Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΥ
Στην Πινακοθήκη Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη έχει διασωθεί σε μία εξαιρετική δειγματοληψία ο ανθός του ελληνικού πνεύματος του εικοστού αιώνα. Ηταν ο διακαής πόθος του Αγγελου Δεληβορριά, να οργανώσει μια ενιαία, συνεκτική και στοχαστική αφήγηση για τους συγγραφείς, τους ζωγράφους, τους χαράκτες, τους ποιητές, τους γλύπτες, τους αρχιτέκτονες, κάθε δημιουργό που αποτύπωσε την ελληνική «άνοιξη» στις δύο ιστορικές κορυφώσεις, του Μεσοπολέμου και της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου. Στην Κριεζώτου, στο ωραίο μεσοπολεμικό κτίριο που στεφανώνεται από την οικία και το εργαστήρι του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, υπάρχει με απτικότητα αλλά και σαν ατμόσφαιρα ο αχός εκείνου του κόσμου.
Ταιριάζει σαν φυσική παραφυάδα και ο κόσμος του Τάσου Μαντζαβίνου, που εκθέτει αυτήν την περίοδο τους «Δράκους» του, μία σειρά από νεότερα έργα του στην αίθουσα του ισογείου. Εχει δημιουργηθεί ένας πυκνός «τόπος», θαυμαστά οργανωμένος σαν μέσα σε μία κόγχη, σαν σε μια σπηλιά, λαξεμένη σε μαλακό βράχο να μένουν έκθετα τα στολίδια της.
Ο Τάσος Μαντζαβίνος, συνεχίζοντας αυτή τη συνομιλία με τον Αγγελο Δεληβορριά, στον οποίον είναι αφιερωμένη η έκθεση, παρουσιάζει μία από τις πιο μύχιες θεματικές του, με στοιχεία ιερά και λαϊκά, πηγαία και «πρωτόγονα», κατασκευές και εικόνες, με ξύλο και τσίγκο, με αυτοσχέδια υλικά και αρχέγονη διάθεση χειρωναξίας. Είναι μια τέχνη αρχαία, αναβλύζει από μια άχρονη πηγή.
Στην έκθεση «Εγώ και ο Δράκος», υποδηλώνοντας στον τίτλο συνύπαρξη, αντίστιξη και ετεροπροσδιορισμό, ο Τάσος Μαντζαβίνος καταθέτει τον κόσμο του, που εμπεριέχει ως ιδρυτικό στοιχείο τόσο την «αίρεση» όσο και το «μυστήριο». «Κάθε δημιουργός οφείλει να είναι και λίγο αιρετικός», λέει ο ίδιος. Ο Γιώργος Μυλωνάς, που επιμελήθηκε αυτήν την έκθεση, ενίσχυσε την αίσθηση του σπηλαιώδους στρώνοντας και το δάπεδο με σύμβολα από τον κόσμο του Τάσου Μαντζαβίνου που πυκνώνει ολόγυρα με θεατρικότητα και ψευδαισθητική αναπαράσταση. Στην έκθεση (και στο βιβλίο που τη συνοδεύει) αρωγός είναι η Πινακοθήκη Γιώργου Ν. Βογιατζόγλου, που είναι συνδιοργανωτής μαζί με το Μουσείο Μπενάκη, σε μία χειρονομία εξωστρέφειας και συνέργειας.
«Ο Δράκος ορίζεται από την ιδέα του έκκεντρου», λέει ο Τάσος Μαντζαβίνος. «Δεν αναφέρομαι σε ό,τι βρίσκεται εκτός κέντρου, αλλά σε όσα ζουν στη μεθοριακή νοητή γραμμή, του μέσα και του έξω. Ο Δράκος έχει βιώσει το “έξω”, έχει τη δυνατότητα της παρατήρησης από απόσταση, έχει την εμπειρία της εξορίας». Θα μπορούσε να πει κανείς πως ο κόσμος του Τάσου Μαντζαβίνου, καθώς έλκει καταγωγή από υδροφόρους ορίζοντες λαϊκής τέχνης, θέατρου σκιών, προφορικής παράδοσης και χειρωναξίας, καθώς σιωπηρά συνομιλεί με την ύλη του ξύλου που σκαλίζεται και του σίδερου που λυγίζει, καθώς προσκαλεί βέβηλους αγγέλους και φτερωτούς δράκους, εκβάλλει σε ένα πυκνοκεντημένο κόσμο που βιώνεται διττά: με το υλικό και το άυλο αποτύπωμά του.
Οσα βλέπει ως «αντανακλάσεις του υποσυνείδητου», ο Τάσος Μαντζαβίνος τα μετουσιώνει σε γκροτέσκες μορφές και ανίερες συνθέσεις, «σκάβοντας προς τα κάτω». Αυτή η αναζήτηση του εαυτού και η συνάντηση με τον άλλο γίνεται με τρόπο υπόσκαφο, σε καθεστώς ανασκαφής, σε ημίφως με εκλάμψεις φωτός. «Να δεις στο όνειρό σου ότι είσαι ρακοσυλλέκτης», λέει, δίνοντας δύναμη στην αυτενέργεια της αναδίφησης. Ο Δράκος, ως μορφή, ιδέα, ύλη και πνεύμα, με όλα τα σπέρματα της παράδοσης, της θρησκείας, της ιερότητας και της βέβηλης και αυθαίρετης φύσης του ανθρώπου, εμπεριέχει όλα τα σπέρματα «του περιθωρίου», όλα όσα «προξενούν φόβο», όσα «υπονοούν σεξουαλική βία», όλα όσα τελετουργικά συναντώνται σε αντιθετικά σχήματα σε παραμύθια και δοξασίες. «Τον Δράκο γεννά η αχαλίνωτη φαντασία», λέει ο Τάσος Μαντζαβίνος. Συνυπάρχει με το ερωτικό σμίξιμο, υπονοεί τη ρήξη της σύμβασης, εκβάλλει σε λαϊκά εικονίσματα, όπως στη «Στέλλα» του Κακογιάννη.
Στοιχεία ηρωικά, που εικονοποιούνται σε έφιππους αγίους ή πρωτοπαλίκαρα παραμυθιών, φέρουν σπαράγματα ερμηνείας μιας ελληνικότητας σε διαχρονία. Σκιές του Καραγκιόζη και όλα τα οικόσημα της λαϊκής παράδοσης, ερμηνείες της πατρίδας, τα αρχετυπικά και αμφίσημα σύμβολα όπως ο όφις και ο ίππος, αναφύονται με μία τελετουργική συγχρονία.
Ο Τάσος Μαντζαβίνος φέρει σαν οίκο, αυτό «το σπήλαιο της γαλήνης», που μοιάζει με κιβωτό και που εκεί φυλάει όλα τα κοσμήματα μιας ψυχικής διαδρομής. Ο Δράκος είναι ο θυρεός, «για να τον χαΐδεύεις, για να τον φοβάσαι...».
«Εγώ και ο δράκος». Μουσείο Μπενάκη και Πινακοθήκη Γ. Βογιατζόγλου έως 4 Ιανουαρίου. Επιμέλεια Γιώργος Μυλωνάς.
