Kathimerini.gr
ΤΗΣ ΜΑΤΙΝΑ ΚΑΛΤΑΚΗ
«Ενα επικίνδυνο ρεκόρ: είκοσι δύο θέατρα». Με αυτόν τον τίτλο ο δημοσιογράφος Κώστας Νίτσος (1920-2015, διευθυντής της εφημερίδας «Τα Νέα» επί σειράν ετών, και του Εθνικού Θεάτρου τη διετία 1983-85) εκφράζει την ανησυχία του για την απότομη, όπως γράφει, ανάπτυξη του θεάτρου στην Αθήνα, το φθινόπωρο του 1962. «[…] 22 θέατρα σημαίνει 22 θίασοι, 44 πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες, 88 ρολίστες, μία εκατοντάδα καρατερίστες… Βέβαια οι “δραματικές” σχολές παράγουν συνεχώς “αποφοίτους”… αλλά 22 θίασοι σημαίνει 22 λειψοί θίασοι, οι οποίοι ή από γνώθι σαυτόν δεν θα ανεβάζουν έργα ποιότητας ή θα τα ανεβάζουν αψήφιστα, χωρίς να είναι σε θέση, και θ’ αποτυγχάνουν και αυτοί και τα εγγυημένα έργα» γράφει στις σελίδες των Αστερίσκων, των σχολίων του ιστορικού περιοδικού «Θέατρο» που εξέδιδε από το 1961 έως το 1981 (πλην των χρόνων της χούντας).
Αχ, εκείνες οι «αθώες» εποχές! Σχεδόν 60 χρόνια μετά, η ανάλυση που κάνει προκαλεί μειδίαμα. Οι αριθμοί θεάτρων, παραστάσεων, «αποφοίτων» δραματικών σχολών σήμερα αυξάνονται πέρα από κάθε αναλογία προσφοράς/ζήτησης. Πολλά θέατρα δεν καλύπτουν καν τους αναγκαίους όρους ασφαλούς λειτουργίας, στο πλαίσιο μιας, «ευμενούς», χαλαρής ελεγκτικής στάσης των αρμοδίων υπηρεσιών.
Αν, λόγω της επιδημίας του κορωνοϊού, επαναπροσδιοριστούν οι όροι της ισχύουσας συνθήκης, είναι πιθανό κάποια που δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν στις αλλαγές, να κλείσουν. Κανείς δεν θα χαρεί αν συμβεί, αλλά ένα σωστό, επαγγελματικό πλαίσιο λειτουργίας μόνο θετικά μπορεί να επενεργήσει στο μέλλον, βελτιώνοντας το σύνολο των σχέσεων παραγωγής/δημιουργίας.
Γιατί η ποσότητα δεν είναι μέγεθος ανεξάρτητο από την ποιότητα – επηρεάζει δραματικά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των παραστάσεων. Στην άναρχη θεατρική αγορά, φερ’ ειπείν, τι μπορεί να σημαίνει η έννοια της «αυθεντικότητας»; Οι ελάχιστες «προσωπικές» φωνές που πάντα υπάρχουν και χαράσσουν νέα μονοπάτια στον τρόπο που κάνουμε και βλέπουμε θέατρο, δεν αλλάζουν το γεγονός ότι την κρίσιμη μάζα αποτελούν παραστάσεις μικρού βεληνεκούς, που θυμίζουν η μία την άλλη.
Και πώς να είναι αλλιώς; Στα πρώτα τους βήματα οι νέοι καλλιτέχνες του θεάτρου δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους σε κάποιον από τους πολλούς χώρους που προσφέρονται για μικρές, ολιγοπρόσωπες παραγωγές, και για συγκεκριμένα είδη θεάτρου. Αλλά χωρίς σκηνικό χώρο που να προσφέρει κάποιες δυνατότητες (καθότι μικρών διαστάσεων και χωρίς μηχανισμούς) και χωρίς κεφάλαιο παραγωγής, εμποδίζονται τα ευφάνταστα «πετάγματα» και η δημιουργικότητα καθηλώνεται.
Καλλιτέχνες και κοινό έχουμε αποδεχθεί το καθεστώς των low budget stories, των παραστάσεων χαμηλού κόστους ως αναγκαίο κακό λόγω της οικονομικής στενότητας που επικρατεί στον χώρο του θεάτρου. Αλλά μήπως έτσι διαμορφώνεται ένα τοπίο μειωμένων προσδοκιών; Τα έπιπλα ΙΚΕΑ, οι βιντεο-προβολές, το λιτό, γυμνό, αφαιρετικό σκηνικό είναι οι λύσεις στις οποίες πολλοί καταφεύγουν. Αυθεντικότητα, είπατε; Τι είναι πάλι αυτό;
Και για ποια πρωτοτυπία της σκηνικής πράξης να μιλήσουμε σε μια περίοδο που η «αναδημιουργία» βάσει παλαιότερου υλικού αντιμετωπίζεται ισότιμα με την (σε έλλειψη) πρωτότυπη δημιουργία; Οντας όλοι δικτυωμένοι, μπορούμε να φανταστούμε τον μικρόκοσμο του θεάτρου σαν ένα σύνολο ανθρώπων που κυκλοφορούν στις ίδιες ιστοσελίδες, στις ίδιες διευθύνσεις στο ΥouΤube, που αναζητούν και μοιράζονται παρόμοιες πληροφορίες. Ενα πλήθος εικόνων και ιδεών είναι διαθέσιμες, ανταλλάσσονται και ορίζουν αν όχι μία κοινή γλώσσα, κώδικες εύκολα μεταφράσιμους σε διαφορετικές χώρες/γλώσσες.
«Δεν υπάρχει αυτό που λέμε “αυθεντικό”. Κλέψτε από ό,τι σας εμπνέει ή τροφοδοτεί τη φαντασία σας. Καταβροχθίστε παλιές ταινίες, καινούργιες ταινίες, μουσική, βιβλία, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες, ποιήματα, όνειρα, τυχαίες συζητήσεις, αρχιτεκτονική, γέφυρες, πινακίδες, δένδρα, σύννεφα, υδάτινα σώματα, φως και σκιές. Επιλέξτε να κλέψετε μόνο πράγματα που μιλούν απευθείας στην ψυχή σας. Εάν το κάνετε αυτό, η δημιουργία σας (και η κλοπή) θα είναι αυθεντική. Η αυθεντικότητα είναι ανεκτίμητη, η πρωτοτυπία είναι ανύπαρκτη. Και μην προσπαθήσετε να κρύψετε την κλοπή σας – γιορτάστε την, αν έτσι νιώθετε. Εν πάση περιπτώσει, να θυμάστε πάντα τι είπε ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ: “Δεν έχει σημασία από πού παίρνεις τα πράγματα αλλά πού τα οδηγείς”» λέει ο αγαπημένος Τζιμ Τζάρμους (MovieMaker Magazine, Ιούνιος 2013) ακολουθώντας το παράδειγμα του Μπρεχτ, που έλεγε ότι ένα αληθινό έργο τέχνης δεν ανήκει μόνο στον δημιουργό του, είναι κοινή ιδιοκτησία που οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιεί κατά βούληση, χωρίς να χρειάζεται να δίνει λογαριασμό σε κανένα. Κι έτσι είναι, εφόσον το υποστηρίζουν ο ιδιοφυής Μπρεχτ, κορυφαίος δημιουργός και ανανεωτής της σκηνικής γλώσσας, κι ένας ιδιαίτερος, πάντα ενδιαφέρων, ανεξάρτητος κινηματογραφιστής όπως ο Τζάρμους. Για τους υπόλοιπους, όμως, τι ισχύει;
Στην εποχή της κυριαρχίας της (παρ-, επαν-) ερμηνείας, και της αισθητικής επιδράσεων που διακλαδώνονται σ’ ένα πλήθος διαφορετικών πεδίων και πραγμάτων, όσο πιο δύσκολη, τόσο πιο πολύτιμη η αναγνώριση του σπάνιου, αυτού που πραγματικά αξίζει ν’ ακούσουμε και να δούμε. Ακόμη και τότε, όμως, πάλι στους παλιούς καταφεύγουμε, αναζητώντας το επιβεβαιωτικό νεύμα ότι, ναι, ο δρόμος μπροστά παραμένει ανοιχτός:
«Η Τέχνη από πολλές απόψεις μοιάζει της Θρησκείας. Η ανάπτυξή της δεν συνίσταται σε νέες ανακαλύψεις που απορρίπτουν τις παλιές αλήθειες, σφραγίζοντάς τες με τη στάμπα του λάθους (όπως συμβαίνει, ως γνωστόν, στην Επιστήμη). Η ανάπτυξή της βασίζεται σε ξαφνικές ενοράσεις, ίδιες αστραπές, σε εκρήξεις – σαν πυροτεχνήματα στον ουρανό που σπέρνουν γύρω τους ένα ολόκληρο μπουκέτο αστεριών διαφορετικής λάμψης… Το νέο κλαδί δεν κάνει τον κορμό του δένδρου περιττό, γιατί αυτός δίνει στο κλαδί τη δυνατότητα της ύπαρξης. Είναι μία διακλάδωση του αρχαίου κορμού, απ’ όπου “αρχίζουν τα πάντα”. Κι αυτή η διακλάδωση, η περαιτέρω ανάπτυξη και συνθετότητα, που μας μπερδεύει και μας απελπίζει, δημιουργεί την προϋπόθεση για το φύλλωμα, την προϋπόθεση σε τελευταία ανάλυση που δημιουργεί το πράσινο δένδρο» (Βασίλι Καντίνσκι, «Αναδρομή 1903-1913», εκδ. Διάττων, 1988).
