Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΖΩΗ
Στα τέλη Μαΐου, ο ιστότοπος devex.com δημοσίευσε ένα άρθρο με θέμα την υγειονομική ασφάλεια που τα ευπαθή «άτομα με εμμηνόρροια» θα χρειαστούν μετά την πανδημία. Στις αρχές του Ιουνίου, η συγγραφέας του «Χάρι Πότερ» Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, ανάρτησε το άρθρο στο Twitter μαζί με έναν σαρκασμό: «Eίμαι σίγουρη ότι κάποτε υπήρχε μία λέξη για τα “άτομα με εμμηνόρροια”», έγραψε, υπονοώντας τον όρο «γυναίκες». Αρκετοί ακόλουθοί της είχαν άλλη άποψη· με ένα τέτοιο σχόλιο η Ρόουλινγκ απέκλειε, αν δεν ειρωνευόταν, τα διεμφυλικά ή τρανς άτομα, αλλά και τις γυναίκες σε εμμηνόπαυση.
«Αισθάνεσαι περισσότερο γυναίκα όταν χτυπάς τους άλλους; Νιώθεις κάποια απειλή; Κάποιοι τρανς άνδρες έχουν περίοδο. Πώς σε επηρεάζουν και γιατί θες να τους αστυνομεύσεις;», έγραψε κάποια. «Η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ συνεχίζει να ευθυγραμμίζεται με μια ιδεολογία που σκοπίμως διαστρεβλώνει γεγονότα για τις έμφυλες ταυτότητες και τα τρανς άτομα», δήλωσε η μη κυβερνητική οργάνωση GLAAD, αναφερόμενη σε παλιότερες περιπτώσεις που η συγγραφέας είχε χαρακτηριστεί τρανσφοβική. «Η Ρόουλινγκ πρόδωσε τον κόσμο που η ίδια δημιούργησε» ήταν ο τίτλος ενός άρθρου που αναφερόταν στη διαφορετικότητα του σύμπαντος του «Χάρι Πότερ».
Στην έντονη διαδικτυακή συζήτηση που ακολούθησε συμμετείχαν και οι πρωταγωνιστές των ταινιών της σειράς «Χάρι Πότερ» –ο Ντάνιελ Ράντκλιφ, η Eμα Γουάτσον, ο Ρούπερτ Γκριντ– οι οποίοι αναγνώριζαν μεν την επιρροή της Ρόουλινγκ στη ζωή τους, ωστόσο, στο συγκεκριμένο ζήτημα υποστήριζαν τα τρανς άτομα. Η ίδια η συγγραφέας, πρώτα δήλωσε ότι σέβεται το δικαίωμα των τρανς ατόμων να ζουν με όποιο τρόπο τα κάνει να νιώθουν άνετα, έπειτα συμπλήρωσε ότι «η εξάλειψη της έννοιας του φύλου αφαιρεί τη δυνατότητα πολλών να μιλήσουν ουσιαστικά για τη ζωή τους» και τελικά δημοσίευσε ένα εκτενές κείμενο όπου, μεταξύ άλλων, αναφερόταν στη δική της εφηβική ανάγκη να ξεφύγει από τα έμφυλα στερεότυπα, μιλούσε ανοιχτά για τη σεξουαλική κακοποίηση που είχε υποστεί στο παρελθόν, δήλωνε ξανά τον σεβασμό της στην κοινότητα των τρανς, τόνιζε όμως ότι αν τους επιτρεπόταν λ.χ. να εισέρχονται σε δημόσιες τουαλέτες βάσει της ταυτότητας που τους εκφράζει, το δικαίωμά τους αυτό θα γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τυχόν θύτες τους.
Δεν είναι στις αρμοδιότητές μας η χάραξη των ορίων μεταξύ βιολογικού και κοινωνικού φύλου ή ο σχολιασμός μιας συζήτησης που συνεχίζεται ακόμα. Μπορούμε ωστόσο να εμπλουτίσουμε την τελευταία, ζητώντας δυο λόγια από συγγραφείς που είτε εκτιμούν τα έργα της Ρόουλινγκ, είτε έχουν καταπιαστεί με τη σεξουαλικότητα στα δικά τους, είτε απευθύνονται κι οι ίδιοι σε εφήβους που αναζητούν τον εαυτό τους.
Από αριστερά: οι Ρούπερτ Γκριντ, Εμα Γουάτσον και Ντάνιελ Ράντκλιφ, πρωταγωνιστές των ταινιών Χάρι Πότερ, υποστήριξαν τα διεμφυλικά άτομα στη συζήτηση που άνοιξε μετά τα σχόλια της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ. AP / Joel Ryan
ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ
Ποιήτρια, μεταφράστρια
Θα κρατήσουμε τα βιβλία
Διαβάζοντας τις δηλώσεις της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ στο Twitter λυπήθηκα, αλλά σκέφθηκα: θα της την έσπασε το ροβεσπιερικό λεξιλόγιο. Κι εμένα με ενοχλεί η ξύλινη, βεβιασμένη πολεμική που ανθεί ορισμένως σε επιστημονικούς κύκλους. Σκέφθηκα πως η μεγάλη συγγραφέας θα παρασύρθηκε από την ενστικτώδη, για έναν φιλελεύθερο άνθρωπο, αντιπάθεια προς την καθαρολογία, το υψωμένο δάχτυλο, τον φανατισμό, τον φονταμενταλισμό.
Eπειτα σκέφθηκα: ένας έξυπνος άνθρωπος όφειλε, ωστόσο, να μην παρασυρθεί. Η υπόθεση των τρανς, που εξακολουθούν, εξευτελιστικά για όλους μας, να καταπιέζονται, είναι προδήλως σημαντικότερη από τους όποιους φανατικούς.
Σκέφθηκα, τέλος, τα παιδιά μου, με την κυριολεκτική και συμβολική έννοια: τον Ρωμανό, τον Αιμίλιο, την Ειρήνη. Χάρη στη Ρόουλινγκ καταδέχονται να με κάνουν λίγο παρέα, επειδή έμαθαν να αγαπούν το διάβασμα χάρη στον «Χάρι Πότερ» κι ήμουν από τους λίγους ενήλικες που το διάβαζαν με φανατισμό. Τους έμαθε καλά γράμματα η Ρόουλινγκ, πρέπει να πω. Φαίνεται και από την πρόοδό τους και από τις αξίες που υπηρετούν στη ζωή.
Κρίμα, σκέφθηκα, για τα παιδιά που πίστεψαν σε αυτήν: με την απόπειρά της να ενισχύσει το «επιχείρημά» της επικαλούμενη τραυματική προσωπική εμπειρία –ότι δηλαδή υπήρξε η ίδια θύμα ανδρικής βίας– όχι μόνο δεν πείθει αλλά και αφαιρεί, δυστυχώς, το ελαφρυντικό της αυθόρμητης αντίδρασης στην καθαρολογία, με το οποίο επιχείρησα μέσα μου να τη διασώσω αρχικά.
Τότε, ευτυχώς, θυμήθηκα τη Δέλτα: πολλές από τις πολιτικές της απόψεις υπήρξαν θλιβερές. Παραμένει όμως μια γιγάντια συγγραφέας που μας μετάγγισε λογοτεχνία και αξίες – όχι φανατισμό. Θύμα, και αυτή, ενδοοικογενειακής βίας. Αγαπητή Πηνελόπη, σκέφτηκα, αγαπητή Τζόαν: θα κρατήσουμε τα βιβλία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ
Συγγραφέας, μεταφράστρια
Ο νέος ιός της αποκαθήλωσης
Ολα άρχισαν από ένα tweet της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, όπου εξέφρασε τον προβληματισμό της για «τους ανθρώπους με εμμηνόρροια» κατά τη διάρκεια της πανδημίας, υπονοώντας κατά πόσον είναι ασφαλές οι διεμφυλικοί να χρησιμοποιούν τις ίδιες τουαλέτες με τις γυναίκες. Αυτή η μάλλον επιπόλαιη (φαινομενικά) δήλωση έφερε στην επιφάνεια μια παλιά συζήτηση για την έμφυλη ταυτότητα και την κατασκευή της, τη διαφορά ανάμεσα στο βιολογικό φύλο και στο κοινωνικό φύλο, την «ουσιοκρατία» και τον «αυτοκαθορισμό» του φύλου. Μέσα από την ένθερμη διαμάχη μάθαμε για τον όρο gender dysphoria, «φυλετική δυσφορία», τη ρευστότητα του φύλου και το δικαίωμα να το επιλέξεις, ακόμα και σε εφηβική ηλικία – στο σημείο αυτό η Ρόουλινγκ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς υπάρχουν περιπτώσεις που μετά την αλλαγή κάποια άτομα θέλησαν να επιστρέψουν στο βιολογικό τους φύλο.
Στο όνομα μιας κακώς εννοούμενης πολιτικής ορθότητας παρατηρείται ένας αντεστραμμένος ρατσισμός, ένας υπόγειος μισογυνισμός. Η γυναικεία εμπειρία δεν είναι πλέον προνόμιο και αποκλειστικότητα της (βιολογικής) γυναίκας με εμμηνόρροια και δυνατότητα τεκνοποίησης. Η ίδια η Ρόουλινγκ, μεγαλωμένη τη δεκαετία του ’80 βίωσε τη βία, τον μισογυνισμό, την κακοποίηση και τον αποκλεισμό και έχει κάθε δικαίωμα να μιλάει και να υπεραμύνεται των θέσεών της. Σε κείμενο 3.500 λέξεων μπαίνει στον κόπο να απαντήσει σε όλες τις κατηγορίες που της προσάπτουν και να αποκαλύψει μέρος των εμπειριών της.
Αυτό που με αιφνιδίασε είναι το μένος και η οργή των ορκισμένων ακολούθων της. Υποψιάζομαι πως ένας νέος ιός, ο ιός της αποκαθήλωσης, απλώνεται ραγδαία. Δακρύβρεχτες αναρτήσεις και πολυσέλιδες εξομολογήσεις, όπου οι φαν περιγράφουν την «προδοσία» που βίωσαν, ως χειρότερη και από βιασμό. Αλλοι έκαψαν τα βιβλία της, άλλοι τα πολτοποίησαν και άλλοι δήλωσαν πως ο λόγος που είχαν παρατείνει τη ζωή τους ήταν για να διαβάσουν τη συνέχεια του «Χάρι Πότερ». Ο ακραίος θαυμασμός και η λατρεία τρέπονται, εν ριπή, οφθαλμού σε άγριο μένος, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ
Συγγραφέας
Γέφυρες και χαρακώματα
Κάθε φορά που προκύπτει ένα ανάλογο ζήτημα –και η αλήθεια είναι πως, τελευταία, τα ζητήματα αυτά προκύπτουν με μεγάλη συχνότητα– προσπαθώ να έχω στο μυαλό μου το εξής: στην εποχή μας, κοινωνικές ομάδες και άνθρωποι που μέχρι τώρα ήταν αναγκασμένοι να κρύβονται ή ζούσαν σε ένα καθεστώς φρικτής καταπίεσης εξαιτίας της διαφορετικότητάς τους, διεκδικούν το δικαίωμα να είναι ορατοί, αποδεκτοί και σεβαστοί από την κοινωνία και την πολιτεία. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να τους ακούμε, να προσπαθούμε να τους κατανοήσουμε και, γιατί όχι, να διδαχθούμε από εκείνους πράγματα που δεν γνωρίζουμε. Ειδικά όσοι από εμάς είχαμε την τύχη ή καταφέραμε μέσα από τη δουλειά μας (η περίπτωση της Τζόαν Ρόουλινγκ) να βρεθούμε σε μια κοινωνικά προνομιακή θέση. Από την άλλη, φοβάμαι ότι αυτού του τύπου οι μαζικές επιθέσεις προς τα δημόσια –και όχι μόνο– πρόσωπα που εκφέρουν μια άποψη, η οποία ακόμα και αν είναι λανθασμένη δεν έχει ολοφάνερα στοιχεία μισαλλοδοξίας (και πάλι η περίπτωση της Τζόαν Ρόουλινγκ), λειτουργούν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αντί να ρίχνουν φως στα διάφορα ζητήματα, τα συσκοτίζουν. Αντί να στήνουν γέφυρες, σκάβουν χαρακώματα. Αντί να βοηθούν την κοινωνία να αλλάξει προς το καλύτερο, σπέρνουν τοξικότητα και, το χειρότερο, ρίχνουν νερό στον μύλο των πραγματικά μισαλλόδοξων.
ΒΙΒΙΑΝ ΣΤΕΡΓΙΟΥ
Συγγραφέας
Και με τους τρανς και με τον Πότερ
Τα τρανς πρόσωπα υπάρχουν. Οι άνθρωποι που δεν θέλουν να αυτοπροσδιορίζονται ως αγόρι ή κορίτσι επίσης υπάρχουν. Σιγά σιγά φαίνονται κι αποκτούν δικαιώματα. Ετσι, εμφανίζονται φράσεις που εκφράζουν αυτήν πραγματικότητα, όπως η φράση «άτομα με περίοδο» σε άρθρο για την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Το tweet της Ρόουλινγκ περιγελά τη φράση.
Κανένας συγγραφέας δεν έχει υποχρέωση να υιοθετήσει μια «Χ» γλώσσα ή να στρατευθεί στην εντελώς δίκαιη μάχη για τα δικαιώματα των τρανς. Φιμώνουν τη συγγραφέα όσοι/όσες την κράζουν για το tweet; Οχι. Απλώς, ασκούν κι αυτοί/αυτές το δικαίωμα που ασκεί κι η Ρόουλινγκ. Ελευθερία του λόγου δεν έχουν μόνο οι συγγραφείς, αλλά και όσοι/όσες τους διαβάζουν.
Πολλοί φοβούνται ότι αν αρχίσουμε να κράζουμε τους συγγραφείς, επειδή μιλάνε κάπως για τις μειονότητες κι όχι κάπως αλλιώς, όλοι θα γράφουν βαρετές αηδίες όπου κάποιο μαύρο, τρανς, γκέι κοριτσάκι αποφασίζει να γίνει βίγκαν για να καταπολεμήσει την κλιματική αλλαγή. Χαζομάρες. Κανένας σοβαρός συγγραφέας δεν θα άλλαζε αυτά που έχει να πει από φόβο μην τον κράξουν στα social media και κανένας σοβαρός αναγνώστης δεν φαντασιώνεται μία λογοτεχνία όμοια με politically correct διαφημιστικό σποτάκι. Μήπως ήταν υπερβολικό το κράξιμο, όμως; Σίγουρα! Αλλά αυτό είναι το Twitter. Μία αγχωτική, υπεραπλουστευτική εφαρμογή όπου περίπλοκα θέματα γίνονται τοξικά σχόλια δύο γραμμών. Σε κάθε περίπτωση, το έργο είναι έργο κι η συγγραφέας άνθρωπος. Ο Χάρι Πότερ κι η Ερμιόνη είναι η παιδική μας ηλικία, τα πρώτα μας διαβάσματα. Αυτό, ούτε η ίδια η Ρόουλινγκ δεν μπορεί να το χαλάσει.
