ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Ζωγραφίζοντας την Ανατολή από τη Δύση

Η δρ Μαρία Κατσανάκη μιλάει στην «Κ» για την έκθεση «Θεόδωρος Ράλλης: η δική του Ελλάδα» στη Λεβέντειο Πινακοθήκη

Του Απόστολου Κουρουπάκη

Του Απόστολου Κουρουπάκη

kouroupakisa@kathimerini.com.cy

«Στις επιλογές των έργων που έκανα, θέλησα να εκπροσωπούνται όλες οι φάσεις της δημιουργίας του Ράλλη, με συνθέσεις από όλες τις δεκαετίες της καλλιτεχνικής του διαδρομής» λέει στην «Κ» η δρ Μαρία Κατσανάκη, ιστορικός τέχνης, ειδική στο έργο του Θεόδωρου Ράλλη, η οποία επιμελείται την έκθεση με τίτλο «Θεόδωρος Ράλλης: η δική του Ελλάδα», που παρουσιάζεται στη Λεβέντειο Πινακοθήκη. Στην έκθεση θα παρουσιαστούν παραδοσιακές φορεσιές και αντικείμενα από τη συλλογή του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, τα οποία επέλεξε η πρόεδρός του κ. Παπαντωνίου. Η δρ Κατσανάκη λέει πως οι συνειδητές επιλογές του Ράλλη ως προς τον καλλιτεχνικό του δρόμο, από τις οποίες ουδέποτε παρέκκλινε, φανερώνουν έναν καλλιτέχνη που ακολούθησε με συνέπεια την πεπατημένη της ακαδημαϊκής τέχνης, την οδό δηλαδή των καθιερωμένων τότε Γάλλων ζωγράφων. Όσο για τα έργα που θα εκτεθούν όπως λέει η δρ Κατσανάκη, με εξαίρεση τα έργα που προέρχονται από μουσεία, όλα σχεδόν παρουσιάζονται για πρώτη φορά δημοσίως σε έκθεση, ενώ ορισμένα ήταν έως τώρα εντελώς άγνωστα και εντοπίστηκαν σε ιδιωτικές συλλογές χάρη στην έρευνα που έκανε στο πλαίσιο ειδικώς αυτής της έκθεσης.

«Οι συνειδητές επιλογές του Ράλλη ως προς τον καλλιτεχνικό του δρόμο, από τις οποίες ουδέποτε παρέκκλινε, φανερώνουν έναν καλλιτέχνη που ακολούθησε με συνέπεια την πεπατημένη της ακαδημαϊκής τέχνης, την οδό δηλαδή των καθιερωμένων τότε Γάλλων ζωγράφων» λέει η Μαρία Κατσανάκη

–Κυρία Κατσανάκη, τι θα δούμε σε αυτή την έκθεση;

–Θα δούμε μια πολύ αντιπροσωπευτική επιλογή έργων από την ελληνική θεματική της ζωγραφικής του Θεόδωρου Ράλλη. Στην έκθεση περιλαμβάνονται ελαιογραφίες, υδατογραφίες και σχέδια, έργα διαφορετικών τεχνικών που καλύπτουν όλα τα θέματα που άντλησε ο Ράλλης από τον κόσμο της ελληνικής υπαίθρου της εποχής του, τον παραδοσιακό βίο και τα χριστιανικά θρησκευτικά ήθη: αυτή είναι «η δική του Ελλάδα», όπως αναγράφεται στον τίτλο της έκθεσης στη Λεβέντειο Πινακοθήκη, η Ελλάδα την οποία ανακάλυπτε χάρη στα τακτικά ταξίδια του.

–Με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή των έργων;

–Στις επιλογές των έργων που έκανα, θέλησα να εκπροσωπούνται όλες οι φάσεις της δημιουργίας του Ράλλη, με συνθέσεις από όλες τις δεκαετίες της καλλιτεχνικής του διαδρομής∙ από τη δεκαετία του 1870 έως και τις ύστερες δημιουργίες του της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Έτσι, στην έκθεση το κοινό θα έχει τη δυνατότητα να δει ένα από τα πρωιμότερα ελληνικά έργα του, τις «Υφάντρες στην Αράχωβα» (ιδιωτική συλλογή), ένα ελληνικό θέμα που φιλοτεχνήθηκε μετά το πρώτο μαρτυρημένο ταξίδι του Ράλλη στην Ελλάδα το 1876 και εκτέθηκε στο Σαλόν του Παρισιού το 1877. Ακόμη όμως και ένα από τα τελευταία έργα του και, συγκεκριμένα, τον πίνακα «Ο φυλακισμένος» ή, αλλιώς, «Η σύζυγος του φυλακισμένου» (Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Αθήνα), έργο το οποίο ο Ράλλης είχε στείλει το 1909 σε έκθεση στο Λίβερπουλ, που ήταν και η τελευταία διοργάνωση στην οποία έλαβε μέρος. Ενδιαμέσως, στη Λευκωσία παρουσιάζονται χαρακτηριστικές δημιουργίες του από τις πολύ παραγωγικές δεκαετίες του 1880 και του 1890, στις οποίες βεβαίως ανήκει και η εκκλησιαστική σύνθεση «Το αντίδωρο», που εκτέθηκε στο Παρίσι στο Σαλόν του 1895 και ανήκει στη συλλογή της Λεβεντείου Πινακοθήκης. Η διευθύντρια της Λεβεντείου κ. Λοΐζου Χατζηγαβριήλ είχε την ιδέα την παρουσίαση να διανθίσουν παραδοσιακές φορεσιές και αντικείμενα από τη συλλογή του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, τα οποία επέλεξε η πρόεδρός του κ. Παπαντωνίου.

–Οι πίνακες που θα εκτεθούν από πού προέρχονται;

–Για να γίνει αντιληπτό πόσο πραγματικά επίλεκτα είναι τα έργα του Θεόδωρου Ράλλη που κατορθώσαμε να εξασφαλίσουμε για τη Λεβέντειο Πινακοθήκη, επιτρέψτε μου να υπογραμμίσω ότι, με εξαίρεση τα έργα που προέρχονται από μουσεία, όλα σχεδόν παρουσιάζονται για πρώτη φορά δημοσίως σε έκθεση, ενώ ορισμένα ήταν έως τώρα εντελώς άγνωστα και εντοπίστηκαν σε ιδιωτικές συλλογές χάρη στην έρευνα που έκανα στο πλαίσιο ειδικώς αυτής της έκθεσης. Θα ήθελα να σταθώ στη θερμή ανταπόκριση των ιδιωτών συλλεκτών, των μουσείων και των ιδρυμάτων, όταν τους προσεγγίσαμε για την έκθεση. Επιθυμώ και με αυτή την ευκαιρία να εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες μου προς όλους τους δανειστές. Σημαντικότατη ασφαλώς συμβολή στην έκθεση, με συνολικά 14 δάνεια, έχει η Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, στην οποία εργάζομαι ως επιμελήτρια, όντας υπεύθυνη για τις συλλογές της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα: δανείζουμε πέντε πίνακες που προέρχονται από το Κληροδότημα του Θεόδωρου Ράλλη, το οποίο ήταν και το πρώτο κληροδότημα Έλληνα καλλιτέχνη στο μουσείο μας. Επίσης, δανείζουμε σχέδια που φιλοτέχνησε το 1891 ο Ράλλης για την εικονογράφηση του Λουκή Λάρα του Δημήτριου Βικέλα, ανάμεσά τους και το υπέροχο εξώφυλλο της γαλλικής έκδοσης.

–Ο κόσμος του Θεόδωρου Ράλλη ποιος είναι;

–Δύο κύριες σφαίρες απαρτίζουν το εικονογραφικό του σύμπαν: η Ελλάδα και η Ανατολή. Εκεί ταξιδεύει ακατάβλητα, κάνει ζωγραφικές μελέτες των μοτίβων που ελκύουν την προσοχή του, φωτογραφίζει, ενώ συλλέγει και αυθεντικά αντικείμενα, τα οποία μεταφέρει στο ατελιέ του στο Παρίσι, προκειμένου να τον βοηθούν στη σύνθεση των εικόνων του. Στα ανατολίτικα έργα του, συναντάμε τυπικά οριενταλιστικά μοτίβα, όπως χαμάμ, χαρέμια, σκηνές σε τζαμιά, αλλά και κάποια άλλα, λιγότερο συνήθη. Στα έργα του με ελληνικό θέμα απεικονίζονται οι άνθρωποι της υπαίθρου σε παραδοσιακές ασχολίες της καθημερινής ζωής, σε εσωτερικούς ή σε εξωτερικούς χώρους. Συχνά τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν οι γυναίκες. Πολύ χαρακτηριστική κατηγορία αντιπροσωπεύουν οι σκηνές που εκτυλίσσονται μέσα σε χώρους λατρείας –ναούς και μονές–, στις οποίες αποτυπώνεται το θρησκευτικό αίσθημα με ευλάβεια και κατάνυξη.

–Πόσο επηρεάζει καλλιτεχνικά τον Ράλλη το Παρίσι των δομικών αλλαγών που είδε ως φοιτητής;

–Η περίοδος κατά την οποία ο Ράλλης σπουδάζει στη γαλλική πρωτεύουσα, όπου θα ζήσει μόνιμα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1870, ακριβώς μετά από τα γεγονότα της Παρισινής Κομούνας, είναι η περίοδος που στο καλλιτεχνικό προσκήνιο δεσπόζει η ακαδημαϊκή τέχνη, αλλά και η περίοδος που εκδηλώνονται τα νεωτερικά κινήματα και δη ο ιμπρεσιονισμός. Ο Ράλλης είναι σύγχρονος των ιμπρεσιονιστών και συνομήλικος κάποιων διάσημων μετεμπρεσιονιστών, όπως ο Γκωγκέν ή ο Βαν Γκογκ. Ο ίδιος, βεβαίως, είναι πνευματικό τέκνο του Ζερόμ, τον οποίο επέλεξε ως δάσκαλο στη φημισμένη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Ο Ζερόμ, πέραν από ηγετική φυσιογνωμία του ύστερου γαλλικού οριενταλισμού, ήταν κυρίαρχος όχι μόνον της Σχολής αλλά και ολόκληρης της επίσημης εικαστικής σκηνής. Οι συνειδητές επιλογές του Ράλλη ως προς τον καλλιτεχνικό του δρόμο, από τις οποίες ουδέποτε παρέκκλινε, φανερώνουν έναν καλλιτέχνη που ακολούθησε με συνέπεια την πεπατημένη της ακαδημαϊκής τέχνης, την οδό δηλαδή των καθιερωμένων τότε Γάλλων ζωγράφων.

–Στο βιβλίο σας μιλάτε για την παράδοξη ταυτολογία του οριενταλισμού στον Ράλλη, θέλετε να μου πείτε περισσότερα;

–Αυτό που αναλύω στο βιβλίο είναι το πώς η ζωγραφική του Ράλλη συνθέτει τη γαλλική του παιδεία και κουλτούρα με τις μνήμες από τη γενέτειρά του, τις ελληνικές ρίζες του, τις ταξιδιωτικές ανακαλύψεις, τα βιώματα της Ελλάδας και της Ανατολής. Ένας Έλληνας γεννημένος στην Πόλη, με αστική προέλευση, που ζει στο Παρίσι της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας, αλλά και για μεγάλα διαστήματα στο Κάιρο, ένας καλλιτέχνης που, εκτός από τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Αίγυπτο, εκθέτει συστηματικά στη Μεγάλη Βρετανία όπως και σε διάφορα ακόμη μέρη διεθνώς, ο Ράλλης είναι ένας πραγματικός πολίτης του κόσμου. Έχει δε την ιδιοτυπία να παριστάνει στα έργα του την Ανατολή, από την οποία ο ίδιος προέρχεται, με τη διαφορά ότι η καλλιτεχνική του εκκίνηση είναι η Δύση και μέσω αυτού του δεδομένου πρίσματος βλέπει τα θέματα που πραγματεύεται.

–Ποια είναι η φιλοσοφία του Θεόδωρου Ράλλη για την τέχνη γενικότερα;

–Θα μπορούσα να πω, και είναι ωραίο που ολοκληρώνουμε τη συνέντευξη με αυτό, ότι υπάρχει μια φράση του Ράλλη, διατυπωμένη στα γαλλικά, που συμπυκνώνει για μένα τη θεώρησή του για την τέχνη. Με αυτήν μάλιστα κλείνω και το βιβλίο μου για τον ζωγράφο, που εκδόθηκε το 2018 με τη στήριξη του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη και της Λεβεντείου Πινακοθήκης. Σε ελεύθερη απόδοση, λοιπόν, θα έλεγα: «Η τέχνη, πέρα από την αισθητική απόλαυση που χαρίζει, αξίζει ουσιαστικά όταν διεγείρει τη σκέψη».

Υποβλητική ατμόσφαιρα, λεπτότητα και αίσθημα, τα χαρακτηριστικά του Ράλλη


–Είναι ο Θεόδωρος Ράλλης ένας ιστοριογράφος που αντί για πένα κρατάει πινέλο;

–Είναι ένας ζωγράφος που δηλώνει ευτυχής που αξιώθηκε να ζήσει το όνειρο της τέχνης.

–Η θεματολογία του καλλιτέχνη είναι και δείγμα νοσταλγίας της πατρίδας του; Διαφοροποιείται ίσως από τον κύκλο του με θέματα διαφορετικά, όπως η ελληνική επαρχία; Μετά από σύντομες επισκέψεις σε διάφορους τόπους και φυσικά στην ελληνική επαρχία, δίνει τα αριστουργήματά του, η αποτύπωση της εικόνας ενός επισκέπτη... είναι χάρισμα και γνώρισμά του;

–Μελετώντας επί χρόνια το έργο του Ράλλη, στο οποίο αφιέρωσα τη διδακτορική διατριβή που υποστήριξα στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης πριν από 15 περίπου έτη, με έχουν απασχολήσει πολλά και διαφορετικά ερωτήματα, στα οποία έχω προσπαθήσει να δώσω απάντηση. Πώς βλέπει και πώς αναπαριστά την πατρίδα του, την Ελλάδα, ένας ζωγράφος του 19ου αιώνα, που έχει γεννηθεί από Έλληνες γονείς στην Κωνσταντινούπολη και ζει όλη του την ενήλικη ζωή στο Παρίσι; Υπήρξε η καταγωγή καθοριστικός παράγοντας για εκείνον; Πώς και σε ποιο βαθμό το περιβάλλον της γαλλικής πρωτεύουσας επέδρασαν στη ματιά, στην αντίληψη και στην τέχνη του; Από πού πηγάζει η βούλησή του να ταξιδεύει, να εντοπίζει και να μελετά επιτόπου τα θέματα της ζωγραφικής του; Σίγουρα ο Ράλλης αντλώντας τα θέματά του από την Ελλάδα, ανανεώνει και εμπλουτίζει τη θεματογραφία του με εικόνες πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες για το δυτικό κοινό, που είχε κουραστεί από τις χιλιοϊδωμένες στερεοτυπικές εικόνες μιας εξωτικής και, κατά βάση, φανταστικής Ανατολής. Η ίδια αυτή θεματογραφία τον παρουσιάζει στα μάτια των συμπατριωτών του στην Ελλάδα ως έναν φιλόπατρι καλλιτέχνη, που τιμά τη χώρα, προβάλλοντας στο εξωτερικό εικόνες του αγνού ελληνοπρεπούς βίου, τις οποίες ανακαλύπτει με προσωπικό αισθητήριο.

–Επιμένει στη δική του παράδοση...

–Ολόκληρη την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα και ενώ άλλοι σύγχρονοί του Έλληνες έχουν προ πολλού απομακρυνθεί από τη συγκεκριμένη εικονογραφία, εκείνος επιμένει να ζωγραφίζει σε παραλλαγές τη χαρακτηριστική γυναικεία μορφή με την παραδοσιακή τοπική φορεσιά. Η προσέγγιση μπορεί μεν να χαρακτηριστεί φολκλόρ και, εάν όχι παρωχημένη, ίσως νοσταλγική, μα και μονότονη, το αποτέλεσμα ωστόσο διασώζεται χάρη στην αισθητική και στην ποιότητα, στην ατμοσφαιρική και λεπταίσθητη απόδοση, η οποία αντανακλά και τη βαθιά αγάπη του για το αντικείμενό του. Άλλωστε, εκτός της ζωγραφικής του Ράλλη, δεν είναι πολλές οι περιπτώσεις που έχει αποδοθεί με τόση επιτυχία η μυσταγωγική ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα σε μια ελληνική εκκλησία. Εξ ου και ο χαρακτηρισμός «εκκλησιαστικός ζωγράφος», που του απέδιδαν στην εποχή του, στον οποίο αποτυπώνεται φυσικά η, τρόπον τινά, «ειδίκευσή» του.

–Ξεπέρασε ο Ράλλης τον δάσκαλό του, Ζερόμ;

–Η υποβλητική ατμόσφαιρα, η λεπτότητα και το αίσθημα που επιτυγχάνει ο Ράλλης στα έργα του τον αναδεικνύουν σε ξεχωριστό καλλιτέχνη.

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS

Εικαστικά: Τελευταία Ενημέρωση

Στο Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή στα Πλατανίσκια θα παρουσιαστούν χαρακτικές εικονογραφήσεις μιας περιόδου 46 χρόνων, από το ...
Του Απόστολου Κουρουπάκη
 |  ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
Το κοινό προσκαλείται να παρακολουθήσει τη δημιουργική διαδικασία του καλλιτέχνη από τις 28 Φεβρουαρίου, ενώ η μεγάλη τελετή ...
Kathimerini.com.cy
 |  ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
X