιασεμιού στους δρόμους της παλιάς μας πόλης…Πιστεύουμε βαθιά και αληθινά πως «Ένα Βιβλίο και Ένα παιδί, τον κόσμο αλλάζουνε μαζί».
