Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο σκηνοθέτης Στρατής Πανούριος και οι ηθοποιοί Παναγιώτης Μπουγιούρης και Αγγέλα Σιδηροπούλου, οι τρεις βασικοί δηλαδή συντελεστές της παράστασης «Δόκτωρ Γκλας» του Σουηδού συγγραφέα Γιάλμαρ Σέντερμπεργκ, το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Κύπρο και την Ελλάδα, σε σκηνοθεσία Στρατή Πανούριου, μιλάνε στην «Κ» για το έργο, το οποίο γράφτηκε το 1905 και τα θέματα που θέτει μόλις σήμερα αρχίζουμε να συζητάμε. Ο Στρατής Πανούριος λέει «ο δυσδιάστατος κόσμος της σελίδας γίνεται τρισδιάστατος στη σκηνή του θεάτρου. Ο Γκλας θέλει να βγει έξω από το βιβλίο και να μιλήσει ο ίδιος για τα ερωτήματά του και τα ερωτικά του πάθη». Ο Παναγιώτης Μπουγιουρης, που υποδύεται τον δόκτορα Γκλας σημειώνει για τον ρόλο του: «Είναι μια ‘επαναστατική’ προσωπικότητα και ως γνωστόν, στην ιστορία όλες οι προσωπικότητες που συγκρούστηκαν ή έστω απέρριπταν τον περίγυρο τους είχαν διαταραχές». Η Αγγέλα Σιδηροπούλου, η Χέλγκα, τονίζει ότι και σήμερα υπάρχουν γυναίκες σαν τη Χέλγκα που παραμένουν φυλακισμένες στα στερεότυπα».
Στρατής Πανούριος (σκηνοθέτης)
–Πώς μπορεί να αφορά το 2019 ένα μυθιστόρημα του 1905; Γιατί το επιλέξατε;
–Ο Δόκτωρ Γκλας είναι ισάξιος με τους πιο σημαντικούς ήρωες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ένας άνθρωπος που για την εποχή του και για την εποχή μας είναι είτε προφήτης ή δαίμονας. Τα ερωτήματά του είναι αμείλικτα. Συνοψίζονται στη φράση: πόση αλήθεια αντέχεις; Το μυθιστόρημα του Γιάλμαρ Σέντεμπεργκ είναι ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα της σουηδικής λογοτεχνίας. Παίζεται στο θέατρο είκοσι χρόνια κι έχουν γυριστεί δύο ταινίες εμπνευσμένες από αυτό. Από το 1905 έως σήμερα τα θέματα που θέτει μόλις σήμερα αρχίζουμε να τα συζητάμε.
–Ποιες ήταν οι δυσκολίες να δραματοποιήσετε ένα μυθιστόρημα αυτού του είδους;
–Η δραματοποίηση ενός λογοτεχνικού κειμένου έχει άμεση σχέση με τη σκηνοθετική ματιά. Ως τώρα το μυθιστόρημα αυτό έχει διασκευαστεί για έναν ανδρικό μονόλογο στη Σουηδία και έναν θίασο με έντεκα ηθοποιούς στη Λιθουανία. Είναι η πρώτη φορά που διασκευάζεται για δύο ηθοποιούς, τον δόκτορα Γκλας και τη Χέλγκα, τη σύζυγο του πάστορα Γκρεγκόριους. Θεώρησα τον ρόλο της Χέλγκα εξίσου συναρπαστικό και αναγκαίο όσο του Γκλας. Το βιβλίο –θα έλεγε κανείς– είναι γραμμένο για τη γυναίκα, ο Γκλας είναι ο μελετητής της γυναίκας, αυτό είναι το θέμα του, γι’ αυτήν μπορεί να κάνει τα πάντα.
–Γιατί η επιλογή αυτού του σκοτεινού έργου;
–Ο Άντερσεν έχει γράψει ένα εξαιρετικό παραμύθι με τίτλο: «Η σκιά που ήθελε να γίνει άνθρωπος», ο τίτλος αυτός ταιριάζει αναμφισβήτητα στον δόκτορα Γκλας, γιατί με το ταξίδι του στη ζωή έχει πλησιάσει επικίνδυνα το φως του ήλιου, την αλήθεια της ζωής, οπότε η σκιά που αφήνει πίσω του καθορίζει για εμάς που τον παρατηρούμε ένα σκοτεινό ίχνος. Αν κοιτάξουμε καλύτερα, όμως, αυτό το σκοτάδι θα δούμε να καθρεφτίζεται μέσα του ο εαυτός μας.
–Τι είναι αυτό που θέλει να αναδείξει η παράσταση;
–Το θέατρο είναι εμπειρία, είναι ανταλλαγή ενέργειας, συμβαίνει εδώ και τώρα. Το θέατρο είναι ένα ταξίδι σε έναν άλλο εαυτό τόσο για τους ηθοποιούς όσο και για τους θεατές. Ο δυσδιάστατος κόσμος της σελίδας γίνεται τρισδιάστατος στη σκηνή του θεάτρου. Ο Γκλας θέλει να βγει έξω από το βιβλίο και να μιλήσει ο ίδιος για τα ερωτήματά του και τα ερωτικά του πάθη. Ο Παναγιώτης Μπουγιούρης και η Αγγέλα Σιδηροπούλου είναι δύο μοναδικοί ηθοποιοί που θα τους λατρέψετε επί σκηνής. Στο θέατρο Δέντρο, οι συνθέσεις της Πηνελόπης Μπεκιάρη, οι φωτισμοί του Χρήστου Γωγάκη και η ενδυματολογία και σκηνογραφία της Εύας Τρουπιώτη δημιουργούν έναν κόσμο θεατρικής μαγείας και συγκίνησης.
Παναγιώτης Μπουγιούρης (Δόκτωρ Γκλας)
–Στην εποχή μας πιστεύετε ότι υπάρχουν Γκλας; Τι είναι αυτό που καθιστά τον Δόκτωρ Γκλας διαχρονικό;
–Εξαρτάται πώς το εκλαμβάνει κανείς. Ο δόκτωρ Ύαλος είναι ένας ρόλος, ένα γυάλινο δοχείο, ένας δοκιμαστικός σωλήνας, είναι ο αμφορέας που έπλασε ο Σεδερβέργιος και μέσα του έβαλε ιδέες κι αυτές οι ιδέες, όχι, δεν είναι διαχρονικές, είναι πολύ μπροστά από την εποχή τους. Τόσο μπροστά που ακόμη και σήμερα 115 χρόνια μετά τη συγγραφή του βιβλίου, όταν ο γιατρός μιλάει για το δικαίωμα στην ευθανασία, εμείς δεν τολμάμε καν να το συζητήσουμε. Στις υψηλές θερμοκρασίες που ξεκινάει το έργο είναι ρευστό σαν την ηθική, όπως λέει ο ίδιος, στις κρύες που τελειώνει το έργο, είναι σκληρό και μπορεί να σπάσει ή να κόψει. Διάφανο σαν νερό αλλά σκληρό και κρύο σαν πάγος.
–Είναι όντως κοινωνικός παρίας ο Γκλας ή απλώς μια διαταραγμένη προσωπικότητα;
–Και πάλι σχετικό ειν’ αυτό. Είναι μια «επαναστατική» προσωπικότητα και ως γνωστόν, στην ιστορία όλες οι προσωπικότητες που συγκρούστηκαν ή έστω απέρριπταν τον περίγυρο τους είχαν διαταραχές. Δείξτε μου μια «ιστορική» προσωπικότητα κι εγώ θα σας δείξω έναν διαταραγμένο άνθρωπο. Δείξτε μου έναν «πρωτοπόρο» κι εγώ θα σας δείξω την περιθωριοποίηση που υπέστη. Άλλος μπορεί να δει ομοιότητες με τους ναζί, άλλος με τους αρχαίους Σπαρτιάτες. Άλλος να διακρίνει έναν αιρετικό, άλλος έναν ρεαλιστή. Άλλος έναν καταθλιπτικό, άλλος έναν κυνικό. Άλλος έναν Σωκράτη που εισάγει καινά δαιμόνια, άλλος έναν Διογένη που λέει άβολες αλήθειες, που καίνε σαν τον ήλιο, αν πλησιάσεις πολύ καίγεσαι, αν απομακρυνθείς πολύ πεθαίνεις.
–Ο Γκλας σιχαίνεται περισσότερο απ’ όλα τη φτώχεια, αλλά και τον άνθρωπο, ρόλος αποστροφής; Πώς τον αντιμετωπίζετε;
–Είμαι υποχρεωμένος να δω τον κόσμο (τον ρόλο) με τα δικά του μάτια. Είναι ένας αστός που απορρίπτει το αστικό περιβάλλον του, αλλά δεν τολμάει να έρθει σε ρήξη μαζί του, είναι ένας εν δυνάμει Τσε Γκεβάρα, αλλά θα παραμείνει για πάντα «ιδανικός κι ανάξιος εραστής» όχι μόνο του ωραίου φύλου, αλλά και της ζωής εν γένει. Είναι ένας αθεράπευτα ρομαντικός, ένας λόρδος Βύρωνας. Δεν σιχαίνεται τον άνθρωπο, αλλά τη χυδαιότητα του ανθρώπου, είναι ένας μολιερικός μισάνθρωπος.
Σίγουρα οι ιδέες με τις οποίες καταπιάνεται ακροβατούν επι ξυρού ακμής. Ποιος, όμως, ορίζει τη σωστή απόσταση από την αλήθεια;
–Έχει εμμονή με τον Γκρεγκόριους, πολεμάει αυτό που ο ίδιος δεν είναι και δεν μπορεί να γίνει;
–Ο Γκρεγκόριους είναι η νέμεσίς του. Είναι ο άνθρωπος που χωρίς καμία αιδώ «κατατρώει» τα πάντα γύρω του σαν «μύκητας», συμπεριλαμβανομένης και της νεαρής συζύγου του, ενώ ο Γκλας αυτοπεριορίζεται διαρκώς από την αίσθηση του καθήκοντος που έχει, όπου η καταστροφή του πάστορα φαντάζει ως λύτρωση και «πλοίο» διαφυγής απ’ όλα όσα τον καταδυναστεύουν. Το να πούμε ότι ο Γκλας ζηλεύει τον πάστορα και ότι θα ήθελε να γίνει σαν κι αυτόν, με παραπέμπει σε ένα φαινόμενο που έχει αναδειχτεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυτό του hater. Σύμφωνα με αυτόν τον όρο, οποιοσδήποτε απορρίπτει ή κάνει κριτική σε κάποιον, κατά βάθος ζηλεύει και θα ήθελε να είναι στη θέση του. Αλήθεια, ψέμματα, δεν ξέρω. Βέβαια, ο Γκλας λέει ρητά ότι ζηλεύει τον νεαρό εραστή της Χέλγας, τον Κλας Ρέκε: «Έτσι ακριβώς θα ήθελα να είμαι, αν μπορούσα να φτιάξω τον εαυτό μου όπως θα θελα», όπως ο ίδιος λέει.
Αγγέλα Σιδηροπούλου (Χέλγκα)
–Η αποφυγή σεξουαλικής επαφής με τον νόμιμο σύζυγο το 1905 από τη γυναίκα ήταν σχεδόν αδιανόητη, σήμερα η Χέλγκα τι θα έκανε;
–Η Χέλγκα που υποδύομαι εγώ θα έπαιρνε την πρωτοβουλία να χωρίσει τον άντρα της. Η Χέλγκα η «ευλογημένη» αλλιώς με νιάτα, φρεσκάδα, αισθήματα και επιθυμίες ξοδεύει την ψυχή της στον βωμό του κοινωνικού καθωσπρεπισμού με αντάλλαγμα την αποδοχή του περιβάλλοντός της, αρχίζοντας από την οικογένειά της, τη θρησκευτική κοινότητα και τον κοινωνικό της περίγυρο. Υπομονή και σιωπή συνοδεύουν την καθημερινότητά της που συνδέεται με τη θρησκοληψία, την τιμωρία της Αμαρτίας που ως τέτοια ορίζεται η αποστροφή για το ωραίο, την Αγάπη, την ίδια την ουσία της ζωής. Σήμερα, δυστυχώς, υπάρχουν γυναίκες γύρω μας οι οποίες αδυνατούν να συγκρουστούν με την ενδοοικογενειακή βία και τον βιασμό στον γάμο. Φοβούμενες τον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση σιωπούν παρότι υπάρχει νομικό πλαίσιο για τα ζητήματα αυτά.
–Η Χέλγκα «παίζει» με την αδυναμία του Γκλας; Τίθενται ζητήματα ηθικής;
–Αυτό είναι κάτι το οποίο θα ανακαλύψει ο θεατής στη διάρκεια της παράστασης. Εξαρτάται από την οπτική που θα δει κανείς στη στάση της Χέλγκα σε σχέση με τα στερεότυπα και τις συνθήκες της εποχής της. Οι εσωτερικές συγκρούσεις της ηρωίδας γοητεύουν τον γιατρό, ο οποίος αναρωτιέται πώς γίνεται ένα θηλυκό πλάσμα να σκέφτεται κάποιες φορές όπως αυτός, να είναι ουσιαστικά το alter ego του.
–Η Χέλγκα υπήρξε δέσμια της εποχής της, σήμερα υπάρχουν γυναίκες όπως τη Χέλγκα;
–Η Χέλγκα σπάει όλα τα θρησκευτικά, ηθικά,κοινωνικά ταμπού της εποχής της. Είναι μια μοιραία ηρωίδα που στα μάτια μου πολλές φορές φαντάζει ηρωίδα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Είναι μια απλή γυναίκα που αναζητεί ένα αληθινό σπιτικό και αληθινή αγάπη. Εκείνη την εποχή είχε το μειονέκτημα να έχει απέναντί της τον νόμο. Ασφαλώς υπάρχουν γυναίκες σαν τη Χέλγκα που παραμένουν φυλακισμένες στα στερεότυπα. Ο Σέντερμπεργκ βλέπει πολύ μακριά στον χρόνο με τη Χέλγκα για ζητήματα που και σήμερα δοκιμάζουν τις αντοχές της κοινωνίας μας.
–Στην παράσταση συνδυάζετε και τις δύο ιδιότητές σας, αυτήν της ηθοποιού και αυτήν της τραγουδίστριας. Πόσο δύσκολο μπορεί να είναι κάτι τέτοιο όταν το έργο δεν έχει μουσικό χαρακτήρα;
–Η μουσική υπάρχει παντού, στον λόγο, στη σιωπή, στον ήχο των λέξεων, στην φαντασία, σε όλες τις στιγμές της ζωής μας. Ο Σέντερμπεργκ πραγματεύεται άπειρα θέματα της ανθρώπινης πολυπλοκότητας στο μυθιστόρημά του, άρα υπάρχει πληθώρα συναισθημάτων, κατά συνέπεια προκύπτει αρμονικά η μουσική και το τραγούδι για να εκφράσει τις ψυχικές καταστάσεις των ηρώων. «Δανειστήκαμε» δύο τραγούδια που είναι κοντά στην ψυχοσύνθεση της Χέλγκα, αλλά δεν θα σας πω την προέλευσή τους. Θα σας πω μόνο πως το ένα αναφέρεται στη δύναμη της αγάπης και το άλλο σε μια γυναίκα που θέλει να ζήσει την κάθε στιγμή αποδεχόμενη τον εαυτό της διεκδικώντας τη ζωή της. Η ζωή παίρνει, η ζωή δίνει «Och livet tar och livet ger».
Πληροφορίες:
«Δόκτωρ Γκλας», πρεμιέρα Παρασκευή 15 Νοεμβρίου, 8:30 μ.μ. Παραστάσεις: 15 έως 24 Νοεμβρίου, Παρασκευή και Σάββατο, 8:30 μ.μ. και Κυριακή 6:30 μ.μ. Θέατρο Δέντρο, Ενότητος 44β, Παλλουριώτισσα, Λευκωσία. Πληροφορίες – κρατήσεις : 97 906 990.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
