Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΖΩΗ
Επτά αιώνες από τον θάνατο του Δάντη δεν είναι αστεία υπόθεση. Από την αρχή της χρονιάς, είναι τόσες οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στη Φλωρεντία, στη Ραβέννα και σε συνολικά εβδομήντα ιταλικές πόλεις οι οποίες συνδέθηκαν με τη ζωή και το έργο του σημαντικότερου Ιταλού ποιητή, ώστε θα ήταν μάταιο ακόμη και να τις συνοψίσουμε. Δεν αποκλείεται, εκείνο το πορτρέτο του Δάντη που φιλοτέχνησε ο Μποτιτσέλι και που τον απεικονίζει βλοσυρό, αγέρωχο μπροστά στην αιωνιότητα, να εμφανιστεί σε κάθε πιθανή ή απίθανη επιφάνεια της γειτονικής χώρας.
Ας σταθούμε, ωστόσο, για λίγο στην πρώτη μεγάλη επετειακή έκθεση για τον Δάντη, που υλοποιείται διαδικτυακά από την πινακοθήκη Ουφίτσι της Φλωρεντίας: παρουσιάζει 88 σκίτσα, που σχεδίασε ο αναγεννησιακός ζωγράφος Φεντερίκο Ζουκάρι, αντλώντας έμπνευση από τη «Θεία Κωμωδία». Και ας παραθέσουμε κι ένα ενδιαφέρον περιστατικό του περασμένου Μαρτίου: η γερμανική εφημερίδα Frankfurter Rundschau δημοσίευσε άρθρο στο οποίο συνέκρινε τον Ιταλό ποιητή με τον Σαίξπηρ, παρατηρώντας ότι ο δεύτερος ήταν «έτη φωτός πιο μοντέρνος από την προσπάθεια του Δάντη να έχει γνώμη για τα πάντα». Οι Ιταλοί αντέδρασαν, με ένα περιφρονητικό για τη γερμανική εφημερίδα σχόλιο να προέρχεται από τον Ιταλό υπουργό Πολιτισμού.
Έργο του Τομ Φίλιπς.
Πόσο νόημα έχει μια σύγκριση μεταξύ Σαίξπηρ και Δάντη; Στο έργο του «Ο δυτικός κανόνας» (εκδ. Gutenberg) ο κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ έχει τοποθετήσει τον Ιταλό στο κέντρο του ανώτερου λογοτεχνικού corpus της Δύσης, αν και μετά τον Βρετανό. Είναι άραγε ο Δάντης ένας κλασικός μεν, αλλά πάντως ελάχιστα «μοντέρνος» ποιητής, κατάλληλος να εορτάζεται πριν από όλα με εκθέσεις σκίτσων της Αναγέννησης; Στο κάτω κάτω, μιλάμε για έναν δημιουργό του οποίου το σημαντικότερο έργο, η επική και αφηγηματική «Θεία Κωμωδία», γράφτηκε όχι στα λατινικά, αλλά στη λαϊκή διάλεκτο της Φλωρεντίας, επιλογή που καθόρισε την ιταλική γλώσσα και καθιέρωσε τον Δάντη ως τον «πατέρα» της.
Πέραν του γλωσσικού ζητήματος, έχουν και οι εικόνες την αξία τους. Η «Θεία Κωμωδία» περιλαμβάνει τόσο πολλές στα τρία μέρη της (Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος), που αρκετοί δημιουργοί εμπνεύστηκαν από τη δύναμη του ποιήματος να απεικονίζει την ατομική αλλά και την οικουμενική περιπέτεια του ανθρώπου: ο Γουίλιαμ Μπλέικ, ο Γκιστάβ Ντορέ, ο Σαλβαντόρ Νταλί, ο Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ, αλλά και ο Μοέμπιους, είναι ορισμένοι από αυτούς.
Έργο της Μόνικα Μπάισνερ.
Μερικοί πιο σύγχρονοι εικαστικοί παρουσιάζονται σε μια έκθεση που ξεκινά τώρα στην Αθήνα, που από το όνομά της και μόνο παίρνει θέση στο ερώτημα περί της δια-χρονικότητας του Ιταλού ποιητή: λέγεται «Δάντης ο Υπερσύγχρονος (Dante Ipermoderno) – Ο Δάντης εικονογραφημένος στον κόσμο 1983-2021». Την επιμελήθηκε o καθηγητής της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας Τζόρτζιο Μπάτσι και θα πραγματοποιηθεί στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών (Πατησίων 47) από τις 9 έως τις 30 Ιουνίου, με ελεύθερη είσοδο. Η έκθεση παρουσιάστηκε ήδη στο Βελιγράδι, ενώ θα επισκεφθεί την Πράγα, τη Μόσχα και το Λονδίνο, μέχρι να καταλήξει στη Μαδρίτη.
Πέντε είναι οι εικαστικοί που έδωσαν χρώμα και μορφή στις συνταρακτικές εικόνες της «Θείας Κωμωδίας»: η Γερμανίδα Μόνικα Μπάισνερ, η μοναδική γυναίκα ζωγράφος που εικονογράφησε το ποίημα του Δάντη στο σύνολό του, έπειτα από μια επταετία σκληρής δουλειάς με αυγοτέμπερα· ο Εμιλιάνο Πόντσι, γνωστός από τις εικονογραφήσεις του σε διεθνή έντυπα, ο οποίος με τη στυλιζαρισμένη, ψηφιακή του γλώσσα, μπορεί να υπαινιχθεί το αμάρτημα της απληστίας με τη βοήθεια ενός παγωτού· ο Βρετανός Τομ Φίλιπς επίσης, του οποίου οι μεταξοτυπίες αποτυπώνουν το επέκεινα με ένα ποπ ιδίωμα· ο Ντομένικο Παλαντίνο, που στις φαινομενικά άχρονες ακουαρέλες του κρύβεται ο απόηχος κάποιου σημαντικού γεγονότος· και τέλος, ο Πάολο Μπαρμπιέρι, ο οποίος καθώς εμπνέεται και από τη λογοτεχνία του φανταστικού, δίνει στη «Θεία Κωμωδία» μια πιο μυθική διάσταση.
Έργο του Πάολο Μπαρμπιέρι.
Ας επιστρέψουμε όμως στο έργο του ίδιου του Δάντη. Αυτό το πρωτοφανές για την εποχή του κράμα υψηλών και ταπεινών στοιχείων, που καθώς συνδέει τόσο ετερώνυμα πρόσωπα και πράγματα ενώπιον του θανάτου, τελικά, αποτελεί μάλλον το καταλληλότερο τεκμήριο διαχρονικότητας του δημιουργού του. Το εξηγούσε καλύτερα ο Γερμανός φιλόλογος Ερικ Αουερμπαχ, στην εμβληματική μελέτη του «Μίμησις. Η εικόνα της πραγματικότητας στη δυτική λογοτεχνία» (εκδ. ΜΙΕΤ). «Μπροστά στον Δάντη», γράφει, «παίζονται όλα τα δράματα ακόμα μια φορά, εξαιρετικά συμπυκνωμένα, μερικές φορές μόνο μέσα σε λίγους στίχους (…) και μέσα σε αυτά ξεδιπλώνεται, φαινομενικά σκόρπια και κατακερματισμένη, παντού όμως στο πλαίσιο ενός σχεδίου, η ιστορία της Φλωρεντίας, της Ιταλίας, του κόσμου. Η ένταση και η εξέλιξη, τα γνωρίσματα του επίγειου γίγνεσθαι, δεν υπάρχουν πια, και όμως τα κύματα της ιστορίας φτάνουν ώς το υπερπέραν, μερικές φορές ως ανάμνηση του επίγειου παρελθόντος, άλλοτε ως ενδιαφέρον για το επίγειο παρόν, αλλά και ως ανησυχία για το επίγειο μέλλον, πάντοτε ως χρονικότητα που διατηρείται τυπολογικά μέσα στο άχρονο και αιώνιο. Κάθε νεκρός αισθάνεται τη θέση του στο υπερπέραν ως την τελευταία πράξη του επίγειου δράματός του, πράξη που εξακολουθεί να παίζεται, νυν και αεί».
Έργο του Εμιλιάνο Πόντσι.
