Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών ΜΙΤΟΣ παρουσιάζει τον Ρώσο συγγραφέα Δανιήλ Χαρμς, έναν από τους εκπροσώπους της ρωσικής πρωτοπορίας.
Με αυτή τη θεατρική παραγωγή, με τίτλο «Συμβάντα» ξεκινάει και τη θεατρική του δραστηριότητα για το 2019. Τη σκηνοθεσία αυτής της παράστασης έχει αναλάβει η Έλενα Αγαθοκλέους, συνεπικουρούμενη από εκλεκτούς συνεργάτες, οι οποίοι μπήκαν ψυχή και σώμα στον κόσμο του συγγραφέα, ο οποίος διώχθηκε από το σταλινικό καθεστώς και το έργο του παρέμεινε άγνωστο. Για την παράσταση «Συμβάντα» μιλήσαμε με τη σκηνοθέτρια Έλενα Αγαθοκλέους, τη χορογράφο Ελεάνα Αλεξάνδρου, τον μουσικό Δημήτρη Ζαχαρίου και την ηθοποιό Λουκία Πιερίδου.
Έλενα Αγαθοκλέους
«Βυθίστηκα στον λόγο του Χαρμς. Είναι απενεχοποιημένος από τη σύγχρονη πολιτικά ορθή ορολογία. Και αυτό είναι μία ανακούφιση. Το παράλογό του δεν είναι κρυμμένο, είναι αναγνωρίσιμο», σημειώνει η σκηνοθέτρια της παράστασης.
–Έλενα, να πούμε κατ’ αρχάς ποιος είναι ο Δανιήλ Χαρμς.
–Είναι Ρώσος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, διηγηματογράφος και σκιτσογράφος, που γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1905. Ανήκει στη γενιά της ρωσικής πρωτοπορίας και διώχθηκε από το σταλινικό καθεστώς επειδή δεν συμμορφώθηκε στο πνεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Συνελήφθη δύο φορές και φυλακίστηκε. Το 1942, πέθανε στην ψυχιατρική πτέρυγα των φυλακών κατά πάσα πιθανότητα από ασιτία. Τα κείμενα του Χαρμς σώθηκαν από τον στενό του φίλο Γιάκοφ Ντρούσκιν, που με κίνδυνο της ζωής του τα φύλαξε επί δεκαετίες, μέσα σε μια βαλίτσα στον διάδρομο του κοινοβιακού διαμερίσματος όπου ζούσε.
–Τι σε έκανε να τον παρουσιάσεις στο κυπριακό κοινό;
–Αρχικά, θεώρησα πως το έργο του Δανιήλ Χαρμς μπορεί να εξυπηρετήσει την στυλιζαρισμένη φόρμα, που μελετώ αυτή την περίοδο στο θέατρο και χάρηκα πολύ όταν η ηθοποιός και συνεργάτης μου Λουκία Πιερίδου έφερε στο τραπέζι τα κείμενά του. Αμέσως με συνεπήρε η ποιητική του γλώσσα και ενθουσιάστηκα, γιατί καταλαβαίνω τον ρυθμό των κειμένων του. Αυτό για μένα είναι πολύ σημαντικό. Στη συνέχεια, βυθίστηκα στον λόγο του Χαρμς. Είναι απενεχοποιημένος από τη σύγχρονη πολιτικά ορθή ορολογία. Και αυτό είναι μία ανακούφιση. Το παράλογό του δεν είναι κρυμμένο, είναι αναγνωρίσιμο. Οι λέξεις του είναι οργανικές, έχουν μυρωδιές και γεύσεις, έχουν αναφορές σε κάτι γήινο με το οποίο μπορούμε να ταυτιστούμε, μπορούμε να γελάσουμε μα και να πληγωθούμε βαθιά.
–Μίλησέ μου για τη δραματοποίηση που έκανες.
–Η παράσταση «Συμβάντα» δεν βασίζεται σε ένα θεατρικό κείμενο του Δανιήλ Χαρμς, αλλά είναι μια σύνθεση από τις πεζές κυρίως ιστορίες του, μα και από επιστολές, ποιήματα ή άλλες ημερολογιακές σημειώσεις του. Τα «Συμβάντα» είναι ένας φόρος τιμής για τον ίδιο τον Χαρμς, θέλουν να παρουσιάσουν την εσωτερική ή εξωτερική λογοκρισία, τους φόβους που μας εμποδίζουν να είμαστε ελεύθερα δημιουργικοί, ελεύθεροι να ζήσουμε. Στόχος μου ήταν να ακουστούν οι λέξεις του, μέσα σε μια συνθήκη που ο θεατής θα μπορέσει να δει μια ιστορία. Η παράσταση λοιπόν ακολουθεί μία μέρα του Αντόν Αντόνοβοτς, του συγγραφέα. Μια σημαντική μέρα, γιατί έχει όλη την καλή διάθεση να γράψει ένα θεατρικό. Όλο συμβαίνει κάτι, μα τίποτα στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει, και αυτή η μέρα καταλήγει στο στόμα των σκέψεών του, στην κοιλιά του παραλόγου.
–Έχει θέση στο σήμερα ο λόγος του Χαρμς;
–Σήμερα ο Χαρμς καταλαμβάνει μια θέση μεταξύ των σημαντικών δημιουργών της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το έργο του δεν μπορεί να διαβαστεί ξεχωριστά από τη ζωή του. Το στοιχείο του παράλογου στα κείμενά του, ενώ είναι χιουμοριστικό, εμπεριέχει μια έντονη διαμαρτυρία. Και αυτό είναι σύγχρονα πολιτικό και επίκαιρο.
Δημήτρης Ζαχαρίου
Ο Δημήτρης Ζαχαρίου θέλησε να αποκρυπτογραφήσει τον κόσμο του Χαρμς και με τη μουσική του επένδυση γεφύρωσε τον φανταστικό με τον πραγματικό κόσμο, επηρεασμένος από τον λόγο του συγγραφέα, που δημιουργεί εικόνες ρεαλιστικές και ταυτόχρονα σουρεάλ.
–Ποιο είναι το βασικό μουσικό στοιχείο της παράστασης; Ακολούθησες κάποιο ιστορικό μουσικό μονοπάτι;
–Ήθελα να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα που να συνδέει τον φανταστικό με τον πραγματικό κόσμο. Τον δημιούργησα με ποτήρια και ηλεκτρικό μπάσο. Είναι ένας αλλόκοτος συνδυασμός που δούλεψε αρμονικά με το έργο.
–Υπάρχει κάτι που σε ενέπνευσε ιδιαίτερα για να «ντύσεις» μουσικά μια ιδιαίτερη παράσταση, όπως αυτή;
–Μου έκανε τρομερή εντύπωση η ψυχεδέλεια που υπάρχει στη γραφή του. Ο πολυδιάστατος και ασυμβίβαστος λόγος του, που δημιουργεί εικόνες τόσο ρεαλιστικές και ταυτόχρονα σουρεάλ, ήταν η έμπνευση της μουσικής.
–Ποιος πιστεύεις ότι πρέπει να είναι ο ρόλος της μουσικής επένδυσης σε μία παράσταση;
–Ο μεγαλύτερος ρόλος της μουσικής σε μια παράσταση είναι η ειλικρίνεια. Πρέπει να είναι ανεπηρέαστη και χωρίς εγωισμό. Όταν θα γράψω μουσική για κάποιο έργο ψάχνω να βρω τον πυρήνα του και μετά τα όργανα που θα το αντιπροσωπεύουν πιο ειλικρινά. Αυτά τα όργανα μπορεί να είναι από τσέλο μέχρι το τραπέζι της κουζίνας μου.
Λουκία Πιερίδου
Ονειρική αναταραχή αλλά και στιγμές καθημερινότητας αναδύονται από τον κόσμο του Χαρμς για τη Λουκία Πιερίδου, για την οποία δεν ήταν εύκολο να συνδεθεί με τις παράδοξες ιστορίες του Χαρμς, «Έναν πολύ καλό παρατηρητή. Ένα οξυδερκές μυαλό με χιούμορ, εμμονές, και ευαισθησία. Μια συγκινητική ματαιότητα». Η ηθοποιός ξεκλείδωσε τον χαρακτήρα όταν «βούτηξε» στον κόσμο του.
–Είναι μία ιδιαίτερη θεατρική συνθήκη τα Συμβάντα, υπάρχει κάτι που σε δυσκόλεψε περισσότερο;
–Δεν ήταν εύκολο να συνδεθώ με τις παράδοξες ιστορίες του Χαρμς. Έγινε μόνο όταν συνειδητοποίησα την ανθρωπιά, την ευαισθησία και τη λογική που υπάρχει μέσα στα παράλογα αυτά διηγήματα.
–Ποιος είναι ο κόσμος που αναδύεται από τα «Συμβάντα»;
–Ο κόσμος που υπάρχει στο μυαλό του Αντόν Αντόνοβιτς του συγγραφέα. Οι χαρακτήρες που ζωντανεύουν στην προσπάθειά του να γράψει. Ένας μικρόκοσμος από συμβάντα που καθρεφτίζουν στιγμές της καθημερινής ζωής με μια δόση ονειρικής αναταραχής.
–Τι είδες στον Χαρμς μέσα από τα κείμενά του;
–Έναν πολύ καλό παρατηρητή. Ένα οξυδερκές μυαλό με χιούμορ, εμμονές, και ευαισθησία. Μια συγκινητική ματαιότητα. Τι κι αν ήταν σπουδαίος συγγραφέας; Τι κι αν έζησε μοναδικά συμβάντα; Όλα κάποια μέρα τελειώνουν. Αυτό είναι όλο.
Ελεάνα Αλεξάνδρου
«Στα ‘Συμβάντα’ κυνηγήσαμε τη στήριξη του κειμένου μέσα από τη σωματικότητα του ίδιου του ηθοποιού και την ενεργοποίηση μιας ομαδικής σωματικής συνείδησης», λέει η χορογράφος Ελεάνα Αλεξάνδρου, η οποία αξιοποίησε στοιχεία από τη Ρώσικη Πρωτοπορία, την επιβολή του Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού και έγραψε διά της κίνησης το σωματικό λεξιλόγιο για τους ηθοποιούς της παράστασης.
–Γενική ερώτηση, το γνωρίζω, αλλά πώς συντονίζεις την κίνηση σε μια παράσταση όπως αυτή;
–Δουλεύω και οργανώνω συνθήκες όπου ο ηθοποιός θα δουλέψει αυτοσχεδιαστικά και θα βρει τη σύνδεση με την ομάδα, με τον λόγο, το χαρακτήρα ή τον ρόλο που έχει στο έργο σχεδόν από μόνος του. Οι συνθήκες και ασκήσεις που επιλέγονται βασίζονται κυρίως στη σκηνοθετική επιθυμία και τις ανάγκες του κάθε έργου. Στα «Συμβάντα» κυνηγήσαμε τη στήριξη του κειμένου μέσα από τη σωματικότητα του ίδιου του ηθοποιού και την ενεργοποίηση μιας ομαδικής σωματικής συνείδησης. Δουλέψαμε με την τοποθέτηση στον χώρο αλλά και τον τρόπο ενεργοποίησής του. Δουλεύω γενικά με την αίσθηση της απόστασης, την αμεσότητα, τη δυναμική και ενέργεια του σώματος.
–Πού επικεντρώνεσαι σε μία χορογραφία;
–Δεν με ενδιαφέρει η χορογραφία ως συνδυασμός κινήσεων, η κίνηση για χάρη της κίνησης. Κατά τη διαδικασία δημιουργίας, η επανάληψη, η απόκτηση «εμπειρίας» και σωματικής μνήμης μέσα από αυτοσχεδιασμούς και ασκήσεις ενισχύουν οργανικά την ενεργοποίηση του ηθοποιού ως παρουσία και βοηθούν να μείνουν πιο πίσω οι εγκεφαλικές διεργασίες και η υποκριτική. Εμφανίζεται αρκετά νωρίς η προτεραιότητα για το κάθε έργο και τα διάφορα εργαλεία λειτουργούν για να στηρίξουν οργανικά το ζητούμενο. Στην προκειμένη περίπτωση, ο λόγος και το περιεχόμενο των ιστοριών του Χαρμς, στη γραμμή που δόθηκε από την Έλενα, είναι το ζητούμενο και το κριτήριο για τις αποφάσεις.
–Μπαλέτο, ρωσική πρωτοπορία, παράλογο, είναι στοιχεία που έλαβες υπόψη σου;
–Αναπόφευκτα και άμεσα μπήκε στις πρόβες το παράλογο, έχοντας ήδη το έναυσμα από τα ίδια τα κείμενα. Στοιχεία από τη Ρώσικη Πρωτοπορία, την επιβολή του Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού έφεραν πληροφορίες για το σωματικό λεξιλόγιο και το κτίσιμο σκηνών ή και συμπεριφορών των ίδιων των χαρακτήρων. Στην πρώτη συνάντηση της ομάδας, είχαμε, από την Έλενα, μια εκτεταμένη εισαγωγή στη ζωή του Χαρμς και του ιστορικού τοπίου γύρω απ’ αυτή, ειδικά στις τέχνες. Είναι πολύ χρήσιμο να μπαίνουμε όλοι οι συντελεστές στις πρόβες με κοινές γνώσεις και να «ξυπνούν» οι περαιτέρω προσωπικές αναφορές που φέρει ο καθένας. Όσο ολοκληρώνεται η μορφή του έργου, τόσο πιο συνειδητά μπαίνουν αυτά τα στοιχεία μέσα.
«Συμβάντα», κείμενα του Δανιήλ Χαρμς, σε σκηνοθεσία Έλενας Αγαθοκλέους.
Παραστάσεις: Παλιό Ξυδάδικο, Γενεθλίου Μιτέλλα 34, Λεμεσός
Πρεμιέρα 21 Μαρτίου. 22, 24, 25, 27, 28, 29, 30 Μαρτίου 2019 στις 20:30
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
