Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ένα από τα προγράμματα διά μέσου των οποίων εκπληρώνονται οι σκοποί της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών είναι και η δημιουργία Μουσείου Λαϊκής Τέχνης. Διαβάζουμε στο Καταστατικό της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, άρθρο 3, που εγκρίθηκε το πρώτον το 1936, «Διά της συστάσεως και λειτουργίας βάσει Ειδικού Κανονισμού ‘Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου’». Εμπνευστής του και πρώτος διευθυντής του ο σπουδαίος Αδαμάντιος Διαμαντής, ο άνθρωπος που αγάπησε την Κύπρο όσο λίγοι. Ο Γ. Σεφέρης γράφει για τον Διαμαντή στον Γ.Π. Σαββίδη, επεξηγώντας το ποίημα «Λεπτομέρειες στην Κύπρο», «Και ο φίλος μου ο Διαμαντής, που του έχω αφιερώσει το ποίημα, δεν είχε δυσκολία για να το νιώσει (σπουδαίος άνθρωπος, αν τον γνωρίσεις καμιά φορά, θα ιδείς)». Σημαντική ήταν και η συνεισφορά του διευθυντή του Παγκύπριου Γυμνασίου Κωνσταντίνου Σπυριδάκι. Το έργο του Διαμαντή και των συνεργατών του δεν ήταν εύκολο, ωστόσο, κατάφεραν να συγκεντρώσουν εκατοντάδες σκεύη και εργαλεία της κυπριακής υπαίθρου, αντικείμενα που ακόμα ήταν εν χρήσει από τους κατόχους τους, αλλά και σημαντικά έπιπλα, διακοσμητικά και άλλα πολλά όμορφα και σπάνια σήμερα. Σταδιακά το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης εμπλουτίστηκε και είναι ένα από τα σπουδαιότερα του είδους του στην Κύπρο. Η περιήγηση σε αυτό είναι μία βουτιά στην ιστορία αυτού του τόπου, κάθε αντικείμενο, αλλά και κάθε τοίχος του Μουσείου αντηχεί και μια ιστορία από τον άγνωστο Κύπριο αγρότη, από την Κύπρια υφάντρα, από μια οικογενειακή συνάντηση, αλλά ίσως και το «εξέβην πάνω βκιαστικός κι ενέην στον νοτάν του», αν είστε στην αυλή του Μουσείου… αλλά και το πλήθος να φωνάζει, άλλοι υπέρ του Κυριλλάτσου και άλλοι για το Κυριλλούδι. Ο Διαμαντής ένιωθε ιερά υποχρέωση να προστατεύει συνεχώς το Μουσείο, όταν έκλεισε κατά τη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959), οπότε και το μουσείο έκλεισε τρεις φορές, και φρόντισε να έχει σχέδιο διάσωσης των αντικειμένων τους καυτούς μήνες του καλοκαιριού του 1974, οπότε και το μουσείο έκλεισε για έναν χρόνο περίπου.
Το πορτρέτο της Ιουλιανής Βοντιτσιάνου, συζύγου του Τζελεμπή Γιάγκου, υιού του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου (Δωρεά της Ιουλίας Πική).
Οι συλλογές του Μουσείου
Το Μουσείο εκτείνεται κατά κύριο λόγο στο ισόγειο του κτηρίου, όπου και βρίσκονται οι κυρίως συλλογές του, που σήμερα αποτελούνται από περίπου 5.000 αντικείμενα. Σημειωτέον ότι όταν το Μουσείο εγκαινιάστηκε το 1937 διέθετε 457 αντικείμενα και το 1950 είχε στα μητρώα του 2.250 αντικείμενα. Φυσικά, δεν είναι δυνατόν να εκτεθούν όλα και πολλά από αυτά βρίσκονται στις αποθήκες του Μουσείου. Στις συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται εκθέματα, όπως υφαντά, κεντήματα, φορεσιές, δαντέλες, αγγεία, αργυρά και χρυσά κοσμήματα, καθώς και σκεύη, ξυλόγλυπτα, λαϊκή ζωγραφική, φιγούρες θεάτρου σκιών, γεωργικά και άλλα εργαλεία, γενικά εκτίθενται όλα τα είδη της κυπριακής χειροτεχνίας. Στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης παραχωρήθηκαν από τον προηγούμενο αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Α΄ οι συλλογές των Μαρίας Ελευθερίου-Γκαφφιέρο και Γ. Φιλή. Τα περισσότερα αντικείμενα του μουσείου προέρχονται από τις κατεχόμενες σήμερα περιοχές της Κύπρου, όπως τη Λάπηθο, το Λευκόνοικο, την Ακανθού και άλλες. Φυσικά, πολύ σημαντικά εκθέματα υπάρχουν και από τα χωριά της Πάφου, όπως τα φυτιώτικα υφαντά, από τη Φύτη, αλλά και τα αγγεία από τον Κόρνο και το Φοινί.
Θέατρο Σκιών και αργυροχρυσοχοΐα
Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης διαθέτει τη μόνη ολοκληρωμένη συλλογή από φιγούρες θεάτρου σκιών, σχεδόν όλων των καραγκιοζοπαιχτών της Κύπρου και από το 2009 εκτίθενται στην αντίστοιχη αίθουσα. Οι μεγαλύτερες συλλογές ανήκουν στον Νίκο Ιωάννου και στον Χριστόδουλο Πάφιο. Το 2014 ο καραγκιοζοπαίκτης Χριστάκης Χατζηττοφης δώρισε μεγάλο μέρος της συλλογής του, η οποία περιλαμβάνει σημαντικά σύνεργα των παραστάσεών του (φωτογραφικό υλικό, εργαλεία, σκηνικά, φιγούρες).
Πολύ σημαντική είναι και η συλλογή αργυροχρυσοχοΐας που διαθέτει το Μουσείο και ιδιαίτερα η συλλογή του κατεχόμενου μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα (1954), που αποτελείται από κοσμήματα/τάματα που προσέφεραν οι πιστοί στη μονή. Ενώ από το 2011 η συλλογή του Μουσείου Αργυροχρυσοχοΐας Κύπρου φιλοξενείται στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει η θύρα του Αγίου Μάμαντος (19ος), από την οποία εμπνεύστηκε για το ποίημα του «Λεπτομέρειες στην Κύπρο» ο Γιώργος Σεφέρης, φίλος του Αδαμάντιου Διαμαντή, καθώς και δύο τοιχογραφίες από ένα καφενείο στο Γέρι, οι οποίες απεικονίζουν τον Αθανάσιο Διάκο και τον Παναγιώτη Κουταλιανό (παρόμοιες τοιχογραφίες υπάρχουν στο λεγόμενο καζίνο στην Κρήτου Τέρρα στην Πάφο). Στο μουσείο εκτίθενται και οι πίνακες ζωγραφικής «Ο γάμος» του Μ. Κάσσιαλου, «Καρπασίτισσα» του Ι. Κισσονέργη και «Η Λάπηθος» του Α. Στυλιανού.
Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης μπήκε στο επίκεντρο της συζήτησης το προηγούμενο διάστημα, μετά από δηλώσεις του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου για ανανέωσή του και επιστροφή του κτηρίου στην Αρχιεπισκοπή. Οι συλλογές του Μουσείου είναι πολυτιμότατες και η Εκκλησία της Κύπρου, όπως και η Πολιτεία μόνο να κερδίσουν έχουν από την εύρυθμη λειτουργία του. Η οικονομική ενίσχυσή του είναι εκ των ων ουκ άνευ για την απρόσκοπτη λειτουργία του και εμπλουτισμό του και η κτηριακή αναβάθμιση επιτακτική. Έχομεν χρείαν από τέτοια μουσεία, γιατί μας ενώνουν με το πρόσφατο παρελθόν μας, δείχνοντας τις ρίζες μας.
Το δωμάτιο με τη βούφα και μια παλαιότατη ντουλάπα από την Ψημολόφου.
Η παλαιά Αρχιεπισκοπή
Το κτήριο στο οποίο στεγάζεται είναι επίσης από μόνο του πάρα πολύ σημαντικό, αφού αποτελεί την παλαιά Αρχιεπισκοπή της Κύπρου, ένα κτήριο στο οποίο πολλές φορές η κυπριακή ιστορία γράφτηκε. Το αρχικό κτήριο υπολογίζεται ότι είναι γοτθικό κτίσμα του 15ου αιώνα, στο οποίο ανά τους αιώνες έγιναν διάφορες μετατροπές. Ξεχωρίζει ιδιαίτερα η πλούσια διακοσμημένη γοτθική καμάρα με την αξιόλογη τοιχογραφία του Ευαγγελισμού (16ος αι.), ιταλοβυζαντινής τέχνης, φέρει τμήμα ελληνικής επιγραφής, που αποκαλύφθηκε το 1950. Θεωρείται ότι το κτήριο ήταν αρχικά λατινικό μοναστήρι του τάγματος των Βενεδικτίνων. Το κτήριο περιήλθε στην ιδιοκτησίας της Εκκλησίας της Κύπρου πριν από την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου, και μέχρι το 1961 στέγαζε την Ιερά Αρχιεπισκοπή της Κύπρου. Το κτήριο παραχωρήθηκε στην Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών από τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ΄ και την περίοδο 1962-1964 έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης. Οι επισκέπτες του Μουσείου μπορούν να επισκεφθούν στον πρώτο όροφο, την ελληνική σχολή Χρυσάνθου, το ιστορικό δωμάτιο του αρχιεπισκόπου Κυπριανού, το Μέγα Συνοδικό και άλλους ενδιαφέροντες χώρους.
