Πώς λειτουργεί η συλλογική μνήμη σήμερα

Η χορογράφος Ανδρομάχη Δημητριάδου Lindahl, παρουσιάζει τη νέα της δουλειά «Είναι αλήθεια πως θα με περιμένεις πάντα», και μαζί της συμπράττουν οι χορεύτριες Πωλίνα Ιωάννου, Βίκυ Κάλλα, Μαρία Χρυσοστόμου, Aneesha Μιχαήλ, με τον ηθοποιό Βασίλη Βασιλάκη στον ρόλο του αφηγητή, σε μουσική από το κουαρτέτο εγχόρδων Fusionia Quartet (Sorin Alexandru Horlea [βιόλα], Robert Grod [τσέλο] Μάριος Ιωάννου [βιολί], Σάββας Λάγου [βιολί]). Ένα βασικό στοιχείο της νέας δουλειάς της Ανδρομάχης Δημητριάδου Lindahl είναι η συλλογική μνήμη και πώς αυτή περνάει από γενιά σε γενιά.

Όπως μου εξηγεί η κα Δημητριάδου Lindahl το έργο που θα παρουσιαστεί είχε αρχικά στον πυρήνα του τα βιώματα της μητέρας της χορογράφου, και συγκεκριμένα το πώς εξαφανίστηκαν οι Εβραιοπούλες φιλενάδες της, καθώς η οικογένειά της ζούσε στα όρια της εβραϊκής γειτονιάς των Εξοχών στη Θεσσαλονίκη.

Ομως η ιστορία που τελικά πυροδότησε το έργο ήταν μία που της είχε διηγηθεί η μητέρα της για την είσοδο των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη και πώς ήταν μαζεμένες στο σπίτι τους και είδαν από τα παραθυρόφυλλα τον κατακτητή, τον οποίο φανταζόντουσαν τερατώδη… «και ξαφνικά είδαν αυτούς τους όμορφους άντρες, τους οποίους ως κοπελίτσες σχεδόν ερωτεύθηκαν και μέσα σε λίγους μήνες αυτές οι κοπέλες εξαφανίστηκαν. Αυτή η διάσταση της ανθρώπινης εμπειρίας, από μία πλευρά όχι τόσο επίσημη και ιστορική, αλλά από την πλευρά των γυναικών, ήταν το πρώτο έναυσμα για το έργο… Είδα μπροστά μου αυτές τις τέσσερις γυναίκες…». Φυσικά, αυτή ήταν μόνο η αρχή… «Σε μία εκδήλωση στην Αίθουσα Καστελλιώτισσα, άκουσα το δεύτερο κουαρτέτο εγχόρδων του Φέλιξ Μέντελσον και ένοιωσα ότι αυτό ήταν το μουσικό έργο που έψαχνα και μέσα στους επόμενους μήνες διάβασα το βιβλίο του Λεόντα Σαλτιέλ ‘‘Μη με ξεχάσετε. Τρεις εβραίες μητέρες γράφουν στους γιους τους από το γκέτο της Θεσσαλονίκης’’ και αμέσως σκέφτηκα ότι θα ήθελα να χρησιμοποιήσω αυτό το υλικό. Έφυγα, λοιπόν, από την ιστορία της μητέρας μου και με συνεπήρε η ιστορία της πόλης μου». Τελικά, η κα Δημητριάδου Lindahl αποφάσισε να κάνει ένα σπονδυλωτό έργο, το οποίο να έχει ζωντανά μουσική, με το κουαρτέτο εγχόρδων Fusionia, αφηγητή, τον ηθοποιό Βασίλη Βασιλάκη, που θα έχει τον ρόλο του παραλήπτη των γραμμάτων σήμερα και μου εξηγεί: «Είναι σαν να αλλάζεις μια σκυτάλη, από τη μουσική στην αφήγηση, από την αφήγηση στον χορό. Άλλοτε ο χορός αφηγείται, άλλοτε εκφράζει μόνο τα συναισθήματα και έτσι έχουμε μία χρονική υπερδιάβαση από το καλοκαίρι του 1942 μέχρι και τον Μάρτιο του 1943, οπότε και φεύγει ένα από τα δεκαέξι «τρένα του θανάτου» που έμελλε να οδηγήσουν στον χαμό 50.000 συμπολίτες μας Εβραίους της Θεσσαλονίκης».

Το τραύμα και η μνήμη

Πόσο κοντά μας είναι πια αυτό το θέμα στην Κύπρο και τις εδώ εμπειρίες; Ρώτησα τη χορογράφο: «Κάτι που μπορεί να συνδέει το θέμα του έργου αυτού με τον τόπο εδώ είναι κατά πόσο δέχεσαι τη διαφορετικότητα, πώς δέχεσαι τον άλλο, όταν είναι συμπολίτης σου, τον θεωρείς ως τέτοιον, έχεις συμπόνοια, γενικά πια είναι η στάση σου; Και στη Θεσσαλονίκη πιστεύω η στάση των περισσότερων χριστιανών ήταν η κατά το δυνατόν υποστηρικτική, όσο βέβαια τους επιτρεπόταν λόγω των συνθηκών. Παρ’ όλα αυτά όμως η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου, η κατάσχεση των περιουσιών, η αλλαγή των ονομασιών των δρόμων, γενικά η καταστροφή οποιουδήποτε στοιχείου της εβραϊκής ταυτότητας μπορούσε να μείνει, δημιουργεί μία πικρή γεύση για το πώς μια ολόκληρη πόλη και οι πολίτες της και μεταπολεμικά διαχειρίστηκαν και αποδέχθηκαν αυτό το τραύμα». Μόνο τραύμα; και αμέσως συζητήσαμε… «επίσης, μου δημιουργήθηκε και η άλλη σκέψη, πώς η μία γενιά μεταφέρει στην άλλη τη στάση της, πώς λειτουργεί η συλλογική μνήμη; Αν π.χ. εγώ απλώς είχα διαβάσει όσα συνέβησαν, θα είχε μείνει μέσα μου μόνο ως ένα ιστορικό γεγονός, επειδή όμως ήταν φορτισμένο με τα συναισθήματα της μητέρας μου στην αφήγησή της προς εμένα, έμεινε ως μία πολύ σημαντική ιστορία, η οποία ακόμα με συγκινεί. Με τον ίδιο τρόπο σκεφτόμουν ότι, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε κουλτούρα ειρήνης, συμφιλίωσης και συμβίωσης, έχει πολύ μεγάλη σημασία το πώς παραδίδει τη μνήμη η μία γενιά στην άλλη;». Και όλο αυτό χορευτικά πώς μεταφράζεται; «Σίγουρα δεν βγαίνει διδακτικά. Υπάρχει η αφήγηση στο έργο που από μόνη της είναι ένα κομμάτι, το οποίο απευθύνεται και στον νου και στο συναίσθημα. Ο χορός από την άλλη απευθύνεται περισσότερο στο συναίσθημα, όχι τόσο στον νου, το ίδιο και η μουσική. Επομένως, με τη συμβολή των τριών αυτών τεχνών εκείνο που θέλω να πιστεύω ότι δημιουργεί το έργο, είναι η συμπόνοια, και η καταγγελία. Δηλώνει μία στάση απέναντι σε ένα γεγονός και σκέφτομαι ότι το να δημιουργήσει κανείς ένα έργο τέχνης είναι μία πολιτική και ηθική στάση, δεν είναι απλώς «έκανα το κέφι μου»–αν και αυτό είναι στάση, ίσως σε ένα πιο ιδιωτικό επίπεδο…». Πρόκειται για ένα έργο σπονδυλωτό, και ο θεατής θα δει σκηνές από τη ζωή, από γιορτές, από το γκέτο, από την αγωνία εκείνων των ανθρώπων, όπως μου εξηγεί η χορογράφος «Δεν υπάρχει καμία απεικόνιση του ‘αυτοί κι εμείς’ ούτε υπάρχουν χαρακτηριστικά στοιχεία εβραϊκά επί σκηνής. Η αφήγηση δημιουργεί εικόνες από μόνη της, και κάποιες από αυτές τις εικόνες ζωντανεύουν σαν στιγμιότυπα ζωής».

Εικόνες οικείες σε όλους

Η Ανδρομάχη Δημητριάδη Lindahl μού εξηγεί πώς όλες αυτές οι πληροφορίες εγγράφονται κινησιολογικά: «Το σώμα όταν πάσχει, δεν έχει φυλή, δεν έχει εθνότητα. Οι εικόνες του γκέτο της Θεσσαλονίκης, της καταδίωξης, της προσφυγιάς, είναι οικείες για οποιονδήποτε διωκόμενο, είτε έρχεται από τη Θεσσαλονίκη, είτε από τη Σμύρνη, είτε από τη Συρία, είτε από την Αφρική, το σώμα βιώνει το ίδιο πράγμα. Και εκεί είναι και η μαγεία του χορού, που με έναν τρόπο πανανθρώπινο μεταφέρει την ανθρώπινη κοινή μας εμπειρία. Oλα αυτά εκφράζονται σωματικά. Το κινησιολογικό λεξιλόγιο το οποίο έχουμε συνδημιουργήσει μαζί με τις χορεύτριες, είναι εξπρεσιονιστικό, δηλαδή εκφραστικό. Με την χρήση της αναπνοής, γιατί η αναπνοή είναι το βαρόμετρο των συναισθημάτων, την αίσθηση της βαρύτητας, την αίσθηση της συνάντησης με τον άλλο, όσο και της απώλειας, δημιουργούμε εικόνες, αφηγούμαστε. Πάντοτε ο χορός για εμένα ήταν ένα όχημα για να λέω ιστορίες, δεν είδα ποτέ το σώμα ως ένα αντικείμενο, αλλά ένας φορέας μνήμης,. Είναι ο τόπος που όλα έχουν καταγραφεί. Ο χορός μου είναι λυρικός. Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα σε τέτοια έργα είναι η λυρικότητα και η εκφραστικότητα των ερμηνευτών και των ερμηνευτριών» και συμπληρώνει: «Δεν υπάρχει κίνηση για την κίνηση, οι χορεύτριες έχουν ρόλους και εκφέρουν και λόγο». Τη ρώτησα, επίσης, αν φοβήθηκε μήπως πάει πιο θεατρικά; «Όχι, δεν με φοβίζει αυτό, έχω άλλωστε πολλές θεατρικές προσλαμβάνουσες και πιστεύω ότι ολοένα και βρίσκομαι πιο κοντά στο θέατρο. Ειδικά σε αυτό το έργο δεν με φοβίζει καθόλου. Κοίτα τα χορικά στην αρχαία τραγωδία και κωμωδία είναι η λυρική στιγμή που φεύγεις από την αφήγηση. Τα χορευτικά δρώμενα σε αυτό το έργο μου λειτουργούν σαν μία λυρική στιγμή, μεταφέρουν το συναίσθημα, το σώμα μεταφέρει όσα δεν λέγονται».

Συντελεστές:

Σύλληψη / Σκηνοθεσία / Χορογραφία: Ανδρομάχη Δημητριάδου Lindahl Μουσική: Felix Mendelssohn 2nd string quartet op. 13. Κείμενα: από το βιβλίο «Μη με ξεχάσετε», σε επιμέλεια Λεόν Σαλτιέλ, μετάφραση Ελένη Σαλτιέλ Σκηνικά / κοστούμια: Έλενα Κατσούρη. Φωτισμοί: Γιώργος Λάζογλου Αφηγητής: Βασίλης Βασιλάκης Fusionia Quartet: Sorin Alexandru Horlea (βιόλα), Robert Grod (τσέλο) Μάριος Ιωάννου (βιολί), Σάββας Λάγου (βιολί). Χορεύουν / Συνδημιουργούν: Πωλίνα Ιωάννου, Βίκυ Κάλλα, Μαρία Χρυσοστόμου, Aneesha Μιχαήλ Γραφιστικός σχεδιασμός: Ernsr Lindahl, Φωτογραφίες; Γιώργος Στυλιανού

Πότε/πού: Τετάρτη 25 και Πέμπτη 26 Νοεμβρίου, ώρα 8:30 μ.μ. www.soldoutickets.com και καταστήματα «Στεφανή».

Θέατρο Παλλάς,  Γωνία Ρηγαίνης και Αρσινόης, Λευκωσία.